اردیبهشت ۸, ۱۴۰۳ ۲:۵۲ بعد از ظهر
گزارش نشست نشست مهاجرین، چالش‌ها و فرصت‌ها: وضعیت‌شناسی در قم
مهاجرین، چالش‌ها و فرصت‌ها : وضعیت شناسی عنوان هفدهمین پیش نشست چهارمین کنفرانس بین المللی فقه و قانون بود که روز چهارشنبه ۶ دی ماه ۱۴۰۲ در مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی در شهر قم برگزار گردید.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم، هفدهمین پیش نشست چهارمین کنفرانس بین‌المللی فقه و قانون و اولین نشست از سلسله نشست‌ها پیرامون مهاجرین چالش‌ها و فرصت،ها؛ وضعیت شناسی امروز توسط گروه فرهنگی اجتماعی مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی امروز (۶ ماه ۱۴۰۲) در محل این مرکز در قم برگزار شد.
مشکل ثبت وقایع چهارگانه در مورد مهاجران در ایران
محمدرضا زهرایی، دبیر علمی نشست مهاجرین، چالش‌ها و فرصت‌ها در این مراسم بیان کرد: از ابتدایی‌ترین مشکلات باید به ثبت وقایع چهارگانه ولادت، ازدواج، طلاق و مرگ اشاره کرد که امروز ثبت تولد اتباع غیرایرانی به دلیل عدم پاسخگویی نهاد متولی به ثبت احوال با اخلال روبه‌رو است.
وی همچنین عدم ایجاد سازوکار قانونی استعلام وزارت کشور منطبق بر نظام‌نامه ثبت ازدواج قوه قضائیه که بیش از یک سال از زمان ابلاغ آن می‌گذرد اشاره و به ترک فعل‌هایی که درباره اجرای قانون تابعیت وجود دارد و در نهایت به مشکلات در تعدد مدارک اقامتی پرداخت.
دبیر علمی نشست مهاجرین، چالش‌ها و فرصت‌ها تصریح کرد: از زمان تشکیل دولت‌ها به عنوان یک پدیده مدرن، مسئله جابه‌جایی جمعیت بین مرزهای ملی اهمیت داشته است و قوانینی برای این جابه‌جایی و مهاجرت ایجاد شده است، بنابراین اجرای این قوانین ضرورت یک حکمرانی منضبط است که بسیاری از مشکلات جوامع را برطرف خواهد کرد.
در ادامه سید پیمان حقیقت طلب، مدیر پژوهش اندیشکده دیاران تصریح کرد: در ابتدا ضمن بررسی آمار مهاجرین در ایران که مطابق سرشماری سال 1395 آمار مهاجرین 1.654.000 نفرمهاجر که تبعا مهاجران قانونی بوده است و 95 درصد افغانستانی بوده‌اند.
4.5 میلیون اتباع افغانستانی ثبت شده در ایران
مدیر پژوهش اندیشکده دیاران تصریح کرد: وقتی درباره مهاجرین صحبت می‌کنیم، درباره مهاجرین افغانستانی صحبت می‌کنیم، ولی مشکلات مهاجران و اتباع دیگر کشورها هم به همین نحو است، هم اکنون 4.5 میلیون اتباع غیرایرانی ثبت شده داریم.
وی بیان کرد: وزیر کشور اعلام کرد 5 میلیون مهاجر قانونی و غیرقانونی برآورد می‌شود، نماینده ویژه ایران در افغانستان این جمعیت را 5 تا 6 میلیون نفر تخمین می‌زند، چند دهه مهاجران افغانستانی در ایران بوده‌اند، همواره بین آمار رسمی و غیررسمی تفاوت زیاد وجود داشته است.
انواع مدارک اقامتی مهاجران در ایران
حقیقت طلب با بیان اینکه دلایل مهاجرت گسترده است، گفت: ترکیبی از مهاجرت‌های بین‌المللی بوده است، حمله شوروی، جنگ‌های داخلی، تسلط طالبان اول و طالبان دوم و مهاجرت‌های کاری موج‌های مهاجرتی به ایران نیز از جمله دلایل مهاجرت بوده است، یکی از انواع مدارک اقامتی کارت آمایش و مدرک پناهندگی است که البته خیلی متفاوت است، این افراد حداقل بیست سال پیش به عنوان پناهنده پذیرفته شده‌اند و با توجه به تعریف پناهندگی یک وضعیت موقت است.
مدیر پژوهش اندیشکده دیاران، ادامه داد: تمام محدودیت‌هایی که برای کارت پناهندگی وجود دارد برای مهاجرین هم وجود دارد، درباره پناهندگی اثبات می‌شود که فردی جانش در خطر است و بعد از چند سال تعیین تکلیف می‌شود، در این زمینه ضعف قوانین وجود دارد و اقامت‌های میان مدت و بلند مدت نداریم.
