صفر تا صد صدور شناسنامه برای بی شناسنامه ها و فرزندان اتباع

بی‌شناسنامه‌ها و معضلاتی که در ایران دارند در سالیان اخیر مورد توجه بسیاری از فعالین مدنی قرار گرفته‌اند. شرایط وخیم اقتصادی و اهمیت روزافزون داشتن کد ملی برای بهره‌مندی از خدمات حمایتی باعث شد که مشکلات بی‌شناسنامه‌ها بیشتر بیان شود. زیست سایه‌ای افراد بدون شناسنامه این روزها برای افراد بیشتری سوال‌برانگیز شده است.

چه کسانی در ایران بی شناسنامه هستند؟

در یک دسته‌بندی کلی ساکنین کشور ایران به سه دسته‌ی ایرانیان (دارندگان کارت و کد ملی)، اتباع غیرایرانی (مهاجران دارای مدرک و مهاجران بدون مدرک) و بی‌شناسنامه‌ها تقسیم‌بندی می‌شوند. بی‌شناسنامه‌ها خود شامل دسته‌های مختلفی هستند:

۱. مدعیان تابعیت ایرانی : افرادی که خود را ایرانی می‌دانند ولی هیچ مدرک دال بر ایرانی‌الاصل بودن خود ندارند. آنان سالیان سال است که در ایران سکونت دارند. چون خود را ایرانی می‌دانند مدرک شناسایی دیگر کشورها را ندارند. از طرف دیگر مدرک و سندی برای اثبات ایرانی بودن خود ندارند. در نتیجه حاکمیت به آنان شناسنامه اعطا نمی‌کند و آن‌ها در وضعیت بی‌شناسنامگی و بی‌تابعیتی به سر می‌برند. عمده‌ی این گروه از بی‌شناسنامه‌ها در استان‌های سیستان و بلوچستان، گلستان و خراسان زندگی می‌کنند.

۲. ممنوع‌الخدماتی‌ها: افرادی هستند که در سال‌ها قبل توانسته‌اند شناسنامه‌ی ایرانی بگیرند؛ اما پس از مدتی سازمان ثبت احوال به اصالت ایرانی آنان شک وارد کرده است و بیان کرده که این افراد اصالت غیرایرانی دارند. نه تنها شناسنامه‌ی این افراد بلکه شناسنامه‌های فرزندان و نوه‌ها و کل خاندان حاصل از این گونه افراد نیز باطل شده است و تمامی خانواده بی‌شناسنامه شده‌اند.

۳. کسانی که در مناطق صعب‌العبور به دنیا آمده‌اند: این افراد گواهی ولادت ندارند و چون سروکارشان به شهر و نواحی شهری کمتر می‌افتد لزومی به دریافت شناسنامه برای‌شان احساس نشده و شناسنامه دریافت نکرده‌اند. در سالیان اخیر با فعالیت‌های مأموران ثبت‌احوال تعداد این گونه از افراد بی‌شناسنامه بسیار کاهش یافته است.

۴. فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان غیرایرانی: پیش از سال ۱۳۹۸ این افراد قبل از سن ۱۸ سالگی به هیچ وجه امکان دریافت شناسنامه نداشتند. بعد از اصلاح قانون تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان غیرایرانی، این افراد حق دریافت شناسنامه را پیدا کرده‌اند. اما اجرای این قانون به کندی پیش می‌رود. طبق آخرین آمار از بین حدود ۱۰۹ هزار متقاضی این‌چنینی، تنها ۱۵۸۰۰ نفر به شناسنامه دست پیدا کرده‌اند و مابقی افراد بی‌شناسنامه محسوب می‌شوند.

۵. نسل‌های دوم و سوم اتباع غیرایرانی ساکن ایران: فرزندان مهاجران غیرایرانی ساکن ایران که در خاک ایران به دنیا آمده‌اند بر اساس شرایط بندهای ۴ و ۵ ماده‌ی ۹۷۶ قانون مدنی امکان دریافت شناسنامه‌ی ایرانی را دارند. اما اکثریت این افراد نیز به شناسنامه‌ی ایرانی دست پیدا نکرده‌اند و جزء بی‌شناسنامه‌ها محسوب می‌شوند.

