انتقال وجوه مهاجران و فرصتهای طلایی برای حاکمیت
انتقال پول توسط مهاجران یکی از پدیدههای در حال رشد جهان امروز است.
در سراسر دنیا مردم زیادی به دلیل وجود مشکلات شدید اقتصادی (مثل بیکاری، کاهش ارزش پول و تورم بالا ) و مشکلات سیاسی و اجتماعی ناچار به مهاجرت میشوند. اما عمده مهاجرت ها از نوع مهاجرت اقتصادی برای بهبود وضعیت معیشتی افراد و خانواده شان صورت می گیرد. مردم زیادی از کشورهای فقیر و در حال توسعه برای بهتر شدن وضع زندگی شان به کشورهای توسعه یافته مهاجرت می کنند. در واقع وقتی مهاجران برای کسب درآمد به کشور دیگری مهاجرت میکنند مسلماً به اینکه چطور پول خود را ذخیره کنند و یا برای وابستگانشان در کشور خود بفرستند فکر میکنند. به این پولهایی که مهاجران به کشور مبدأ ارسال میکنند رمیتنس[1] گفته میشود. رمیتنس از مهمترین و سریعترین شیوههایی است که کشورهای مبدأ پدیدهی مهاجرت از آن بهرهمند میشوند و بعضا کمک اقتصادی موثری هم به آنها می کند.
کارگران مهاجر در سراسر دنیا سالانه میلیاردها دلار از طریق رمیتنس برای اعضای خانواده خود ارسال میکنند و معمولا این کار از طریق سرویسهای سنتی مانند بانکها، پیپال، وسترنیونیون و مانیگرام انجام میشود. مطابق آمار سازمان جهانی مهاجرت، میزان پرداختها(وجوه) انتقالی به 689 میلیارد دلار در سال 2018 افزایش یافته است. این عدد در سال 2016 چیزی در حدود 580 میلیارد دلار و در سال 2017 در حدود 633 میلیارد دلار بوده است. برای بسیاری از کشورهای در حال توسعه، رمیتنس نقش مهمی در اقتصادشان ایفا و به رشد اقتصادی و معیشت این کشورها کمک میکند. یکی از این کشورها هند است که بهدلیل وجود مهاجران فراوان در سراسر جهان، تنها در سال ۲۰۱۷ چیزی حدود 78 میلیارد دلار رمیتنس از اقصی نقاط جهان به آن ارسال شده است.
جدول 1- برترین کشورهای دریافت کننده وجوهات انتقالی مهاجران (2018)-میلیارد دلار
طبق آمار سازمان جهانی مهاجرت، بهترتیب هند با ۶۹ میلیارد دلار، چین با 67 میلیارد دلار و فیلیپین با 33.83 میلیارد دلار، بزرگترین دریافتکنندگان رمیتنس در سراسر جهان هستند. همچنین مکزیک با 33.63 میلیارد دلار و مصر با 28.92 میلیارد دلار در رده های بعدی این آمار قرار دارند. همچنین مطابق همین آمار، ایالات متحده همچنان مبدأ نخست وجوه انتقالی(با 68 میلیارد دلار) بود و پس از آن نیز امارات متحده عربی(با 44.4 میلیارد دلار) و عربستان(با 36.1 میلیارد دلار) قرار داشتهاند.
