اخراج گسترده مهاجران افغانستانی از پاکستان و پیامدهای آن برای ایران

دولت پاکستان پس از آنکه در اکتبر 2023 اعلام نمود که تصمیم جدی برای اخراج مهاجرین غیرقانونی افغانستانی دارد، تا کنون صدها هزار نفر از این مهاجران را از کشور اخراج نموده است. بر اساس آمارها در آن‌ زمان حدود 3 میلیون و 800 هزار نفر مهاجر افغانستانی در پاکستان حضور داشتند که حدود 95% از جمعیت‌ خارجی‌های پاکستان را در بر می‌گرفتند. البته برخی از منابع تعداد این مهاجران را بسیار بیشتر برآورد کرده‌اند. از این جمعیت، حدود 700 هزار نفر پس از به قدرت رسیدن طالبان و به عمدتاً به دلیل بحران‌های اقتصادی در افغانستان به پاکستان گریختند. بر اساس آمار دولت پاکستان، حدود 1.7 میلیون نفر از این مهاجران بدون ویزا در این کشور حضور دارند. تنها پس از اعلام دولت پاکستان در جهت اقدام برای اخراج مهاجران غیرقانونی، تعداد مهاجرانی که بصورت داوطلبانه این کشور را ترک کرده‌اند تا 165 هزار نفر برآورد شده است که خود حکایت از تصمیم جدی دولت پاکستان برای اخراج گسترده مهاجران افغانستانی از پاکستان دارد. همزمان دولت این کشور اعلام کرد که اگر شخصی به این مهاجران غیرقانونی کمک نماید، به آن‌ها پناه داده و یا خانه‌ای اجاره دهد، تحت تعقیب قرار می‌گیرد. در همین راستا طالبان نیز به تصمیمات دولت پاکستان اعتراض نموده و از دولت این کشور خواسته است تا در تصمیم خود تجدید نظر کند.

دولت پاکستان علت عزم راسخ خود برای اخراج مهاجران افغانستانی را افزایش جرایم و خشونت از جمله حملات انتحاری اعلام نموده است. برای نمونه دولت پاکستان مدعی است که از 24 حمله انتحاری در این کشور که از ژانویه 2023 تا ماه اکتبر رخ داده است، 14 حمله توسط اتباع افغانستانی صورت گرفته است. همچنین مطابق با اعلام دولت این کشور، اتباع افغانستانی در حملات سنگین شبه‌نظامیان به ایالت بلوچستان در ژانویه 2024، نقش ویژه‌ای داشتند. با این حال برخی از تحلیل‌گران این انگیزه ادعا شده توسط مقامات پاکستان را زیر سوال برده‌اند و انگیزه دولت پاکستان را فشار بر طالبان و استفاده از مهاجران به عنوان اهرمی سیاسی عنوان کرده‌اند.

حضور مهاجران قانونی و غیرقانونی افغانستانی در پاکستان پدیده جدیدی نیست. از زمان حمله شوروی به افغانستان، جمعیتی میلیونی از افغانستانی‌ها به این کشور وارد شدند و این جریان با حمله آمریکا و سپس بازگشت طالبان به قدرت، تقویت شد. قدمت حضور مهاجران افغانستانی در این کشور موجب شده است تا این کشور شاهد تولد و حضور نسل‌های دوم به بعد مهاجرانی در این کشور باشد که هیچگاه افغانستان را ندیده‌اند. با این حال، بنظر می‌رسد که دولت پاکستان پس از دهه‌ها حضور مهاجران افغانستانی در این کشور، عزمی جدی و بی‌سابقه برای اخراج مهاجران افغانستانی دارد و در این راستا نیز هشدارهای بسیار جدی به این مهاجران داده و تبلیغات گسترده‌ای نیز در این زمینه داشته است که توجه جهانیان و ناظران را به خود جلب کرده است.

منتقدان چه می‌گویند؟

مهم‌ترین انتقاد کلی ناظران، این مساله است که این مهاجران در واقع خود به دلیل شرایط مشقت‌بار و بحران اقتصادی فراگیر افغانستان از این کشور گریخته‌اند و سزاوار چنین برخوردی نیستند. در همین راستا نیز گزارش‌های متعددی منتشر شده است که بر اساس آن، تعداد قابل توجهی از افغانستانی‌های دارای وضعیت پناهندگی، علی‌رغم داشتن این وضعیت، توسط پلیس بازداشت شده‌اند. همچنین گزارش شده است که دارایی‌های قابل‌توجهی که مالک قانونی آن افغانستانی‌ها بودند، به مصادره دولت درآمده است. علاوه بر این بخشی از پناهندگانی که منتظر مهاجرت به کشورهای غربی بر مبنای طرح‌های اسکان مجدد بودند نیز بازداشت و اخراج شدند که با انتقاد بسیار شدیدی توسط دیپلمات‌های کشورهای غربی و نهادهای ناظر بین‌المللی همراه شده است و این اقدامات را شوکه‌کننده دانسته‌اند. مورد دیگر، هزینه‌ و جریمه‌ 830 دلاری اخراج است که از این مهاجران و پناهندگان گرفته می‌شود و بسیاری از ناظران آن را ناعادلانه و بی‌سابقه دانسته‌اند.

