مهاجران و دست آوردهایی برای توسعه اقتصادی مبدا و مقصد

اقتصاد پویا برای تداوم نوآوری و رقابت پذیری، به سرمایه انسانی کارآمد که در برگیرنده نخبگان، کارشناسان و کارآفرینان است، نیاز دارد. در سراسر جهان علاوه بر نیروهای بومی نیروهای مهاجر هم در توسعه اقتصاد کشورها دخیل هستند. بررسی ها نشان می دهد مهاجران در اغلب کشورهای دنیا (هم در کشور مبدا و هم کدر شور مقصد) اثرات مثبت اقتصادی به جای می گذارند. مطابق گزارش 2020 سازمان جهانی مهاجرت، به صورت معناداری، مهاجران در اقتصاد کشورهای مبدا و مقصد مهاجرت، تاثیر گذار هستند. در حالی که ما عموماً مهاجران بین­ المللی را در وهله اول به عنوان منبع نیروی کار در نظر می­ گیریم، آن­ها چیزی بیش از یک کارگر بوده و نقش ­های متنوع اقتصادی را هم در کشورهای مبدأ و هم کشور میزبان ایفا می­ کنند، از جمله:

-به عنوان کارگر، مهاجران بخشی از بازار کار بوده و بر آن موثرند؛ آن­ها همچنین وضعیت توزیع درآمد کشور را نیز تغییر داده و بر اولویت­ های سرمایه­ گذاری داخلی تأثیر گذارند.

-به عنوان دانشجو، مهاجران- یا فرزندانشان – به افزایش انباشت سرمایه انسانی و نشر دانش کمک می­ کنند.

-به عنوان کارآفرین یا سرمایه­ گذار، آن­ها فرصت­ های شغلی را خلق کرده و نوآوری و تحولات تکنولوژیک ر ارتقاء می­ بخشند.

-به عنوان مصرف­ کننده، آن­ها به افزایش تقاضا برای کالاهای داخلی- و خارجی- و خدمات کمک کرده و بنابراین، بر سطح تولید و قیمت ­ها و همچنین تراز تجاری تأثیر می­ گذارند.

-به عنوان پس ­انداز کننده، آن­ها نه­ تنها وجوهی را به کشورهای شان می ­فرستند بلکه به صورت غیرمستقیم و از طریق نظام بانکی، سرمایه­ گذاری در کشورهای میزبان را ارتقاء می­ بخشند.

-به عنوان پرداخت­ کننده مالیات، آن­ها به بودجه عمومی کمک کرده و از خدمات عمومی بهره می ­برند.

-به عنوان عضوی از خانواده، آن­ها از دیگر اعضاء از جمله آن­هایی که نیازمند مراقبت و حمایتند، پشتیبانی می­ کنند.

رمیتنس: ابزار کمکِ اقتصادهای ضعیف

همیشه افراد زیادی از کشورهای فقیر یا ناامن به کشورهای توسعه یافته مهاجرت می کنند. انگیزه اصلی این مهاجران، به دست آوردن شغل و کسب درامد است. مهاجران ، همواره درامدی از کشور مقصد کسب می کنند و آن را به خانواده های نیازمند خود که در مبدا حضور دارند ارسال می کنند. به این نوع از مبالغ انتقالی بین المللی، رمیتنس می گویند. رمیتنس یکی از ابزارهای مهم برای حل مشکلات اقتصادی کشورهای ضعیف است.

مطابق گزارش 2020 سازمان جهانی مهاجرت، تنها در سال 2018، میزان پرداخت­های انتقالی بالغ بر 689 میلیارد دلار بود، در حالی که جریان سرمایه به کشورهای با درآمد کم و متوسط به تنهایی به رکورد 529 میلیارد دلار رسید که بیش از 483 میلیارد دلار ثبت شده در سال 2017 بود. تاکید بر اهمیت این وجوه اغراق نیست؛ پرداخت­های انتقالی به کشورهای با درآمد متوسط و پایین، به جز برای چین، از میزان جریان سرمایه­گذاری مستقیم خارجی(FDI) در سال 2018 نیز عبور کرده است. این وضعیت نمودی از افزایش مهاجرت بین­المللی و همچنین کانال­های به نسبت کم­هزینه­تر برای انتقال پول در سطح بین ­المللی است.

مهاجران: شکوفه های کارآفرینی و سرمایه گذاری

علاوه بر رمیتنس که نقش بسزایی در اقتصاد کشورهای مبدا و مهاجر فرست ایحاد کرده است، مهاجران به‌واسطه سرمایه­گذاری مستقیم یا ایجاد کسب‌و‌کارهای جدید، به اقتصاد کشورهایشان هم کمک نموده­اند.مطابق گزارش 2020 سازمان جهانی مهاجرت، بسیاری از که مهاجرانِ بازگشته احتمالا نسبت به کسانی که هرگز کشورهایشان را ترک نکرده­اند، بیشتر تمایل دارند تا کسب‌و‌کاری جدید راه­اندازی کنند. در واقع، در بعضی از کشورها، شرکت­هایی که افراد دور از وطن مالک آن هستند، بخشی قابل توجه از سرمایه گذاری خارجی را تشکیل می­دهند. کارآفرینی افراد دور از وطن، نه تنها به ساخت سرمایه فیزیکی در کشورهای مبدأ کمک کرده، بلکه بهره­ وری اقتصادی و تولید شغل در کشورهای مقصد را نیز ارتقاء داده است.