جدول 2- برترین کشورهای فرستنده وجوهات انتقالی مهاجران (2018)-میلیارد دلار
کرونا و تاثیر آن بر رمیتنس
انتقال پول به صورت الکترونیکی و موبایلی بعد از شیوع کرونا شدت گرفته است. مهاجران هم از این قاعده مستثنی نبوده و به کمک ابزار الکترونیکی انتقال پول برای خانواده های خود پول ارسال می کنند. در حال حاضر کرونا بر اقتصاد جهانی تاثیر منفی به جا گداشته، کسب و کارها به حالت نیمه فعال درآمده و در نتیجه بسیاری از پرسنل کسب و کارها که شامل مهاجران هم می شود در رکود فرو رفتند و باعث شد تا درآمد کارگران مهاجر علی الخصوص مهاجران روزمزد هم کاهش شدیدی پیدا کند. همین مورد در ایران هم قابل مشاهده است. بسیاری از کارگران روزمزدی مهاجر و غیر مهاجر در ایران با کاهش درآمد روبرو شدند. وقتی درآمدها کم میشود میزان انتقال پول به کشور مبدا هم کاهش پیدا می کند. به طور مثال فیلیپین که با رشد 4 درصدی میزان دریافت رمیتنس در سال 2019 همراه بوده است اما با شیوع ویروس کرونا به صورت محسوس، درآمدهای حاصل از انتقال پولهای مهاجران خود از کشورهای دیگر روبرو شده است.
در ایران هم موضوع انتقال وجوهات ارسالی دیده می شود اما ایران بیشتر از نوع فرستنده رمیتنس است. آمار رسمی از میزان رمیتنس مهاجران حاضر در ایران وجود ندارد اما بیشترین میزان وجوه ارسالی توسط مهاجران افغانستانی ارسال میشود. مهاجران افغانستانی که عمدتا در ایران کار می کنند و برای خانواده خود پول ارسال می کنند. طبق آمارهای سازمان جهانی مهاجرت تا سال ۲۰۱۵ تعداد افرادی که به ایران مهاجرت کردهاند حدود ۲ میلیون و ۷۲۶ هزار نفر هستند. در خصوص میزان وجوهات ارسالی توسط افغانستانیها سازمان جهانی پناهندگان گزارشی منتشر کرده است که نشان میدهد به طور تقریبی در سال ۲۰۰۸ مبلغ ۵۰۰ میلیون دلار رمیتنس از ایران خارج شده است.
طبق آمارهای وزارت کشور تا سال 1395 حدود 540 هزار نفر از مهاجران افغانستانی به شکل قانونی شاغل بودهاند. از طرف دیگر طبق اعلام مسئولین حدود 2 میلیون نفر از مهاجران افغانستانی هم بهصورت غیرقانونی در حال زندگی در ایران هستند که شاید چیزی حدود 1.5 میلیون نفرشان شاغل باشند. بنابراین روی هم رفته میتوان تعداد شاغلین افغانستانی چه قانونی و چه غیرقانونی را حدود 2 میلیون نفر دانست. اگر در آمد هر کدام از این افراد را ماهیانه 2 میلیون تومان در نظر بگیریم جمع آن 4000 میلیارد تومان در ماه خواهد شد. حال اگر از این مبلغ فقط یک دوم آن قرار باشد برای تأمین معاش خانوادههای مهاجران به کشورهایشان منتقل شود مبلغش چیزی حدود 2000 میلیارد تومان در ماه خواهد بود. اگر با دلار 12000 تومانی تبدیل کنیم میشود 166 میلیون دلار در ماه. یعنی تقریباً 1900 میلیارد دلار در سال از سوی مهاجران افغانستانی به کشورشان ارسال خواهد شد.
عدم به رسمیت شناختن مهاجران غیر قانونی در ایران و همچنین عدم ارائه خدمات مالی و بانکی به اکثریت مهاجران از جمله دلایلی است که باعث شده تا حاکمیت، از نحوه و میزان انتقال این وجوهات بی خبر باشد. علاوه بر این عدم اشراف بر جریانات مالی، عدم توان اخذ مالیات از این درآمد نسبتا بزرگ هم از دیگر فرصت هایی است که در شرایط کنونی کشور (که درگیر بحران کرونا نیز است ) در حال از بین رفتن است. امید است حاکمیت با به رسمیت شناختن فعالیتها و اشتغال مهاجران (البته با شرایط مشخص و محدود) و همچنین سازوکار ایجاد پلتفرم های پرداختی با کمک بانکهای دو کشور از این فرصت مناسب اقتصادی و امنیتی بهره لازم را برد.