آذر ۱۷, ۱۴۰۳ ۸:۲۷ بعد از ظهر
آخرین آمار مهاجرت از افغانستان (هفته دوم فروردین 1401)
کشور افغانستان در چند دهه‌ی اخیر همواره جزء مهاجرفرست‌ترین کشورهای دنیا بوده است. بخش عمده‌ای از روندهای جابه‌جایی افغان‌ها به کشورهای همسایه من‌جمله ایران صورت می‌گیرد. از این رو مطالعه و بررسی آمار مهاجرت از افغانستان برای ایران نیز واجد اهمیت است.
بیش از چهار دهه از حضور میلیونی افغان‌ها در جامعه ایران می‌‌گذرد و تا به امروز ایران شاهد چندین موج مهاجرتی از افغانستان بوده است. روی کار آمدن طالبان در سال گذشته، سبب شکل‌گیری موج مهاجرتی جدیدی از ورود اتباع افغان به ایران گشت و مباحثات و نگرانی‌هایی نیز در میان سیاسیون و افکار عمومی جامعه‌ی ایران برانگیخت. یکی از ابعاد این مباحثات در مورد میزان ورود اتباع جدید افغانستانی به ایران و آمار کلی افغانستانی‌های ساکن در ایران بود. ارقام مختلفی در چند ماه اخیر در خصوص تعداد فعلی افغان‌ها در ایران اظهار شده است؛ از ۳ میلیون گرفته تا رقم عجیب ۸ میلیون.
فقدان داده پیرامون حضور مهاجران در ایران
در دهه‌های اخیر هیچ‌گاه دولت ایران آمار دقیق و جامعی از میزان کل افغانستانی‌های ساکن در ایران و روندهای جابه‌جایی آن‌ها به ایران ارائه نداده است. همین امر موجب شکل‌گیری ابهام آماری در میان محققان و رسانه‌ها شده است.
در فقدان داده‌های داخلی قابل اتکا، مهم‌ترین مرجع آماری ما، گزارش‌های نهادهای بین‌المللی مانند سازمان بین‌المللی مهاجرت و کمیساریا عالی پناهندگان بوده است که می‌تواند تا حد زیادی خلأهای آماری موجود را پر کند. گزارش اخیر سازمان بین‌المللی مهاجرت در مورد آمارها و روندهای جابه‌جایی افغانستانی‌ها در سال ۲۰۲۱ و سه ماهه اول ۲۰۲۲ می‌تواند پرتویی بر ابهامات موجود در مورد جمعیت افغانستانی‌های ساکن در ایران بیفکند.
خلاصه‌ای از گزارش جابه‌جایی‌ها از افغانستان به کشورهای همسایه و از کشورهای همسایه به افغانستان
با قدردانی از سخاوت عمیق ریشه‌دار مردم و دولت‌های جمهوری اسلامی ایران و پاکستان برای میزبانی میلیون‌ها مهاجر و پناهنده افغان برای بیش از ۴دهه، این سند روندهای جابه‌جایی و آوارگی کنونی بین افغانستان، جمهوری اسلامی ایران و پاکستان را نشان می‌دهد.
بخش نخست این گزارش روندهای جابه‌جایی را از پنجم مارس تا یکم آوریل ۲۰۲۱ به مدت ۴ هفته بررسی نموده است.
مطابق داده‌های این گزارش در آخرین هفته از ماه مارس (مطابق با ۶ تا ۱۲ فروردین ۱۴۰۱)، تعداد ترددها از افغانستان به سمت ایران و پاکستان ۱۱۱۲۴۶ نفر بوده است. از این تعداد ۳۶۹۴۸ مورد تردد به ایران صورت گرفته و ۷۴۲۹۸ نفر نیز از اتباع افغان وارد کشور پاکستان گشته‌اند.
نکته جالب آن است که از میان افغان‌های وارد شده به ایران فقط ۲۸۱۰ نفر از آن‌ها دارای مدرک بوده و ۳۴۱۳۸ نفر فاقد مدرک بوده‌اند. این در حالی است که تمامی اتباع وارد شده به پاکستان دارای مدارک بوده‌اند. این اختلاف فاحش ممکن است به دلیل عدم دقت در ثبت مهاجران غیرقانونی وارد شده به پاکستان باشد.
از طرف مقابل آمار مهاجرت از افغانستان در این گزارش نشان می‌دهد تعداد افراد وارد شده به افغانستان در هفته‌ی دوم ماه فروردین ۱۴۰۱ برابر با ۹۳۹۲۲ مورد بوده است. از این تعداد ۲۳۲۵۶ نفر از آنان از ایران وارد افغانستان شده‌اند و ۷۰۶۶۶ نفر از پاکستان.
