اردیبهشت ۹, ۱۴۰۳ ۳:۵۴ بعد از ظهر
دیاران خبر 19 (از آمار جدید مهاجرت افغان‌ها به ایران تا توافق مهاجرتی جدید اتحادیه اروپا)
دیاران خبر بسته‌ی خبری هفتگی سایت دیاران است. بسته‌ای که می‌کوشد مهم‌ترین اخبار و تحولات مهاجرتی در ایران و جهان را دنبال کند. دیاران خبر می‌کوشد تا نسبت به اخبار روز تحلیل داشته باشد. گذشته‌ی هر خبر را مرور کند و سناریوهای محتمل برای آینده را ارائه دهد. در این شماره به اخبار مختلفی مانند آمار جدید مهاجرت افغان‌ها به ایران تا توافق مهاجرتی جدید کشورهای عضو اتحادیه اروپا می‌پردازیم.
۱. آمار جدیدی از مهاجرت افغان‌ها به ایران
سازمان بین‌المللی مهاجرت در تازه‌ترین گزارش خود در مورد آمار مهاجرت افغان‌ها اعلام کرد در طی سال‌های 2021 و 2022 میلادی، ۳ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر از افغانستانی‌ها به کشورهای دیگر مهاجرت کرده‌اند. از این آمار مقصد ۷۰ درصد مهاجرت افغان‌ها، ایران بوده است. لذا شمار افغانستانی‌هایی که در سال‌های ۲۰۲۱ و ۲۰۲۲ میلادی به ایران وارد شده‌اند، حدودا ۲ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر بوده است. براساس آمار سازمان بین‌المللی مهاجرت، پاکستان با ۱۸ درصد و پس از آن ترکیه و اروپا با مهاجرت ۱۱ درصد از پناهجویان افغانستانی، دومین و سومین مقصد مهاجرت افغان‌ها بوده‌اند. همچنین 40 درصد مهاجرت مردم افغانستان در دو سال گذشته از استان‌های کابل، هرات، فاریاب، ننگرهار و تخار بوده است.
به دنبال حاکمیت مجدد طالبان در افغانستان در سال ۲۰۲۱ موج جدیدی از مهاجرت اتباع این کشور شکل گرفت. درنتیجه چند میلیون نفر در داخل خاک افغانستان آواره شدند یا به دیگر کشورها پناه بردند. البته باید اشاره کرد بخشی از این جمعیت ۳ میلیون و ۶۰۰ هزار نفری که در این دو سال از افغانستان مهاجرت کردند، به مرور به کشور خود بازگشته‌اند. در همین رابطه کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل اخیرا اعلام کرد با بهبود وضع امنیتی در افغانستان، بیش از یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفر از آوارگان افغانستانی به مناطق اصلی خود بازگشته‌اند.
همان گونه که آمار جدید سازمان بین‌المللی مهاجرت نشان می‌دهد در موج اخیر مهاجرت از افغانستان، ایران بیش از سایر کشورها میزبان افغان‌ها بوده است. با وجود آمار بالای بازگشت مهاجران افغانستانی از ایران به کشور خود، اما می‌توان گفت ایران در دو سال گذشته با یک جهش در افزایش جمعیت مهاجران روبرو بوده است. به نحوی که امروزه مطابق آخرین سرشماری اتباع خارجی در سال ۱۴۰۱، تعداد اتباع افغانستانی ساکن در ایران به حدود ۵ میلیون نفر رسیده است.
۲. تشدید سخت‌گیری‌ها نسبت به اتباع افغانستانی؛ این بار در استان فارس
به گزارش پایگاه خبری شیرازه به تازگی فرمانداری شهرستان کوار، واقع در استان در فارس، اقدام به پلمپ واحدهای صنفی کرده که اتباع خارجی را به کار می‌گیرند. در همین رابطه مهدی دهقان خلیلی معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی فرماندار کوار گفت: «مسئولین هیچ تعارفی با کسی ندارند. درصورت مشاهده به کارگیری اتباع خارجی در اصناف، آن واحد جریمه و پلمپ خواهد شد». وی در ادامه توصیه کرد: «مردم با مسئولین همکاری کرده و علاوه بر به کارگیری نیروی ایرانی در اصناف، گزارش واحدهای متخلف را به مسئولان شهرستان کوار اطلاع دهند».