علاوه بر این، دولت پاکستان در اقدانی از بیش از 850 هزار نفر مهاجر افغانستانی دارای کارت شهروندی افغانستان، خواسته‌ است که تا تاریخ 15 آپریل این کشور را ترک کرده و در غیر این صورت پس از این تاریخ بازداشت و اخراج خواهند شد. کمیته اقدام مشترک برای مهاجرین، به کرات به این اقدامات دولت پاکستان اعتراض داشته است. در بیانیه اخیر این گروه، آن‌ها از دولت خواسته‌اند که تصمیم غیرقانونی برای اخراج اتباع افغانستانی دارای کارت شهروندی افغانستان را لغو کند. همچنین این گروه از کمیسیون حقوق بشر خواسته تا با اختیارات خود به دولت این کشور فشار بیاورد. همچنین از دولت این کشور تقاضا شده است تا زمان تصمیم دادگاه عالی، از بازداشت و اخراج پناهجویان اجتناب نماید. عفو بین‌الملل و بسیاری دیگر از سازمان‌های حقوق بشری نیز به این تصمیمات دولت پاکستان اعتراض داشته‌اند. با این حال بنظر می‌رسد که دولت پاکستان به این اعتراضات اعتنایی نداشته است و همچنان در اخراج مهاجران بر تصمیم خود پافشاری می‌کند.

اخراج مهاجران افغانستانی از پاکستان برای ایران چه پیامدهایی دارد؟

پاکستان پس از ایران دومین میزبان بزرگ افغانستانی‌ها بشمار می‌رود و حضور مهاجران افغانستانی در پاکستان و موج‌های ورود مهاجران افغان به هر دو کشور نیز شباهت‌های بسیاری دارد. از این منظر رصد و تحلیل‌ سیاست‌های پاکستان در قبال مهاجران افغانستانی بسیار حائز اهمیت است. بر این اساس می‌توان انتظار داشت که اخراج گسترده مهاجران و پناهندگان افغانستانی از دومین کشور بزرگ میزبان آن‌ها، ایران را نیز متاثر کند. مهاجران افغانستانی در کشور پاکستان، همچون ایران شامل گروه‌های مختلفی است. اما آن بخشی از مهاجران اخراجی که احتمالا تمایل به مهاجرت به ایران خواهند داشت، گروه‌هایی هستند که اولاً به طور معمول به دلایل کاری و برای اشتغال و تامین معیشت به این کشور مهاجرت می‌کرده‌اند و ثانیاً گروهی از مهاجران که به دلایل مختلفی از جمله شرایط دشوار اقتصادی پس از قدرت گرفتن طالبان، به پاکستان گریخته‌اند. انتظار می‌رود که این مهاجران جمعیتی گسترده و میلیونی داشته باشند. از آنجا که ایران نیز میزبان گروه‌هایی مشابه از مهاجران افغانستانی است، می‌توان انتظار داشت که تمایل به مهاجرت این مهاجران برای ورود به ایران بالا باشد. این در حالی است که دولت ایران نیز در سال جاری و در ادامه سال گذشته، خبر از عزم خود برای اخراج مهاجران غیرقانونی داده است. تقاطع تمایل به ورود و عزم دولت برای اخراج مهاجران غیرقانونی احتمالا وضعیت را برای ایران بسیار پیچیده خواهد کرد. دولت ایران گرچه مواضعی جدیدر جهت جلوگیری از ورود غیرقانونی مهاجران و همچنین اخراج مهاجران غیرقانونی از خود نشان داده است، اما هنوز مشخص نیست که چه سیاستی برای مورد خاص این مهاجران احتمالی خواهد داشت.

اما آنچه می‌تواند نگران‌کننده‌تر باشد ویژگی‌های قومیتی، فرهنگی و ارزشی این مهاجران است. اطلاعات دقیقی از این ویژگی‌ها در دسترس نیست، اما این انتظار منطقی است که غالب مهاجران ساکن پاکستان، تفاوت‌های قابل توجهی با عموم شیعیان هزاره ساکن ایران داشته باشند. عمده مهاجران ساکن پاکستان را مهاجران پشتون تشکیل می‌دهند. همانطور که می‌دانیم در افغانستان نیز اختلافات قومی و شکاف‌های قومیتی گسترده‌ای بین اقوام پشتون و هزاره وجود دارد و بیم آن وجود دارد که ورود احتمالی جمعیت بالقوه مهاجران اخراجی از پاکستان به ایران -حتی صرفاً به دلایل اقتصادی- عواقب اجتماعی و امنیتی جدی برای ایران به دنیال داشته باشد. بنابراین وقت طرح این پرسش بزرگ رسیده است که نظام سیاسی چگونه قرار است با این چالش بزرگ مواجه شود؟ آیا تمهیداتی برای این موضوع اندیشیده شده است؟ انتظار می‌رود که این پرسش‌‌های بنیادین بدون پاسخ نماند، چرا که به زودی عموم جامعه ایران به دنبال پاسخ به این پرسش‌ها خواهد بود.