فروردین ۳۱, ۱۴۰۳ ۵:۴۹ قبل از ظهر
مسیری که با هم طی کردیم (اصلاح قانون تابعیت فرزندان مادر ایرانی-۱)
لایحه اصلاح قانون تابعیت به فرزندان حاصل از ازدواج زن ایرانی با مرد غیر ایرانی، طی چند سال اخیر فراز و فرودها و مخالفین و موافقین فراوانی داشت. در این نوشته می‌کوشیم با بررسی تلاش‌ها و اقدامات صورت گرفته در این مدت، نگاهی داشته باشیم بر مسیری که همه با هم طی کردیم. از آنجا که این مسیر سخت و طولانی و پرپیچ و خم بود. در بخش نخست به تصویب لایحه در هیئت دولت و در بخش دوم به قانونی شدن آن در مجلس می‌پردازیم:
شروع ماجرای اصلاح قانون تابعیت
در سال ۹۱ تعدادی از نمایندگان مجلس طرحی ارائه کردند که براساس آن کودکان حاصل از ازدواج زنان ایرانی و مردان خارجی از برخی حقوق حداقلی تا ۱۸سالگی برخوردار شوند. این طرح در آن زمان در رای‌گیری مجلس مورد موافقت قرار گرفت. اما به دلیل ایجاد بار مالی دولت وقت هزینه‌هایش را نپذیرفت شورای نگهبان نیز آن را رد کرد.
انجمن یکشهر در ابتدای روی کار آمدن دولت یازدهم تصمیم میگیرد روی ویرایش و اصلاح طرحی که در سال ۹۱ در مجلس تأیید شده کار کند و در نهایت آن را در قالب یک پروپوزال به وزارت رفاه، کار و تعاون ارائه میکند.این انجمن برای تأیید طرح در شورای عالی رفاه یک کمپین راه میندازد و نامه‌ای سرگشاده خطاب به رئیس‌جمهور مینویسد که در بخشی از آن آمده بود:
«طرح پس از بررسی در کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس با تغییراتی به‌عنوان طرحی یک‌فوریتی در جلسۀ مورخ ۲۹/۱/۹۱ با عنوان «طرح اصلاح قانون تعیین تکلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی» به تصویب رسید. بر اساس این اصلاحیه، مِن‌بعد فرزندان حاصل از این ازدواج‌ها «علاوه بر حق اقامت دائم در ایران، همانند شهروند ایرانی، از حق تحصیل و بهداشت و رفاه رایگان، تأمین اجتماعی و یارانه برخوردار می‌باشند» و همچنین «این افراد تا سن نوزده‌سالگی از پرداخت تعرفۀ اقامت نیز معاف هستند. شورای محترم نگهبان بر این اساس که این طرح متضمن بار مالی برای دولت بوده و طریق جبران هزینه‌های آن مشخص نشده است و همچنین بر این اساس که معافیت از پرداخت تعرفۀ اقامت متضمن کسر درآمد دولت بوده و طریق جبران آن نیز مشخص نشده است (مواردی که خلاف اصل هفتادو‌پنج قانون اساسی تشخیص داده شده‌اند) آن را به مجلس بازفرستاد.»
امضاکنندگان این نامه، که شامل ۵۶ نفر از افراد سرشناس از جمله اصغر فرهادی، داریوش مهرجویی و الیاس حضرتی (نمایندۀ فعلی مجلس) می‌شدند. آنها از رئیس‌جمهور خواسته بودند به «هر طریقی که خود صلاح می‌داند» برای رفع ایرادات شورای نگهبان دستورات لازم را بدهد تا این کودکان با حمایت قانون بتوانند از کرامت انسانی و آیندۀ بهتر برخوردار شوند. این حرکت تأثیرگذار بود و موضوع در شورای عالی رفاه مطرح شد.
