اردیبهشت ۸, ۱۴۰۳ ۱۰:۳۲ قبل از ظهر
تصویر مبهم از آمار ایرانیان خارج از کشور
در حالی که میلیون‌ها نفر ایرانی و یا از نسل ایرانیان مهاجر، در خارج از کشور سکونت دارند، هنوز تصویر روشنی از آن‌ها ترسیم نشده است. اینکه چرا این تصویر مبهم است، به نوبه خود سوالی ریشه‌ای بشمار می‌رود. این ابهام را از سویی می‌توان ناشی از بی‌علاقگی و یا نگاه تردیدآمیز و منفی حاکمیت نسبت به ایرانیان خارج از کشور تلقی کرد. از سوی دیگر با نگاهی به سایر حوزه‌ها می‌توان نتیجه گرفت که ابهامات موجود در ارتباط با ایرانیان خارج از کشور-از تعداد گرفته تا ویژگی‌های دموگرافیک-چندان مساله‌ای عجیب نیست. فقدان داده همواره یکی از ضعف‌های بزرگ سیاست‌گذاری و حکمرانی در ایران بشمار می‌رود. بنابراین، برای دستیابی به تصویری هرچند مخدوش از ایرانیان خارج از کشور، در اینجا مروری بر آمارهای موجود خواهیم داشت.
گمانه‌زنی‌ها
مهم‌ترین مرجع در ارتباط با آمارهای ایرانیان خارج از کشور، «دبیرخانه شورای عالی امور ایرانیان خارج از کشور» است. این نهاد آخرین بار در سال 1399، گزارش «آمار پراکندگی ایرانیان خارج از کشور» را منتشر کرده است. بر این اساس، در آن سال، 4،037،258 نفر ایرانی در خارج از کشور سکونت داشتند.
نهاد دولتی دیگری در ایران آمار رسمی از تعداد ایرانیان خارج از کشور را منتشر نکرده است. بنابراین، در اینجا می‌توان به نقل قول‌های مقامات دولتی استناد نمود. شهریور ماه امسال امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه، اعلام کرد که بر اساس آمار تهیه شده در وزارت امور خارجه 5 میلیون 200 هزار ایرانی بطور رسمی در کشورهای مختلف حضور دارند. البته باید توجه داشت که این تعداد جزو آن دسته ایرانیانی هستند که حداقل یک مرتبه برای دریافت خدمات کنسولی به نمایندگی‌های سیاسی و یا کنسولی ایران در خارج از کشور مراجعه کرده‌اند. اما آمارهای دیگری توسط سایر مقامات نیز ارایه شده است، که بر ابهامات موجود می‌افزاید. شهروز فلاحت‌پیشه، معاون امور بین‌الملل بنیاد سعدی در آبان ماه 1402، تعداد ایرانیان خارج از کشور را 8 تا 9 میلیون نفر ذکر کرد. همچنین مجید حلاج‌زاده، در مرداد ماه سال 1397 اظهار داشت که در حال حاضر بیش از 7 میلیون نفر ایرانی در خارج از کشور هستند.
رصدخانه مهاجرت ایران، در سالنامه آماری 1401 خود، آمارهایی از ایرانیان خارج از کشور ارایه داده است. بر اساس گزارش این سالنامه، جمعیت ایرانیان(افراد متولد ایران) در 20 کشور با بیشترین جمعیت ایرانی در جهان، با استفاده از آخرین داده‌های موجود از کشورهای مقصد(منابع سازمان‌های بین‌المللی یا سرشماری‌های جمعیتی منتشر شده در مراکز آماری کشورهای مقصد)، در حدود 2 میلیون و 62 هزار نفر تخمین زده می‌شود. چنان که این گزارش اضافه می‌کند، این در حالی است که بنا بر آخرین آمار بخش اجتماعی-اقتصادی سازمان ملل در سال 2020 که آمار مهاجران ورودی و خروجی را برای بیشتر کشورها ارایه می‌کند، جمعیت مهاجران ایرانی در جهان در حدود یک میلیون و 325 هزار نفر تخمین زده شده است. همچنین بانک جهانی که تا سال 2017 تعداد مهاجران ورودی و خروجی کشورها را تخمین زده، تعداد اتباع ایرانی ساکن دیگر کشورها را 1 میلیون و 862 هزار و 221 هزار نفر ذکر کرده است. تفاوت‌های آماری موجود، ناشی از روش‌های متفاوت گردآوری آمار است.
علاوه بر این سازمان‌های دولتی برخی از کشورهای مقصد نیز آمارهایی از دایاسپورای ایرانی ارایه می‌دهند که در برگیرنده افراد دارای تابعیت ایرانی و افراد با اصالت ایرانی است. برای نمونه در سال 2022، اداره آمار فدرال آلمان، تعداد دایاسپورای ایرانی 304 هزار نفر اعلام کرد که شامل ایرانیان ساکن آلمان و شهروندانی است که از نسل ایرانیان هستند.
پراکندگی ایرانیان خارج از کشور
همانطور که آمار دقیق و جدیدی از تعداد ایرانیان خارج از کشور موجود نیست، طبیعی است که انتظار داشته باشیم آمار پراکندگی نیز چندان دقیق نباشد. بر اساس گزارش آمار پراکندگی ایرانیان خارج از کشور که توسط دبیرخانه شورای عالی امور ایرانیان خارج از کشور در سال 99 منتشر شده است، 47 درصد از ایرانیان (1905813 نفر) در قاره آمریکا، 29 درصد در اروپا(1184552 نفر)، 14 درصد(557786 تفر) در کشورهای عربی و آفریقا و 10 درصد(389107 نفر) از ایرانیان خارج از کشور نیز در آسیا و اقیانوسیه ساکن هستند.
از نظر پراکندگی بر اساس کشورها نیز، ایالات متحده، بریتانیا، کانادا، امارات، آلمان، ترکیه، استرالیا، سوئد، عراق و فرانسه نیز به ترتیب میزبان بیشترین ایرانیان ساکن خارج از کشور هستند.
تصویر مبهم
در نهایت آنچه که می‌توان از تصویر ارایه شده و آمارهای پراکنده و ناسازگار برداشت کرد، آشفتگی آماری و فقدان داده در ارتباط با ایرانیان خارج از کشور است. در حالی که دایاسپورا و کارکردهای آن در مطالعات مهاجرت اهمیت روزافزونی پیدا کرده است و کشورای مختلف چهارچوب‌های متنوعی را برای تعامل با این دسته از افراد تدوین کرده‌اند، بنظر می‌رسد که ایران در گام اول متوقف شده است، بگونه‌ای که ما حتی از ابعاد ایرانیان خارج از کشور تصور روشنی نداریم. واضح است که در چنین شرایطی نمی‌توان از سیاست دایاسپورایی مشخص نیز سخن گفت