مسئولان کوار در این طرح حتی با واحدهایی که اتباع افغانستانی مجاز را استخدام کرده‌اند، هم برخورد کرده‌اند. این طرح بازرسی و گشت‌زنی از ۱۵ خرداد شروع شده و قرار است در آینده هم ادامه یابد. همچنین اتاق اصناف فارس نامه‌ای در مورد ممنوعیت به‌کارگیری اتباع خارجی به واحدهای صنفی سطح استان ارسال کرده است. در همین راستا علاوه بر کوار، در شیراز نیز ماموران دولتی تعداد زیادی از مغازه‌های متعلق به مهاجران و نیز مغازه‌هایی که کارگران افغان در آن فعالیت داشتند را پلمپ کرده‌اند. در همین حال مقامات استان فارس و شهرستان کوار اعلام کرد‌اند که اتباع افغانستانی می‌توانند به دلیل کمبود نیروی کار در برخی مشاغل سخت مثل کوره‌ها، باغات کشاورزی، دامپروری و کارگری ساختمان به اشتغال خود ادامه دهند.
تشدید شرایط اشتغال اتباع افغانستانی سابقه‌ای دیرینه در ایران دارد. از دهه ۷۰ با حاکم شدن سیاست بازگشت، دولت تلاش کرد هرچه بیشتر شرایط زندگی مهاجران را در ایران در ابعاد مختلف من‌جمله اشتغال سخت کند تا این افراد به کشورشان بازگردند. استان فارس که در دو سال گذشته با افزایش ورود مهاجران افغان مواجه بوده همین سیاست قدیمی را درپیش گرفته است. مقامات استان فارس و شهرستان کوار باید توجه کنند که این سیاست هیچ‌گاه نتوانسته مساله مهاجرت افغانستانی‌ها به ایران را حل کند.
۳. طرح سنجش نوآموزان اتباع خارجی
طرح سنجش سلامت به منظور ارزیابی سلامت جسمانی دانش‌آموزان در بدو ورود به مقطع ابتدایی و پیش دبستانی در حال انجام است. این طرح از ۱۷ فروردین شروع شده و تا ۳۱ خرداد ادامه دارد. به گفته مسئولان آموزشوپرورش والدین همه نوآموزان، اعم از کودکان ایرانی و تبعه خارجی که متولد اول مهر ۹۴ تا اول مهر ۹۷ هستند، بایستی در سامانه my.medu.ir اطلاعات نوآموزان خود را ثبت و در هر یک از پایگاه‌های سنجش موردنظرشان نوبت گرفته و مراجعه کنند.
شرکت کلیه نوآموزان تبعه خارجی، حتی دانش‌آموزان خارجی فاقد اوراق هویتی، در این طرح ضروری است. در همین رابطه مرتضی علیخانی، رئیس آموزشوپرورش استثنایی شهرستان‌های استان تهران، با پیش‌بینی انجام سنجش سلامت برای حدود ۱۵ هزار نفر از اتباع خارجی، اظهار کرد: «اتباعی که هنوز موفق نشده‌اند مدارک هویتی خود را کامل و شناسه یکتا دریافت کنند، می‌توانند از طریق گزینه اتباع و مراجعه مستقیم به پایگاه‌های سنجش مناطق برای این امر اقدام کنند». وی درباره نام‌نویسی دانش‌آموزان خارجی کلاس اولی که اسناد هویتی آن‌ها ناقص است، افزود: «این اتباع با مراجعه به نزدیک‌ترین پایگاه سنجش مناطق از طریق دسترسی مسئول پایگاه می‌توانند نوبت بگیرند. اما باید توجه داشت که برگه سنجش تنها یکی از مدارک الزام برای ثبت‌نام سال تحصیلی ۱۴۰۲ است و این اتباع باید برای ثبت‌نام نوآموز در مدرسه پیگیر باشند تا کارت آمایش یا گذرنامه خانوار را دریافت کنند».
