فروردین ۷, ۱۴۰۴ ۱۰:۰۸ بعد از ظهر
جذب دانشجویان بین‌المللی؛ یک ظرفیت فعال‌نشده
در جهان امروز، بین المللی شدن آموزش عالی و جذب دانشجویان بین‌المللی یکی از اهداف کشورهای مختلف به‌عنوان پیشران توسعه علم و فناوری بومی تلقی می شود. یکی از مهم‌ترین دریچه های بین المللی شدن آموزش عالی، جذب دانشجویان سایر کشورها در قالب های گوناگون است.
جذب دانشجو از سایر کشورها، دستاوردهای عمده ای از ابعاد مختلف فرهنگی، سیاسی و اقتصادی دارد که مهم‌ترین آن ها عبارت‌اند از: توسعه دامنه نفوذ فرهنگی و علمی در بلندمدت، ترویج زبان بومی از طریق دانشجویان سایر کشورها، پرورش نسل آینده سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیران کشورهای دیگر، معرفی توانمندی های کشور میزبان در حوزه های مختلف و کمک به صادرات علم و فناوری، ، جذب اقشار نخبه سایر ملل و بهره برداری از ظرفیت آن ها، جذب درآمدهای ارزی از طریق شهریه دانشجویان و هزینه زندگی آنان.
ایران هم با توجه به سرمایه گذاری وسیعی که در دو دهه گذشته بر روی تربیت نیروی انسانی در سطوح بالای تحصیلات تکمیلی انجام داده است، از پتانسیل بالایی برای گشودن درهای اقتصاد دانش‌بنیان از طریق آموزش به دانشجویان بین المللی برخوردار است.
جمهوری اسلامی ایران، کشوری باسابقه‌ی تاریخی و فرهنگی غنی و همچنین با وجوه دینی و مذهبی برجسته است. این ظرفیت زمینه را برای تحصیل دانشجویان در رشته های مربوط به ایران و اسلام و گسترش گردشگری از طریق این افراد و خانواده هایشان فراهم می آورد. استفاده از این ظرفیت زمینه را برای تربیت افرادی علاقه مند به ایران و مذهب تشیع به‌خصوص در کشورهای منطقه فراهم می کند و در بلندمدت به ابزاری نیرومند برای حفظ و ارتقای امنیت ملی و منافع ملی ایران در منطقه خاورمیانه تبدیل خواهد شد.
از سوی دیگر، با توجه به اینکه کشور هم‌اکنون تحت تحریم های اقتصادی قرار دارد، بالفعل کردن این مزیت می تواند یکی از راه های کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی از طریق افزایش درآمدهای مستقیم ارزی و همچنین افزایش صادرات دانش‌بنیان به کشورهای منطقه باشد. لازم به ذکر است که در راستای مطابق سند 5 ساله ششم توسعه، ایران بایستی 75000 دانشجوی بین المللی (معادل 8/1درصد کل جمعیت دانشجویی کشور در افق برنامه) جذب کند.
نگاهی به بازار دانشجویان بین‌المللی در جهان
ظرفیت بازار دانشجویان بین‌المللی در سال ۲۰۱۶، حدود ۳۰۰ میلیارد دلار تخمین زده شده است. در سال ۲۰۱۸ طبق گزارش IOM، ۲۵۸ میلیون مهاجر در کشورهای مختلف دنیا زندگی می‌کرده‌اند که از بین آنها نزدیک به ۵ میلیون دانشجو هستند و در کل ۲ درصد از جمعیت مهاجران را تشکیل می‌دهند. معتبرترین منابع آماری برای بررسی وضعیت بازار دانشجویان بین‌المللی دادههای منتشر شده توسط سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد یونسکو است. در کنار این پایگاه اطلاعاتی سایت‌هایی همچون Open Doors و Project Atlas به انتشار دادههای کمّی در این حوزه می‌پردازند. جمعیت دانشجویان بین‌المللی در جهان طبق دادههای منتشر شده توسط این نهادها از سال ۲۰۰۱ تا ۲۰۱۸ بیش از دو‌برابر شده است و از تعداد ۱/ ۲ میلیون نفر به ۵ میلیون نفر رسیده است.
