اردیبهشت ۸, ۱۴۰۳ ۳:۰۱ بعد از ظهر
لزوم آموزش عمومی اتباع، یک اولویت ملی و انسانی
همواره کشور ایران از مقاصد اصلی مهاجرت مردم افغانستان بوده است و به جهت وسعت سرزمینی، غنای فرهنگی و اشتراکات زبانی و دینی چالش‌های زیاد در میزبانی اولیه از این مهاجرین احساس نشده است. اما در سال‌های اخیر به‌ویژه پس از تسلط دوباره‌ی طالبان و جنگ در افغانستان ما شاهد موج جدید مهاجرت اتباع افغانستانی به درون کشور هستیم، تجربه‌ای که ترکیه در پی جنگ سوریه، اروپا در پی ناامنی‌های مختلف خاورمیانه و… با آن دست‌وپنجه نرم کرده‌اند.
نگاه به مهاجرین از ابعاد گوناگونی برخوردار است، از منظرهای امنیتی، تا بهداشت، اشتغال و …؛ امروزه تجارب مختلفی در جهان در مواجه با مهاجرین وجود دارد، به‌طوری‌که بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته که با مشکل جمعیت و نیروی کار مواجه هستند، سیاست‌های تشویقی برای جلب مهاجرین جوان و متخصص تدوین و ابلاغ می‌کنند. بنابراین حضور مهاجرین فرصت‌ها و تهدیدهای متعددی را می‌تواند با خود به همراه داشته باشد.
در این نوشتار نگاهی به اهمیت آموزش مهاجرین به‌عنوان یک اولویت اساسی در تبدیل به فرصت کردن پتانسیل های حضور اتباع در ایران می اندازیم، ظرفیتی که در سایه نگاه های صرف امنیتی مجال ظهور و بروز پیدا نخواهد کرد. حق تحصیل در بسیاری از کنوانسیون‌های بین‌المللی که حقوق بشر را تعریف می‌کنند، ازجمله اعلامیه جهانی حقوق بشر (1948)، کنوانسیون ژنو (1951)، کنوانسیون بین‌المللی رفع همه اشکال تبعیض نژادی (1965)، میثاق بین‌المللی در زمینه اقتصادی، اجتماعی و حقوق فرهنگی (1966)، میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی (1966)، کنوانسیون حقوق کودک (1989)، آورده شده است. علاوه بر این فهم و توافق مشترکی بین دانشمندان،جامعه شناسان، مربیان، سیاست‌مداران و دیگران وجود دارد که آموزش و حضور در مدرسه نقش مهمی در تسهیل ادغام کودکان پناهنده و بزرگ‌سالان در جامعه میزبان ایفا می‌کند.
نگاهی به سیاست‌های برخی کشورها که سابقه میزبانی طولانی‌تری از مهاجرین مختلف دارند نشان می‌دهد، در برخی از موارد که مهاجرین بدون گزینش قبلی و براثر جنگ، ناامنی و … وارد این کشورها شده‌اند، آموزش‌ها اجباری، رایگان و عمومی به آنها ارائه گردیده است. ازجمله در جمهوری چک برای مهاجرین بالای 16 سال 600 ساعت حضور در جلسات گروهی و 400 ساعت حضور در جلسات فردی آموزشی را برنامه‌ریزی کرده اند.
بااین‌حال در کشور ما علی‌رغم سیاست‌های مختلف ابلاغی کنش فعالی در جهت آموزش مهاجرین صورت نمی‌گیرد و موانع زیادی نیز در مسیر تحصیل آنها وجود دارد. ازجمله این موانع مناطق گسترده ممنوعه حضور و تردد اتباع در سراسر کشور است، این در حالی است که باوجوداین ممنوعیت اتباع زیادی در این مناطق ممنوعه زندگی و کار می‌کنند، اما تنها این ممنوعیت قانونی منجر به محروم ماندن آنها از تحصیل و دیگر خدمات اجتماعی گردیده است و نتوانسته حضور آنها را بازداری کند.
از سیاست‌های جالب‌توجه دیگر کشورها در میزبانی از مهاجرین اختصاص بودجه‌های اضافی به مدارسی است که میزبان مهاجرین باشند، که با این کار سعی در ترغیب مربیان و مدارس در جذب و آموزش به این گروه‌ها دارند. یکی دیگر از روش‌های کم‌هزینه اما پربار در بهبود وضعیت آموزش و فرهنگ پذیری اتباع در کشورهای مختلف حمایت و تشویق سازمان‌های مردم‌نهاد (NGO) در جهت ارائه خدمات اجتماعی رایگان به آنان است که طبق تحقیقات بازدهی بهینه و پوشش گسترده‌تری را هم فراهم می‌کنند.
در دهه اخیر لزوم توجه به نیروی کار جوان برای آینده ایران با توجه به آمار نگران‌کننده زادوولد از مباحث محوری سیاست‌های کلان بوده است، کلید حل این مشکل در کشور های توسعه یافته مهاجرین بوده‌اند، اما برای بهره بردن از این ظرفیت نیاز به آموزش، مهارت افزایی، زبان‌آموزی، فرهنگ پذیری و … است، در غیر این صورت حضور موریانه‌ای و بدون هویت این حجم بزرگ از مهاجرین که از 3 تا 6 میلیون نفر هم برآورد شده‌اند می‌تواند خود به یک تهدید برای امنیت اجتماعی جامعه بدل گردد.
لذا هم منافع ملی و هم حقوق انسانی موردپذیرش همگان لزوم فراهم کردن بیش‌ازپیش بستر آموزش به مهاجرین را روشن می‌کند، در آستانه سال تحصیلی جدید بد نیست با بازنگری در امکان تحصیل اتباع در سراسر ایران بدون هیچ محدودیتی، سیاست‌هایی در جهت جذب آنها به سیستم آموزشی ابلاغ و فعالانه دنبال گردد؛ چنانچه کسی در منطقه‌ای می‌تواند حضور داشته باشد تا زمانی که در آن منطقه هست، کودک او باید بتواند از حق تحصیل برخوردار باشد، اگر به هر دلیلی شهری ممنوعه اعلام می‌شود، باید برای حضور آنها ممنوعه باشد، اما اگر حضور دارند و امکان شناسایی و اخراج آنها به هر دلیلی فراهم نیست، باید حق تحصیل برای آنها فراهم و حتی الزامی باشد.
نویسنده: محمد صادق حدادان/ دکترای تخصصی روانشناسی تربیتی