انجام سنجش سلامت برای کلیه کودکانی که قصد ورود به مدرسه را دارند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در سنجش سلامت دانش‌آموزان مورد ارزیابی هوش، ارزیابی حرکتی و ارزیابی سلامت قرار می‌گیرند. به گفته ظریف حسینی، رئیس سازمان آموزشوپرورش استثنایی کشور، اتباع خارجی در طول تحصیل نیز می‌توانند به پایگاه‌های سنجش سلامت مراجعه کنند و حدود ۹۰ هزار نفر از اتباع خارجی در سال گذشته به سنجش سلامت مراجعه کرده‌اند.
۴. احداث یک مهمان‌شهر جدید در رفسنجان
معاون شهرسازی و امور زیربنایی شهرداری رفسنجان از احداث یک مهمان‌شهر جدید در شهرستان رفسنجان خبر داد. سیدعلی پورباقری احداث این مهمان‌شهر را در راستای ساماندهی اتباع خارجی ساکن استان کرمان دانست. وی در گفت‌وگویی با اشاره به دغدغه‌های شهروندان رفسنجانی نسبت بحث اتباع خارجی اظهار کرد: «عملیات اجرایی احداث مهمان‌شهر جدید با توجه به حساسیت و اهمیت آن یکی از اولویت‌های پروژه‌های عمرانی شهرداری است». به گفته پورباقری این مهمان‌شهر در کمربندی سرچشمه و یزد واقع شده و در وسعتی به مساحت ۶۵ هکتار احداث می‌‌گردد.
معاون شهرسازی و امور زیربنایی شهرداری رفسنجان ادامه داد: «با توجه به بررسی‌های انجام شده، در این مهمان‌شهر ۱۴۰۰ واحد مسکونی ساخته خواهد شد که در حال حاضر تعداد ۸۸ واحد مسکونی آن مسقف شده‌اند». وی با اشاره به ساماندهی ۱۰ هزار نفر اتباع در مهمان‌شهر جدید، عنوان کرد: «اعتبار پیش‌بینی شده برای احداث مهمان‌شهر ۵۰۰۰ میلیارد ریال برآورد شده و انتظار می‌رود طی چند ماه آینده تکمیل شود».
استان کرمان ازجمله استان‌هایی است که دارای جمعیت قابل توجهی از مهاجران است. به گفته برخی مقامات این استان اتباع خارجی ۱۰ درصد جمعیت استان کرمان را تشکیل می‌دهند. تلاش برای اجرای پروژه‌هایی زیرساختی مانند احداث مهمان‌شهر اقدامی است که مقامات این استان به منظور ساماندهی مهاجران ساکن استان و نظارت بر اسکان آن‌ها در پیش گرفته‌اند. مدتی پیش فرماندار تایباد نیز از ساخت اردوگاه مهاجران خارجی در این شهرستان خبر داده بود.
۵. کمک مالی بریتانیا به ترکیه برای جلوگیری از ورود مهاجران
روزنامه گاردین اخیرا گزارش داده است که بریتانیا حدود ۳،۵ میلیون یورو به ترکیه پرداخته تا این کشور از ورود مهاجران به اروپا و بریتانیا جلوگیری کند. لندن همچنین تجهیز و آموزش نگهبانان ساحلی ترکیه را برعهده گرفته تا از این طریق کنترل مرزهای ترکیه با ایران را تقویت کند. یک مقام بریتانیایی به گاردین گفته است که لندن امیدوار است توافق ترکیه برای جلوگیری از حرکت مهاجران به سوی اروپا یا بازگرداندن مهاجران به این کشور را به دست آورد. این در حالی است که به گفته مقام‌های ترکیه، در ۲۰۲۲ پلیس ترکیه مانع ورود بیش از ۲۳۰ هزار مهاجر غیرمجاز از مرزهای ایران به ترکیه شده است. بیشتر این مهاجران افغانستانی و ایرانی بوده‌اند و موارد بسیاری از خشونت ماموران ترکیه‌ای علیه مهاجران مخابره می‌شود.