 اما دستاوردهای اقتصادیِ مهاجران برای کشورهایشان، بیش از مسایل مالی و کارآفرینی است؛ از جمله این موارد می­ توان گفت که آن­ها با تشکیل شبکه­ های مهاجرتی بین کشورها، توانسته­ اند موانع اطلاعانی را کاهش داده و جریان سرمایه­ گذاری و تجارت بین کشورهای مبدأ و مقصد را رونق ببخشند. همچنین حضور تعداد بالای مهاجران همچنین می­ تواند به تشکیل بازار برای کالاهای تولیدیِ کشورهای مبدأ کمک نموده و بنابراین جریان­های تجاری بین اقتصادهای مذکور را تقویت کند.

مهاجران: مکمل مناسب نیروی کار و جمعیت در مقصد

علاوه بر اثرات اقتصادی مالی و کارآفرینی و … که مهاجران در کشورهای مبدا خود بر جای می گذارند در کشورهای مقصد هم اثراث مثبت اقتصادی نظیر برجای می گذارد. تأثیرات مثبت اقتصادیِ مهاجران در کشورهای مقصد در طول زمان به‌صورت عمیق مورد بررسی قرار گرفته است.

پژوهش ­های گسترده­ای در باب اینکه چکونه کارگران ماهر و کم­ مهارت، کمبود نیروی کار را جبران کرده­ اند وجود دارد که ممکن است مربوط به گروه­ های شغلی خاص و یا بخش­ ها و مشاغل مشخص باشد. در کشورهای با سهم بالای بومی­ های ماهر، کارگران مهاجر با اشتغال در مشاغلی که کمبود عرضه وجود دارد، نقشی مکمل را ایفا کرده ­اند؛ در بعضی موارد این­ها بخش­هایی ­اند که ممکن است کارگران بومی آن را غیرجذاب تلقی کنند. این مسأله‌ تنها در باب شکاف ­های موجود نیروی کار در صنایعی چون ساخت­­و ساز و کشاورزی صدق نمی­ کند، بلکه به کارگرانِ بومی در بخش­ هایی که نیاز به مهارت بالا دارند نیز این اجازه را می­ دهد که بیشتر در مشاغل خود متخصص شوند.

همچنین برخی از کشورها، تقریباً بطور کامل وابسته به کارگران مهاجرند، بخصوص در صنایعی چون ساخت­وساز، صنعت گردشگری و خرده­ فروشی. برای نمونه در امارات متحده عربی و کویت، مهاجران بین­ المللی بخشی قابل توجه از جمعیت ملی(به ترتیب 88% و 76%) را تشکیل می­ دهند. همجنین برای کشور­هایی که در حال تجربه­ کاهش جمعیتند، مهاجران می­ توانند عنصری اساسی در خنثی نمودنِ برخی از آثار اقتصادی مربوط به کاهش جمعیت را ایفا نموده و مانع از کاهش رشد و بهره­وری اقتصادی کشور شوند. با کاهش نرخ باروری در مناطقی چون اروپا، مهاجران همچنان کمکی مهم برای رشد جمعیت و عرضه نیروی کار به حساب می­ آیند. در اتحادیه اروپا، تغییر طبیعی جمعیت (تولد و مرگ) تنها 20 درصد در رشد جمعیت در بین سال­های 2012 تا 2016 سهم داشته است، در حالی که مهاجرت سهمی 80 درصدی در رشد جمعیت داشته است.

ایران و اقتصاد غیر رسمی مهاجرانش…

در 4 دهه گذشته ایران هم میزبان میلیون ها مهاجر افغانستانی بوده است. اثرات اقتصادی این مهاجران همانند موارد مذکور برای هر دو کشور نمود زیادی داشته است. از مکمل بودن کارگران مهاجر در بسیاری از صنایع و خدمات نظیر کشاورزی، دامپروی و ساخت و ساز برای ایران گرفته تا رمیتنس های انتقالی که مهاجران رسمی و غیر رسمی برای خانواده هایشان در افغانستان که در وضعیت مناسبی به سر نمی برند ارسال می کنند و به آنها و کشورشان کمک می‌کنند. نکته قابل توجه در این خصوص اما شکل گرفتن اقتصاد غیر رسمی و غیر شفاف در خصوص مهاجران غیر قانونی بوده است. موضوعی که محدودیت های بی اندازه و غیر هوشند حاکمیت هم برای تقویت این اقتصاد غیر رسمی به عنوان محرک عمل کرده اند. پیشنهادی که به حاکمتی می شود این است که به صورت قاعده مند و با طی یک فرایند تدریجی و همچنین برداشتن یک سری از محدودیت های خدماتی و شهروندی، این اقتصاد و مهاجران غیر رسمی را به حداقل ممکن رساند.