بازگشت مهاجران افغانستانی به کشور خودشان
عامل بازگشت ۱۴۵۷۲ نفر از افغان‌های از ایران، اخراج بوده و ۸۶۸۴ نفر نیز بازگشت‌شان داوطلبانه بوده است. اما از بین افغان‌های بازگشته از پاکستان، صرفاً ۲۶ نفر آن‌ها دیپورت شده‌اند و بقیه یعنی ۷۰۶۴۰ نفر بازگشت داوطلبانه به افغانستان داشته‌اند.
بالاتر بودن اخراج افغان‌ها از ایران در مقایسه با پاکستان لزوماً ناشی از سیاست‌های پلیسی سخت‌گیرانه‌تر ایران در قبال مهاجران افغان نیست. بلکه بیشتر ناشی از آن است که اکثریت مهاجران وارد شده به ایران، فاقد مدرک بوده‌اند. دولت ایران نیز در مقابل اقدام به دستگیری و رد مرز آن‌ها نموده است.
بخش دیگری از این گزارش، روندهای جابه‌جایی افغان‌ها در فاصله آوریل ۲۰۲۱ تا مارس ۲۰۲۲ را نشان می‌دهد. مطابق این آمارها تعداد ورود اتباع افغان به ایران 1,634,928 مورد بوده و تعداد خروج از ایران نیز 1,196,988 بوده است.
آمار افغانستانی‌های وارد شده به پاکستان نیز 3,060,417 و تعداد افراد خارج شده هم 2,848,359 می‌باشد.
داده‌های فوق حاکی از آن است که برخلاف برخی گزارش‌ها و آمارهای عجیب و غریب چند هفته اخیر رقم رشد آمار مهاجرت از افغانستان به ایران در طول یک سال اخیر حدود ۴۳۷۹۴۰ نفر بوده است. آمارهای اعلام شده در رسانه‌ها و افکار عمومی ایران اغلب بدون پشتوانه منطقی و آماری منسجم و بیشتر با اغراض سیاسی افغان‌هراسانه ارائه شده است و به هیچ وجه با واقعیت مطابقت ندارد. البته بایستی به این نکته اشاره نمود که بخش عمده‌ای از رشد تعداد افغان‌ها در ایران مربوط به مهاجران فاقد مدرک یا غیرمجاز است. این امر برای سیاستگذاران ما هشداردهنده است. لازم است با اتخاذ سیاست‌های مناسب جریان ورود مهاجران غیرقانونی را کاهش داد.
تأثیر طالبان بر افزایش مهاجرت‌ها به ایران
نکته قابل توجه در این گزارش تأثیر به قدرت رسیدن طالبان بر افزایش مهاجرت افغان‌ها به ایران بوده است. از ماه جولای ۲۰۲۱ (تیر ماه 1400) که طالبان شروع به تصرف ولایت‌های مختلف افغانستان می‌نماید، موج افزایش مهاجرت به ایران شروع می‌شود. از اواسط اوت (مرداد ماه 1400)، یعنی زمان سقوط کابل و اعلام برپایی مجدد امارت اسلامی، شیب ورود مهاجران از افغانستان به ایران شتاب می‌گیرد. در ماه اکتبر (مهر ماه 1400) نیز به نقطه اوج خودش می‌رسد
اما از این تاریخ به بعد میزان ورود اتباع افغان به ایران سیر نزولی به خود می‌گیرد. لیکن از اواسط فوریه ۲۰۲۲ (بهمن ماه 1400)، ورود افغان‌ها دوباره روند صعودی می‌گیرد. این در حالی است که سیر خروج افغان‌ها از ایران در فاصله این یک سال چندان فراز و نشیب نداشته است و صرفاً در ماه اوت (مهر ماه) روند صعودی به خود گرفته است.
روند جابه‌جایی‌ها از ۲۶ مارس تا یک آوریل ۲۰۲۲:
آمار بازگشت مهاجران از ایران به افغانستان:
IOM در ادامه گزارشش به بررسی روند ترددها از افغانستان به ایران و پاکستان و بالعکس در فاصله ۲۶ مارس تا یک آوریل ۲۰۲۲ پرداخته است.