حکومت بریتانیا در سالیان اخیر فعالیت‌های بسیاری در راستای مبارزه علیه مهاجرت غیرمجاز به این کشور انجام داده است. بخشی از تلاش بریتانیا در این زمینه به سیاست‌های فرامرزی این دولت برمی‌گردد که با همکاری‌ها و ارتباطات بین‌المللی بریتانیا به منظور کنترل مهاجرت مرتبط است. پیش از بریتانیا، اتحادیه اروپا هم در سال ۲۰۱۶ توافقی را با ترکیه به امضا رسانده بود که بر اساس آن ترکیه در ازای دریافت حدود ۶ میلیارد یورو از اتحادیه اروپا، از مهاجران سوری در این کشور پذیرایی می‌کند و به این ترتیب مانع رفتن آن‌ها به اروپا می‌شود.
در دهه‌های اخیر جریانی در کشورهای توسعه یافته در راستای افزایش سرمایه‌گذاری در زمینه مقابله با مهاجرت شکل گرفته است. بخشی از بودجه‌های این حوزه صرف کنترل داخلی مهاجرت و کنترل مرزها و بخشی نیز صرف کنترل مهاجرت در خارج از مرزها از طریق کمک مالی، اطلاعاتی، تجهیزاتی و غیره به کشورهای مبدا مهاجران و کشورهای مسیر ترانزیت مهاجران می‌شود. اقدام جدید بریتانیا نیز در راستای همین سیاست قابل تفسیر است.
6. توافق مهاجرتی جدید کشورهای عضو اتحادیه اروپا
مقامات کشورهای عضو اتحادیه اروپا اخیرا توافق‌نامه‌ای را امضا کردند که به دنبال تقسیم مسئولیت رسیدگی به وضعیت مهاجرانی است که بی‌مجوز وارد اروپا می‌شوند. وزرای کشورهای مذکور با غلبه بر مقاومت برخی کشورها به ویژه ایتالیا و یونان، درنهایت در مورد دو جنبه کلیدی اصلاح سیاست‌های مهاجرتی به توافق رسیدند. اصلاحات جدید باعث ایجاد یک نظام همبستگی تازه در رسیدگی به وضعیت پناهجویان می‌شود و بررسی سریع درخواست برخی از مهاجران در مرزها را بین کشورهای عضو فراهم خواهد کرد؛ تا بتوان مهاجران را راحت‌تر به کشور مبدا یا کشور ترانزیت بازگرداند.
بر اساس این توافق کشورهای عضو موظفند تعدادی از این متقاضیان پناهندگی را که به یکی از کشورهای اتحادیه اروپا می‌آیند، بپذیرند یا در غیر این صورت به آن‌ها کمک مالی ارائه دهند. غرامت مالی برنامه‌ریزی‌شده برای هر پناهجویی که جانمایی نشده باشد معادل ۲۰ هزار یورو است. این مبالغ به صندوقی که توسط کمیسیون مدیریت می‌شود و برای تأمین مالی پروژه‌های مرتبط با مدیریت مهاجرت است، پرداخت می‌شود. مطابق بند دیگری از این توافق کشورهای عضو موظف می‌شوند تا برای مهاجرانی که کمترین شانس دریافت پناهندگی دارند، به صورتی سریع (حداکثر ۱۲هفته) به درخواست‌های پناهندگی آن‌ها در مراکز مرزی رسیدگی شود. وزیر امور پناهندگی و مهاجرت در بلژیک اظهار داشت: «برای مثال این بند در مورد اتباع مراکش، الجزایر، تونس، سنگال، بنگلادش و پاکستان صدق می‌کند».
سیستم پناهندگی اروپا هشت سال پیش پس از ورود بیش از یک میلیون نفر که بیشتر آن‌ها از درگیری در سوریه گریخته بودند و ظرفیت پذیرش در یونان و ایتالیا تحت‌الشعاع قرار گرفت، از هم پاشیده شد و یکی از بزرگترین بحران‌های سیاسی اتحادیه اروپا را جرقه زد. در شرایطی که راست افراطی اخیرا در چندین کشور عضو اتحادیه اروپا در چند انتخابات به موفقیت دست یافته است، روند اتحادیه اروپا به سمت سیاست‌های مهاجرتی محدودکننده‌تر پیش می‌رود.