همان‌گونه که در نمودار نشان داده شده است، در تمامی این سال‌ها در سمت عرضه خدمات آموزشی به دانشجویان بین‌المللی، ایالات‌متحده آمریکا پیشتاز جذب دانشجویان بین‌المللی در جهان بوده است ولی باوجود افزایش جمعیت دانشجویان بین‌المللی این کشور از ۵۸۳ هزار نفر به یک میلیون و ۹۵ هزار نفر (Open Doors) سهم بازار آن از ۲۸ درصد به ۲۲ درصد کاهش یافته است. این روند کاهش در سهم بازار برای دیگر کشور پیشرو در علم و فناوری یعنی آلمان نیز در خلال سال‌های قرن بیست و یکم رخ داده و سهم بازار آن از ۹ درصد در سال ۲۰۰۱ به ۵ درصد در سال ۲۰۱۸ سقوط کرده است. بریتانیا نیز در این مدت یک درصد از سهم بازار خود را از دست داده است.
نکته دیگری که در نمودار فوق قابل‌توجه است خروج کشورهای اسپانیا، ژاپن و بلژیک از لیست ۸ کشور جذاب برای دانشجویان بین‌المللی و ورود کشورهای چین، روسیه و کانادا به این لیست است. بیشترین میزان رشد در ۸ کشور پیشرو در جذب دانشجویان بین‌المللی به چین تعلق دارد که در سال ۲۰۰۱ در لیست ۸ کشور جذاب برای ادامه تحصیل دانشجویان بین‌المللی قرار نداشته است؛ اما در سال ۲۰۱۸ با جذب ۱۰ درصد از دانشجویان بین‌المللی از سراسر جهان رتبه سوم جذاب‌ترین مقصد را به خود اختصاص داده است. علاوه‌بر چین، استرالیا نیز توانسته تعداد تقریبی ۲۰۰ هزار دانشجوی بین‌المللی در سال ۲۰۰۱ را به ۸۷۶ هزار نفر در سال ۲۰۱۸ برساند و این رشد نزدیک به ۴ برابری تعداد دانشجویان موجب افزایش سهم بازار این کشور از ۴ درصد به ۷ درصد شده است.
البته باید توجه کرد که تمرکز بازار در سمت عرضه طی این سال‌ها افزایش پیدا کرده است به‌گونه‌ای که در سال ۲۰۰۱، ۳۴ درصد از دانشجویان بین‌المللی در مقاصدی به غیر از ۸ مقصد اصلی تحصیل می‌کرده‌اند اما این میزان در سال ۲۰۱۸ به ۲۵ درصد رسیده است. برخلاف این تمرکز، جالب است که کشورهای در حال توسعه و بعضی از رقبای منطقه‌ای ایران نیز توانسته‌اند به تدریج جایگاه مناسبی در این بازار کسب کنند؛ (مالزی رتبه ۱۰ با ۱۰۰۷۵۶ دانشجو، ترکیه رتبه ۱۳ با ۸۷۹۰۳ دانشجو، عربستان سعودی رتبه ۱۴ با ۷۸۳۴۴ دانشجو و امارات‌متحده عربی رتبه ۱۵ با ۷۷۴۶۳ دانشجو). این ارقام، نشان می دهد که کشورهای منطقه در این زمینه سرمایه گذاری و هدف گذاری بالایی برای خود قرار داده اند. از این رو می طلبد، ایران هم که دارای مزیت های فرهنگی و علمی و مذهبی زیادی است در این زمینه فعال شده و به کمک بخش خصوصی سهم خوبی از بازار به دست آورد.