وی بیان کرد: 267 هزار نفر از اتباع با انواع ویزا در ایران وجود دارند و تمام این ویزاها کوتاه مدت هستند، گذرنامه خانوار از حمایت‌های پناهندگی بهره نمی‌برند و از قوانین افراد دارای گذرنامه و ویزا هم بهره ندارند.
دسته‌بندی مهاجران افغانستانی حاضر در ایران
حقیقت طلب عنوان کرد: حضور میلیونی مهاجرین امکان ثبت را در بدو امر از متولیان سلب می‌کرده است، مهاجرین را بطور کلی می‌توان به چند دسته تقسیم کرد: یک دسته ساکن ایران هستند، یعنی بیش از 10 سال در ایران یا متولد در ایران هستند، دسته دیگر مهاجران کاری هستند و عموما به شکل غیرقانونی وارد ایران می‌شوند و ویزای کاری داده نمی‌شود، عموما حتی برای سایر کشورها هم صادر نمی‌کنیم.
مدیر پژوهش اندیشکده دیاران، افزود: در گذشته دریافت ویزای ایران گران بود حدود ۱۰۰۰ دلار هزینه برمی‌داشت، اکنون هم صدور ویزای توریستی سهل شده اما ویزای کاری به افغان‌ها اعطا نمی شود، بنابراین شبکه غیرقانونی شکل می‌گیرد و به‌طور قاچاق وارد ایران می‌شوند، عموما این افراد از طریق پاکستان و مرزهای سیستان وارد ایران می‌شوند. این مهاجران عموما بعد از یک مدت که کار کردند به افغانستان برمی‌گردند.
وی با بیان اینکه دسته سوم مهاجران کسانی هستند که بعد از حضور طالبان وارد ایران شدند، گفت: این گروه زیردسته‌های متنوعی دارند، مثلا روستاییان یا مهاجران نخبه یا گروه‌های قومی از ترس طالبان یا برای تحصیل دختران وارد ایران شده‌اند. مقامات سیاسی و نظامی یا نخبگان دیگر هم در این دسته قرار می‌گیرند.
قوانین اقامت و تابعیت ایران در قبال مهاجران
حقیقت طلب تصریح کرد: قوانینی که داریم قوانین ورود و اقامت اتباع خارجی و مصوب 1310 و آیین‌های آن است. اقامت تعریف شده حداکثر یک ساله است و پاشنه آشیل ما در همین جا است، دسته دیگر از قوانین، قوانین تشویق و حمایت سرمایه‌گذاری خارجی مصوب 1380 است و شیوه‌نامه اعطای اقامت 5 سال به سرمایه‌گذاران و سپرده‌گذاران خارجی مصوب 1400 است که متناسب با نیازمندی‌های سرمایه‌گذاری که داریم، ولی عملکرد قابل قبولی نداریم.
مدیر پژوهش اندیشکده دیاران، بیان کرد: موضوع مهم دیگر قوانین، قوانین تابعیت و تحصیل تابعیت است. قوانین تابعیت اگر اجرا شوند پاسخگوی نیازهای امروز هم هستند، ولی درباره اقامت نیازمند قوانین جدید هستیم، قوانین اقامت در صورتی که ما برنامه مشخصی برای کودکان افغانستانی داشته باشیم می‌تواند فرصتی برای کشورمان باشد.
لزوم جذب سرمایه‌گذار خارجی از طریق تسهیل شرایط زیست مهاجران
وی افزود: سایت سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی ایران در سال 1401 میزان سرمایه‌گذاری خارجی را ۴.۲ میلیارد دلار اعلام می‌کند، افغانستانی‌ها در حوزه سرمایه‌گذاری بعد از روسیه و امارات بیشترین سرمایه‌گذاری با 300 میلیون دلار به ثبت رسانده‌اند، ولی از نظر تعداد مجوز با 114 مجوز رتبه یک را دارند و اگر ما برنامه‌ای داشته باشیم که این سرمایه‌های خرد را در اینجا سرمایه‌گذاری کنیم فرصت بسیار مغتنمی است.
حقیقت طلب گفت: اگر بخواهیم در فقدان جذب سرمایه‌گذاری آسیب‌شناسی کنیم، عموما به دلایل خیلی پیش پا افتاده مثل عدم اعطای گواهینامه به همسر یا عدم اعطای مالکیت منزل مسکونی اموال غیرمنقول یا اموال منقول این سرمایه‌گذاری اتفاق نمی‌افتد.
مدیر پژوهش اندیشکده دیاران تصریح کرد: یکی از ملاک‌های ایجاد احساس تعلق مساله مالکیت است و با راه حل‌هایی می‌شود این نگرانی ها درباره مالکیت اتباع خارجی را حل کرد.
