معرفی کتاب “مبانی مهاجرت جهانی”

کتاب «مبانی مهاجرت جهانی» ترجمه خانم شیدا نوروزی با مقدمه آقای دکتر سیدمحمدکاظم سجادپور در سال 1395 از سوی اداره نشر وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران منتشر گردیده است. این کتاب در سال 2014 توسط موسسه انتشارات روتلج در آمریکا چاپ شده است.

چرا و چگونه بايد به پديده مهاجرت در جهان معاصر نگريست؟ اين پرسش بنيادين بسياري از افراد، نهادها، سازما‌ن‌ها و دولت‌هاي سراسر جهان است. در پاسخ به چرائي ‌لزوم توجه به مهاجرت بايد گفت كه هيچ‌گاه در تاريخ بشر اينقدر موضوع مهاجرت بر زندگي خصوصي و عمومي اثرگذار نبوده است. تقريباً همه دولت‌ها به گونه‌هاي مختلف با موضوع مهاجرت روبه‌رو هستند. در سطح فردي هم ديگر كمتر كسي را مي‌توان يافت كه به طور مستقيم و غيرمستقيم با پديده مهاجرت در قالب مهاجرت شخصي، مهاجرت افراد و اعضاي خانواده، دوستان و مهاجرين خارجي سر و كار نداشته باشد. مهاجرت در حال حاضر در زمره ده مسئله اول جهان است. جمعيت كل مهاجرين دنيا، در حال حاضر بالاي 170 ميليون نفر است. اين رقم مهاجرت به سرزمين‌هاي خارجي را در بر مي‌گيرد. اگر مهاجرت داخلي را در نظر بگيريم گستره و عمق پديده مهاجرت و همچنين كميت مهاجران وضع ديگري پيدا می‌كند. با توجه به آنچه ذكر شد اين استنباط را مي‌توان داشت كه بدون شناخت مهاجرت، جامعه و سياست در سطوح مختلف ملي، منطقه‌ای و جهاني قابل فهم نيست.

در این مجلد نگاهی اجمالی به مسائل تاریخی و معاصر مهاجرت در سراسر جهان از خلال سنتز کاملی از اکثر ادبیات و داده‌های آکادمیک در این خصوص فراهم شده و به واسطه‌ی نگرش‌هاي متنوع مقدمه‌ای برای مطالعه مهاجرت ارائه گردیده‌است. بر پایه‌ی علوم اجتماعی، وارد مباحث جامعه‌شناسی، اقتصاد، جغرافیا و سیاست شده تا فهم خود از پیچیدگی‌های زمانی، مکانی، چگونگی و چرایی مهاجرت مردم را شکل دهیم. کتاب حاضر به عنوان یک بررسی جامع در خصوص مهاجرت طراحی نشده، بلکه بیشتر تلاش بر این بوده تا عصاره‌ای از یک ادبیات وسیع در قالب سوالات محوری و مفاهیم کلیدی درخصوص موضوع حاصل شود. فصول این کتاب به شکل موضوعی ساختاربندی شده و با راهنمایی جهت مطالعات بیشتر و معرفی نمونه‌هایی از منابع مفید تکمیل شده‌اند. مهاجرت نیز بسیار مشابه سایر حوزه‌ها در قلمروی سیاسی- اجتماعی می‌تواند موضوعی بحث برانگیز و حساس باشد.

فصل اول در صدد است که منظور از مهاجرت را توضیح داده و انواع مختلف آن را که امروز شاهدشان هستیم برشمارد، در این راستا به مهاجرت داخلی و مهاجرت خارجی یا بین‌المللی و نیز مهاجرت‌های داوطلبانه و اجباری اشاره می‌کند. سپس نظریات عمده در توضیح چرایی رخداد مهاجرت جهانی را مورد بررسی قرار می‌دهد و به بیان مولفه‌های مختلف در توضیح چرایی مهاجرت از قبیل تاثیر خانواده و جامعه، تصمیمات فردی، شبکه‌های مهاجرت، بازار کار دوگانه و فرایندهای جهنی شدن می پردازد.