در شورای عالی اتفاقی عجیب رخ داد. آنها در بحث‌های خود نتیجه گرفتند به جای ارائه کارت اقامت، به این کودکان شناسنامه و مدارک هویتی رسمی ارائه کنند. اما یکشهر موافق نبود. آنها می‌ترسیدند مخالفین با شنیدن «دادن شناسنامه» تمام شمشیرها را از رو ببیندند و موضوع را همانجا و در نطفه خفه کنند. مراد ثقفی، مدیر انجمن یکشهر می‌گوید ترجیح می‌داده علیالحساب یک امتیاز حداقلی به این گروه داده شود و پس از آن قدم بعدی برداشته شود.
اما زمان گذشت و این طرح به کلی در پیچ و خم‌های فراوان دولت فراموش شد.
شروعی دوباره برای اصلاح قانون تابعیت
این شروع همکاری دیاران و شهروند بود. پس از آن روزنامه شهروند با اختصاص یک صفحه ثابت هفتگی به نام دیاران فرصتی داد تا تمام جوانب و زوایای پنهان موضوع مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد. دیاران اولین هفته را با موضوع «برزخ بی‌هویتی در سرزمین مادری» آغاز کرد و با نگاه حقوقی قوانین تابعیت ایران و چند کشور آسیایی را مقایسه نمود.
همایشی که لغو شد
پاییز ۹۶، همایش ملی «آسیب‌شناسی سیاستگذاری اقامت و تابعیت در ایران» که قرار بود توسط مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی برگزار شود، به دلایل امنیتی لغو می‌شود. همایشی که می‌توانست شروعی برای اصلاح قوانین و اتخاذ راهبردهای اصولی در این حوزه باشد. لغو این همایش گروه‌های فعال در حوزه اعطای تابعیت به فرزندان مادر ایرانی را کمی تا حدی نگران میکند. نگرانی آنان این است که دلایل امنیتی ممکن است بدل به پاشنه آؤیل فعالیت‌های آنها در این زمینه شود. نگرانی‌ای که بعدها مشخص شد بی‌دلیل نبوده.
همایشی دیگر و صدایی که باید شنیده می‌شد
دی ماه ۹۶، مرکز همایش‌های بین المللی صدا و سیما، اولین کنفرانس حکمرانی و سیاستگذاری عمومی.
در جمعی از مسئولین رده بالای حکومتی، اساتید و پژوهشگران مهم حوزه سیاستگذاری کشور پنل مهاجرت به ایران تشکیل می‌شود. موضوع تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان غیر ایرانی و لزوم اصلاح قانون حالا برای اولین بار در بالاترین سطح آکادمیک و پژوهشی سیاستگذاری کشور مطرح می‌شود. این نشست چنان تاثیرگذار است که مخالفین موضوع را از پشت صحنه به عرصه می‌کشاند. این نشست شروعی می‌شود بر اظهارنظرهایی که تا امروز و پس از قانونی شدن موضوع همچنان ادامه دارد.
برنامه مناظره شبکه یک
حالا دیگر پایان سال ۹۶ است. شبکه یک سیما در آخرین قسمت برنامه‌ی مناظره به سراغ موضوع «اعطای تابعیت ایرانی به فرزندان حاصل از ازدواج بانوان ایرانی با مردان غیرایرانی» می‌رود و برای اولین بار به طور زنده با حضور «حسینعلی حاجی دلیگانی» نماینده شاهین شهر، «احمد میدری»، معاون وزیر کار، رفاه و تعاون اجتماعی و «ابوذر ندیمی» مشاور معاون رئیس‌جمهور در صدا و سیما و به طور زنده، این موضوع و اصلاح قانون آن به چالش کشیده می‌شود.
نکته قابل توجه نتیجه نظرسنجی برنامه بود. حدود ۵۸ درصد مخاطبان با اعطای تابعیت ایرانی به فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی موافق بودند و ۴۲ درصد مخالف.
«تابعیت، شناسنامه حق فرزندان ماست»
روز زن، خیابان بهارستان.
جمعی از زنان ایرانی دارای همسر خارجی در مقابل ساختمان مجلس تجمع می‌کنند و با یادآوری مناسبت این روز خواستار مشخص شدن تکلیف تابعیت فرزندانشان می‌شوند.