در این هفته جابه‌جایی هفتگی از ایران به افغانستان بیش از دو برابر شد و از 9799 در هفته قبلش به 23256 رسید. IOM به ۷۷۴۶ نفر از این افراد بازگشته کمک نموده که ۵۷۱۹ نفر از آنان (۷۴ درصد) مرد و ۲۰۲۷ نفر (۲۶ درصد) زن هستند. در طول دوره مورد گزارش بیش از ۶۲ درصد (۱۴۵۷۲ نفر) از کل جابه‌جایی‌های اتباع افغانی از ایران به افغانستان مربوط به کسانی بوده که از ایران اخراج یا رد مرز شده‌اند. همچنین در این هفته اجساد ۳۰ تبعه افغان که در ایران بر اثر تصادف یا عوامل طبیعی فوت کرده بودند، به افغانستان بازگردانده شده است.
آمار مهاجرت از افغانستان به ایران:
در طول این مدت میزان جابه‌جایی‌ها از افغانستان به سمت ایران 36,948 مورد بوده که نسبت به هفته قبلش، یعنی ۱۹ مارس تا ۲۵ مارس ۲۰۲۲، تقریباً مشابه بوده است. به صورت میانگین روزانه ۵۲۷۸ نفر نیز از ایران رد مرز شده‌اند که کاهش چندانی نسبت به دوره گزارش قبلی نشان نمی‌دهد. تخمین زده می‌شود که بیش از ۳۸۰۰۰۰ افغانی در سه ماهه اول سال ۲۰۲۲ وارد ایران گشته‌اند که از هر پنج نفر آنان، یک نفر مهاجر دوره‌ای می‌باشد.
داده‌های تفکیک شده جنسیتی نیز نشان می‌دهد ۹۰ درصد افراد خارج شده از افغانستان به ایران، مرد بوده و ۱۰ درصد نیز زن هستند که نشانگر انگیزه‌های کاری و شغلی مهاجران افغانستان برای ورود به ایران می باشد. همچنین بیشتر میزان خروج زنان افغان از مرز دوغارون/اسلام قلعه بوده (۵۳ درصد) و میزان خروج از مرز میلک/زرنج نیز (۵ درصد) بوده است.
آمار بازگشت مهاجران از پاکستان به افغانستان:
در طی این دوره 70,666 مورد تردد از پاکستان به افغانستان صورت گرفته است، یعنی میزان ورودی روزانه به طور میانگین 10,095 نفر بوده است. از 21,446 مورد تردد از مرز تورخم، ۲۰۱۸ نفر از آنان اتباع پاکستانی دارای ویزای افغانستان، 15,660 نفر اتباع افغانستانی دارای پاسپورت معتبر و ویزای پاکستان، 3457 نفر تبعه افغانستان دارای تذکره یا کارت ACC/POR و ۳۰۹ نفر نیز اشخاص فاقد مدرک بوده‌اند.
این در حالی است که 22 نفر نیز طی این مدت اخراج شدند. اکثریت این اتباع افغانستانی پس از ملاقات با خانواده یا انجام تجارت به پاکستان بازگشته‌اند. همچنین سفر اتباع پاکستانی نیز بیشتر برای مقاصد تجاری یا ملاقات با خانواده بوده است. میزان تردد زنان از مرز تورخم (۴۵ درصد) در مقایسه با مرز چمن (۲۳ درصد) بیشتر بوده است.
آمار مهاجرت از افغانستان به پاکستان:
تردد از افغانستان به پاکستان در مقایسه با هفته گذشته‌اش کاهش یافته است و در دوره مورد گزارش در مجموع 74298 جابه‌جایی دیده می‌شود. از میان ۱۸۰۹۸ نفری که از مرز تورخم عبور کرده‌اند، ۲۴۴۷ نفر از آنان از اتباع پاکستان، ۱۴۳۴۰ نفر از اتباع افغانستانی با ویزای معتبر، ۲ نفر با پاسپورت کشور ثالث و ۷۰۶ نفر نیز بیماران افغانستانی نیازمند درمان پزشکی در پاکستان بودند که این افراد بیمار ۶۰۳ نفر همراه نیز با خود داشته‌اند.
از مجموع افراد وارد شده از افغانستان به پاکستان، 66 درصد آنان مرد و 34 درصد زن بوده‌اند. همچنین از لحاظ نسبت جنسیتی، میزان ورود زنان افغان از تورخم (۴۳ درصد) در مقایسه با چمن (۲۶ درصد) بیشتر بوده است.
[…] برآوردها در سال ۲۰۱۹ حدود ۷۶.۲ درصد از جمعیت مهاجران حاضر در ایران در سن کار بودند. این نسبت در کشور ایران از سال ۱۹۹۰ تا […]