وی ادامه داد: درباره ورود اتباع آمار دقیقی نداریم، ولی سالانه 500 هزار تبعه افغانستانی قبل از تسلط طالبان داشته‌ایم و بعد از تسلط طالبان علی‌رغم آنچه در رسانه‌ها بازنمایی شده که ایران درها را باز گذاشته، سالانه به طور متوسط یک میلیون اخراج داشته‌ایم.
بر هم نهی مهاجرت‌های روستا به شهر و مهاجرت‌های پناهجویی و پناهندگی در موج اخیر مهاجرتی
حقیقت طلب گفت: درباره نوع مهاجرت یک مهاجرت از افغانستان به ایران داریم و یک مهاجرت از روستاهای افغانستان به شهر در ایران را داریم، کلید واژه مهاجران افغانستانی در ایران غیررسمی بودن است، چرا می‌گوییم غیررسمی بودن، زیرا که طبق اعلام اداره کل اشتغال وزارت کار در سال 1401 نیز 307 مدرک اشتغال صادر شده است، تمدید کارت موقت 254 هزار عدد و کارت موقت جدید 38000 مجوز بوده است، بنابراین بخش عمده اشتغال غیر رسمی است.
مدیر پژوهش اندیشکده دیاران بیان کرد: جمهوری اسلامی در حوزه بهداشت و درمان هزینه زیادی کرده است که پوشش درمانی تعلق گرفته، ولی پوشش بیمه ای بسیار ضعیف بوده است، موضوع الگوه های ادغام بسیار مهم است و موج افغانستانی هراسی از نظر زمانی با تشکیل سازمان ملی مهاجرت تشدید شده است و اگر چه این افغانستان هراسی در فضای مجازی شروع شد، ولی به تدریج آثار مخربی در فضای شهری دارد.
اقدامات سازمان ملی مهاجرت برای ساماندهی مهاجران در ایران
وی ادامه داد: مهمترین برنامه این سازمان یکپارچه سازی مدارک اقامتی و هوشمندسازی کارت هویتی مهاجرین و دیگری ثبت نام دانش‌آموزان و الکترونیکی شدن ثبت نام است، در مجموع این دو اقدام را می توان حرکتی مثبت در ساماندهی اتباع غیر ایرانی و در حوزه مهاجرین ارزیابی کرد. اما قانونی که سال گذشته در مجلس مطرح بود متن بسیار بدی داشت و اگر مبنای نهادسازی در مورد مهاجران در ایران قرار بگیرد آثار و عواقب منفی به همراه خواهد داشت.
حقیقت طلب بیان کرد: امروز 45 هزار نفر از مهاجرین بیمه تامین اجتماعی هستند. یعنی اگر ورودی‌های سازمان تامین اجتماعی بیشتر شود برای بهبود تراز این صندوق‌ها اهمیت دارد.
لزوم ایجاد سبد مهاجرتی چندفرهنگی در ایران
وی با تاکید بر لزوم ایجاد سبد مهاجرتی چند فرهنگی تصریح کرد: باید برنامه ای برای مهاجرت سایر کشورها داشته باشیم. درباره قوانین تابعیت مشکل اجرا و ترک فعل داریم ولی درباره قوانین اقامت قوانین مناسبی برای اقامت میان مدت و بلند مدت نداریم و باید در حوزه تقنین این نوع اقامت ها هم ایجاد کرد.
مهاجرت در اسلام یک امر قدسی است
در ادامه نشست مهاجرین، چالش‌ها و فرصت‌ها امان الله فصیحی، محقق و پژوهشگر در این نشست حضور داشت، گفت: مهاجرت از نگاه اسلامی یک امر قدسی است، بنابراین یک مفهوم عرفی و سکولار نیست و تاریخ ما براساس مهاجرت و هجرت بنا شده است.
وی ادامه داد: آیه 97 سوره نسا می‌فرماید که مهاجرت به اندازه جهاد اهمیت دارد، اولین نوع مهاجرت که در اسلام توصیه شده برای حفظ دین است. مهاجرت های دوره تسلط حکومت کمونیستی و جنگ شوروی از این نوع بوده است.
این محقق و پژوهشگر بیان کرد: دومین نوع مهاجرت برای حفظ امنیت و جان و مال است که بخشی از این مهاجران با این انگیزه وارد ایران شدند، مثل تسلط طالبان اول که از این نوع است و قرآن به آن توصیه کرده است.
فصیحی خاطرنشان کرد: نوع سوم مهاجرت که قرآن به آن سفارش کرده مهاجرت برای گشایش در زندگی است. مهاجرت‌های کاری از این نوع است، نوع چهارم مهاجرت که قرآن به آن توصیه کرده هجرت برای تحصیل علم و دانش و فراگیری دین است، مهاجرت دانشجویی یا طلاب و یا خانواده هایی که برای تحصیل دخترانشان مهاجرت کرده اند از این نوع است.