در فصل دوم، تاثیرات فرآیند جهانی شدن اخیر بر الگوهای مهاجرت مورد بحث قرار می‌گیرد که البته نیروی پیش‌برنده عمده همان رشد نابرابری بین کشورها است. اغلب این رشد نابرابری بین کشورهای پیشرفته شمال و سایر کشورها که آن را نابرابری شمال-جنوب می‌نامند در کانون توجه است. در این فصل به تاريخ و جغرافياي مهاجرت پرداخته می‌شود. به وي‍ژه اين كه چگونگي تغيير الگوهاي مهاجرت جهاني در طي زمان نيز مد نظر قرار می‌‌گیرد. در اينجا الگوهاي مهاجرت از دوره استعماري امپرياليسم اروپا تا عصر حاضر كه شاهد ادغام جهاني هستيم و بسياري از كشورها شاهد پديده‌ مهاجرت بوده‌اند ارزيابي می‌گردد. مللي كه سابقا بخشي از جمعيت‌شان به عنوان مهاجر از كشور خارج شده است امروز از ساير كشورها مهاجر می‌پذيرند. به هرحال مهاجرت در زمان‌های متفاوت و با اقتصادهاي گوناگون و تغييرات سياسي متحول می‌شود.

در فصل سوم، تاثير مهاجرت بر جامعه‌ مقصد ارزیابی می‌شود. وقتي مهاجران در مكان جديدي اسكان می‌يابند، به خصوص به تعداد زياد و نسبتا سريع، به طور قابل ملاحظه‌ای آنجا را تغيير می‌دهند. در برخي موارد، با پذيرش تنوع فرهنگي جديد، مهاجران اجتماعاتي قومي را درون جامعه چندفرهنگي جديد تشكيل می‌دهند. در ساير موارد، مهاجران جديد ممكن است از سوي جامعه‌ جديد به عنوان يك تهديد به ويژه به عنوان تهديدي براي امنيت و هويت ملي شناخته شده و طرد شوند. در زمان‌های اخير، مهاجران و مخصوصاً مهاجران غيرمعمول همچون تهديدي مجرمانه براي امنيت ملي پنداشته می‌شوند.

همچنین حملات تروريستي اثري شگرف بر درك اجتماعي از مهاجران داشته است. با افزايش نظامي‌گري و امنيتي شدن، طرز برخورد و قوانين دربرگيرنده‌ مهاجرت تغيير كرده است. در پاسخ، بسياري از گروه‌هاي مهاجران به طور فزاينده‌ای احساس می‌كنند كه در كشورهاي ميزبان تهديد و محروم می‌شوند. اين فصل چنين ديدگاه‌ها، نگراني‌ها و نتايج حاصله در دنياي پس از 11 سپتامبر را كندوكاو می‌كند. به عنوان بخشي از چنين مبحثي، در فصل سوم بر فرآيندهاي مربوط به مهاجرت، از جمله همگون‌سازي، قوميت، تبعيض ن‍ژادي، چندفرهنگي و مهاجرت فراملي تمرکز شده‌است. همچنين ارتباط جنسيت و مهاجرت را با تمركز بر مباحث اخير درخصوص زنانه شدن مهاجرت و نگراني‌هاي خاص زنان مهاجر سنجيده‌ شده‌است. در نهايت پيوند بين مهاجرت و تمايلات جنسي با توجه به شرايط خاص زنان همجنسگرا، مردان همجنسگرا، دوجنسگراها و افراد فراجنسيتي بررسی می‌شود.