یک همراهی فراجناحی برای اصلاح قانون تابعیت
سوم اردیبهشت ۹۷، روزنامه کیهان مطلبی با عنوان «تکثیر بی‌هویتی با یک قانون قدیمی!» منتشر میکند و پس از سکوتی طولانی بالاخره نسبت به این موضوع واکنش نشان می‌دهد. چهارم اردیبهشت در روزنامه شرق مطلبی دیگر با عنوان «زندگی بر مدار بلاتکليفی» منتشر می‌شود. همزمانی و هم‌سویی هر دو مطلب نشان می‌دهد هر دو جناح حاکم در کشور با حل مشکل بی‌هویتی این کودکان موافق اند. شیطنت‌های مخالفین نیز فارغ از دسته‌بندی‌های سیاسی و بیش از هرچیز مربوط به منافع شخصی و محدود است.
بنویسید به ما خون جگر هم بدهند
اردیبهشت ۹۷ مجله‌ی «زنان امروز» در بخش «روایت مستند» شماره‌ی ۳۲ام خود، با همراهی دیاران به سراغ موضوع «ازدواج زنان ایرانی با اتباع غیرایرانی» می‌رود: یک پرونده‌ی پر و پیمان از جنبه‌های مختلف و مسائل و مصائب گریبان‌گیر زنان ایرانی و فرزندان حاصل از این ازدواج‌ها.
حضور یک فرزند مادر ایرانی در تلویزیون برای اولین‌بار
۱۷ شهریور ۹۷، علی ضیا در برنامه فرمول یک از حسن فیض‌اللهی دارنده مدال المپیاد فیزیک با پدری عراقی و مادر ایرانی، یکی از هزاران فرزند بدون شناسنامه، دعوت کرد تا درباره خود و زندگی‌اش در یک برنامه تلویزیونی صحبت کند. این اولین‌باری بود که چهره‌ی واقعی بی‌هویتی در صدا و سیما به نمایش درمی‌آمد. حسن فیض‌اللهی نقطه مقابل تمام ادعاهای مخالفین درمورد فرزندان مادر ایرانی بود. جوانی نخبه، موفق که تبعیض‌های قانونی سد بر سر راهش بود.
۴۹ هزار و ۹۶ فرزند بی‌شناسنامه
۲۹ مهر ۹۷، در پژوهشگاه سیاستگذاری دانشگاه صنعتی شریف نشستی تخصصی با موضوع «ازدواج‌های فراملی و سرنوشت هویتی فرزندان حاصل از آن (تجارب بین الملی و ایران)» برگزار شد. در این نشست احمد میدری، معاون رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، رسول صادقی دانشیار دانشگاه تهران، مراد ثقفی مدیر انجمن یک شهر و پیمان حقیقت‌طلب مدیر پژوهش انجمن دیاران به جنبه‌های مختلف موضوع پرداختند. احمد میدری در این نشست اعلام کرد:
وزارت رفاه از زنانی که ازدواج فراملی داشتند درخواست کرده تا کد ملی خود را پیامک کنند و با آنان تماس گرفته شد تا بتوانیم مشخص کنیم چند نفر در کشور با این مسئله روبرو هستند که حدود ۱۴ هزار و ۶۱۸ کد ملی برای ما ارسال شد. بر اساس اظهار خودشان ۴۹ هزار و ۹۶ فرزند دارند که فاقد شناسنامه هستند.
این اولین باری بود که بالاخره آماری دقیق و رسمی از تعداد افراد بی‌شناسنامه درگیر این موضوع منتشر می‌شد. پیش از این برخی از مخالفین به دلیل نبود آمار دقیق با کم اهمیت جلوه دادن موضوع آن را فاقد اولویت اعلام کرده بودند.
و بالاخره تصویب در دولت
تلاش‌های چندین ماهه به نتیجه رسید. سرانجام هیئت دولت در ۱۳ آبان ۱۳۹۷، لایحه اصلاح قانون اعطای تابعیت به فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان غیرایرانی را پس از کش و قوس‌های فراوان تصویب کرد.
معصومه ابتکار، معاون رئیس جمهور در امور زنان و خانواده این خبر را در حساب توئیتری خود منتشر کرد:
[…] مسیری که با هم طی کردیم- قسمت اول […]