بند ۵ ماده‌ی ۹۷۶ قانون مدنی بیان می‌کند که: «کسانی که در ایران از پدر و مادر خارجی که یکی از آنها در ایران متولد شده باشد و یا کسانی که در ایران از پدری که تبعه خارجه است به وجود آمده و بلافاصله پس از رسیدن به 18 سال تمام لااقل یکسال دیگر در ایران اقامت کرده باشند پس از تحصیل تابعیت ایران، می توانند درخواست شناسنامه از سازمان ثبت احوال را داشته باشند».

در سایت ثبت احوال مدارک لازم برای بهره‌مندی از این بند این چنین اعلام شده است:

-گواهی ولادت ویژه اتباع خارجه

-نامه اداره تابعیت وزارت امور خارجه مبنی بر مشمول بودن متقاضی وفق بند 5 ماده 976 قانون مدنی

مراحل آن نیز بدین صورت بیان شده است:

خبر خوب برای بی‌شناسنامه‌ها

در روز هفتم تیر ماه سال ۱۴۰۲ آقای هاشم کارگر معاون وزیر و رئیس سازمان ثبت احوال کشور در مصاحبه با خبرگزاری‌ها از راه‌اندازی «سامانه درخواست تشکیل پرونده افراد فاقد شناسنامه» خبر داد. او گفت:

«با توجه به رویکردهای دولت سیزدهم و وزیر محترم کشور مبنی بر تعیین تکلیف افراد فاقد شناسنامه، سازمان ثبت احوال کشور در سال 1401 با مهیا نمودن زیرساخت های لازم، اختصاص شناسه واحد برای ایرانیان فاقد شناسنامه را در دستور کار خود قرار داد».

آدرس سایت سامانه درخواست تشکیل پرونده افراد فاقد شناسنامه

هاشم کارگر هدف از راه‌اندازی سامانه‌ی درخواست تشکیل پرونده‌ی افراد فاقد شناسنامه را «شناسایی، صدور کارت موقت و در نهایت تعیین تکلیف افراد فاقد شناسنامه با هدف استفاده از خدمات اجتماعی در راستای تکالیف دستورالعمل مقابله با فقر مطلق و کمک به ایجاد سازو کار های قانونی برای ارائه خدمت به این افراد و کاهش هزینه های حاکمیتی» اعلام کرده است.

او گفته است که «تا پیش از راه اندازی این سامانه بیش از 11 هزار پرونده در ادارات کل ثبت احوال استان‌ها تشکیل و به این افراد شناسه اختصاص یافته است که حدود پرونده بررسی و تعیین تکلیف شده‌اند و برای سایر افراد کارت شناسایی موقت صادر گردیده است».

چه کسانی می توانند درخواست تشکیل پرونده‌ افراد فاقد شناسنامه بدهند؟

با مراجعه به سایت «سامانه درخواست تشکیل پرونده افراد فاقد شناسنامه» متوجه می‌شویم که این سایت به نوعی تمام دسته‌بندی‌های فاقدین شناسنامه را که در بالا ذکر شد تحت پوشش قرار داده است.

افراد متقاضی باید ابتدا در قسمت ثبت اطلاعات هویتی مشخصات خود (نام، نام خانوادگی، سال تولد، استان محل تولد، شهر محل تولد و…) را ثبت کنند. در قسمت مدرک هویتی می‌بینیم که گزینه‌های کارت آمایش، گذرنامه، دفترچه پناهندگی، پروانه اقامت، گواهی ولادت اتباع خارجه و سایر) در نظر گرفته شده است. بنابراین در این سایت نسل‌های دوم و سوم مهاجران و حتی فرزندان مادر ایرانی-پدر غیرایرانی که تاکنون موفق به دریافت شناسنامه نشده‌اند نیز ثبت‌نام کنند.

بعد از ثبت نام در سامانه درخواست تشکیل پرونده افراد فاقد شناسنامه چه می‌شود؟

این سامانه به تازگی راه افتاده است و فعلا در حال ثبت‌ نام افراد متقاضی شناسنامه است. رییس سازمان ثبت احوال کشور بیان کرده که: رسیدگی به درخواست‌ها مطابق قوانین و مقررات و در صورت لزوم طرح در شورای تأمین شهرستان‌ها به انجام خواهد رسید و تلاش بر آن است که تأیید یا رد تابعیت ایرانی این افراد و تعیین تکلیف پرونده‌های آنان در سریع‌ترین زمان ممکن به انجام رسد.

باید دید که آیا بی‌شناسنامه‌ها سرانجام به حداقل مدرک هویتی برای بهره‌مندی خدمات اجتماعی حداقلی سکونت در کشور ایران دست پیدا می‌کنند یا نه؟