در فصل چهارم، به ارتباط بين مهاجرت و اقتصاد جهاني پرداخته‌ می‌شود. در اینجا رابطه‌ی ميان مهاجران و بازاركار به خصوص اثر آن‌ها بر دستمزدها و اشتغال كارگران بومي مد نظر است. همچنين اقتصاد قومي با تمركز ويژه بر قلمروهاي قومي تعريف شده در اين فصل مورد پردازش قرار می‌گیرد. يكي از جنبه‌هاي بسيار مشهور جهاني شدن جريان آزاد سرمايه و اطلاعات بين ملت‌ها است. در عين حال، در پس اين جريان مردمي هستند كه در جستجوي اشتغال مهاجرت می‌كنند. به خصوص با توجه به اهميت الگوها و فرآيند‌هاي مهاجرتي، شهرهاي دروازه‌ای يا شهرهاي بزرگ جهاني وجود دارند که پيوندهايي قوي با شبكه‌ گسترده‌ مالي و تجاري جهاني دارند. شهرهايي مانند نيويورك، ‌لندن، لس آنجلس و سيدني دروازه‌هاي قديمي مهاجرت هستند. آن‌ها به عنوان مراكز مالي و تجارت جهاني، مردم را از سراسر جهان به سمت خود جذب می‌كنند. ساير شهرها همچون دوبلين يا واشنگتن دي سي می‌توانند در گروه دروازه‌هاي مهاجرتي نوظهور قرار بگيرند. چنين نمونه‌هاي تازه‌ای در اقتصاد جهاني مردم را از كشورهاي مختلف به سمت خود كشيده است. در اینجا به طور خاص بر ماهيت و آثار حركت مهاجران دارای مهارت بالا متمركز شده‌است. در نهايت در اين فصل، پيوند بين توسعه و مهاجرت، به ويژه در حوزه‌ وجوه ارسالي مورد بررسی قرار می‌گیرد.

در فصل پنجم، تمرکز بر مفاهيم سياسي و سیاست‌گذاری و پاسخ به مهاجرت جهاني است. در این قسمت ديد تاريخي وسيعي در خصوص كنترل مهاجرت فراهم آمده‌است. همچنین به ماهيت مهاجرت غيرمعمول و رشد تعداد پناهندگان و پناهجويان در سطح جهان پرداخته شده‌است. در این جا به عنوان يكي از بخش‌های مبحث مربوط به جهاني شدن، بر جريانات مردم، اشيا و اطلاعات ميان مرزهاي ملي تاكيد می‌شود. اما، اگرچه افزايشي در حركت و پيوند اقتصادي در حال رشدي در سطح جهاني وجود دارد، ساختارهايي نيز هستند كه مانع اين جريانات به خصوص جريان مهاجرت مردم می‌شوند که براي مثال به موضوع جلوگيري بيشتر از ورود مهاجران غيرمعمول از مكزيك به ايالات متحده اشاره می شود. در این فصل بر نگراني‌ها و ملاحظات در مورد مسائل مربوط به امنيت مرزها پس از اتفاقات تروريستي خصوصاً در كشورهاي پيشرفته متمركز گردیده‌است، به گونه‌ای که خط مشي و سیاست‌گذاری مهاجرت به طور كلي در دنيا رو به سختي گذاشته است و در آخر، دلايل كنترل مهاجرت و آثار آن تبيين می‌شود.

در فصل ششم، جنبه‌هاي مهم مهاجرت كه در كتاب بدان پرداخته شده خلاصه گردیده و سپس تاثيرات و مولفه‌هاي مهم مهاجرت جهاني آينده بررسی می‌شوند. ملاحظاتي در مورد تغييرات آب وهوايي و چگونگي تاثيرگذاري آن بر روند حركت مردم در آينده وجود دارد. ارتباطات و پيوندهاي ديجيتالي در دنياي کنونی بيشتر از زمان‌های گذشته است. مردم براي دست يافتن به سبك‌های جديد زندگي در مكان‌ها و زمان‌های مختلف در حركت‌ هستند. اين فصل گرايش آتي بيشتر مهاجران با دلايل زيست محيطي و مهاجران در جستجوي سبك زندگي جديد را بررسي می‌كند. در دنيايي كه به طور فزاينده در حال جهاني شدن است مهاجرت نیز در اشكال مختلف خود در حال افزايش است.

*این معرفی کتاب پیشتر در اینجا منتشر شده است.