آغاز سال تحصیلی برای بسیاری از کودکان از اول مهر آغاز نمی‌شود. بسیاری از کودکان مهاجر با وجود آن که از ماه‌های قبل‌تر از آغاز سال تحصیلی،  به تهیه مدارک مورد نیاز برای ثبت نام در مدرسه  اقدام می‌کنند.  در اواسط و حتا اواخر آذر به مدرسه راه می‌یابند. برخی از آنان نیز با وجود طی کردن مراحل ثبت نام با پرشدن ظرفیت  مدرسه‌ها مواجه می‌شوند. در نتیجه از تحصیل باز می‌مانند.

 فرایند ثبت نام دانش آموزان اتباع در مدرسه‌های دولتی هر ساله با ابهام در آیین نامه‌ها همراه است. بسیاری از اقداماتی که می‌بایست برای ثبت نام صورت گیرد، از خلال پیگیری دریافت مدارک هویتی مشخص می‌شود. در سال تحصیلی جاری نیز با اعلام رسمی سامانه اینترنتی سهما توسط سازمان ملی مهاجرت  بر این دسته از مشکلات افزوده شد. سامانه سهما، سامانه‌ای است که تمامی متقاضیان  مهاجرتحصیل در ایران می‌بایست در آن ثبت نام کنند. پس از دریافت کد یکتا می‌توانند با مراجعه به سامانه مای مدیو مانند دیگر دانش آموزان در مدرسه ثبت نام نمایند.  ثبت نام در هر دو سامانه مذکور با اشکالات و موانع همراه بوده است، برخی از دانش آموزان به دلیل نبود اطلاع‌ رسانی‌های دقیق و چه بسا متناقض، نتوانستند در مدرسه ثبت نام کنند.

با توجه به موج جدید مهاجرت پس از روی کار آمدن طالبان، هم چنین عدم برگزاری سرشماری در سال ۱۴۰۲ بسیاری از خانواده‌هایی که پس از پایان آخرین سرشماری به ایران آمدند، فاقد اوراق هویتی هستند. در نتیجه‌ی این وضعیت بسیاری از کودکان نتوانستند در سامانه سهما ثبت نام کنند. در سامانه سهما گزینه‌ای به کودکان فاقد مدرک‌ هویتی اختصاص یافته است. بنظر می‌رسد این گزینه به منظور آگاهی ضمنی از جمعیت کودکان مهاجر در سن تحصیل تعبیه شده است. در نتیجه درصدد اعطای کد یکتا برای این کودکان نیست.

موج جدید مهاجران افغانستانی به ایران  پس از سقوط جمهوری و روی کار آمدن طالبان شکل گرفت. بنا بر آمار تقریبی از حدود ۴ میلیون و نیم مهاجر، بیش از حدود ۲ میلیون پس از روی کار آمدن طالبان راهی ایران شده‌اند. بخشی  از این جمعیت نیز پس از آخرین سرشماری وارد کشور شده‌اند. در نتیجه فاقد مدرک هویتی هستند. کودکانی که پس از آخرین سرشماری وارد کشور شدند، نمی‌توانند وارد مدرسه‌های دولتی بشوند.

  پس از فرمان رهبری که به موجب آن تمامی کودکان مهاجر اعم از قانونی یا غیرقانونی می‌توانستند وارد مدرسه بشوند، بسیاری از کودکان طی سال‌های اخیر توانستند به مدرسه راه یابند.  با این وجود در سال تحصیلی جدید  با توجه به الکترونیک شدن فرایند ثبت نام  و حضور بیشتر مهاجرین غیرقانونی افغانستانی بسیاری از کودکان نتوانستند در مدرسه‌ها ثبت نام کنند. بسیاری از سازمان‌های مردم نهاد فعال در حوزه‌‌ی آموزش کودکان که طی سال‌های اخیر به رایزنی و چانه زنی برای تحصیل کودکان مهاجر مبادرت ورزیده‌اند، در چند ماه اخیر نیز فعالیت‌هایی را به منظور امکان ورود کودکان مهاجر به مدرسه انجام داده‌اند.

یکی از اقداماتی که فعالان حقوق کودک برای تحصیل کودکان اتباع انجام داده‌اند، طرح موضوع با سازمان  بهزیستی بوده است. این جلسات از اوایل سال جاری با استناد بر قانون حمایت از کودکان و نوجوانان آغاز شد. تحصیل کودکان بازمانده از تحصیل از موضوعات مهمی بوده است که در این جلسات به آن پرداخته شده است.  بنا بر آیین نامه‌ی اجرایی قانون حمایت از کودکان و نوجوانان در ماده ۶ اذعان شده است که بهزیستی موظف است با آموزش و پرورش رایزنی‌های لازم جهت ثبت نام کودکان بازمانده از تحصیل را انجام دهد.

 مرجع ملی حقوق کودک از دیگر نهادهایی بوده است که در این جلسات حضور داشته است. این مرجع بر اهمیت حق تحصیل کودکان اتباع تاکید ورزیده است. بنابر درخواست‌های مکرر فعالان و نهادهای حوزه‌ی کودک که با سازمان بهزیستی برگزار شد. نتیجه بر آن شد که سازمان بهزیستی به عنوان  نهاد مسئول پیگیری ثبت نام دانش آموزان اتباع فاقد کد یکتا موظف شده است تا پیگیری‌های لازم از وزارت آموزش و پرورش را انجام دهد. سازمان‌های مردم نهاد  نیز موظف شده‌اند، کودکانی که فاقد کدیکتا برای ثبت نام در سامانه مای مدیوـ سامانه رسمی ثبت نام دانش آموزان در مدرسه ـ هستند، را شناسایی کند. اطلاعات دقیق و موثق از دانش آموزان تهیه و تدوین کنند. در ادامه اطلاعات را به منظور پیگیری به بهزیستی ارسال نمایند.

گزارش‌ها حاکی از آن است که با درخواست‌‌های مکرر برخی از سازمان‌های مردم نهاد تعدادی از دانش آموزان واجد شرایط، توانستند با دریافت کد یکتا در مدرسه ثبت نام شوند. تعداد دقیقی از کودکان فاقد مدرک هویتی که به واسطه‌ی این مطالبه‌گری توانستند به مدرسه راه یابند در دست نیست. با توجه به آن که تعداد کمی از سازمان‌های مردم نهاد از این طرح مطلع هستند، و هم چنین روند پر پیچ و خم فرایندهای رسمی بنظر نمی‌رسد، تعداد قابل ملاحظه‌ای از کودکان توانسته باشند به مدرسه راه یابند. با وجود برخی موانع موجود بنظر می‌رسد گسترش و پیگیری این طرح بتواند به شکل سیستماتیک،  موانع تحصیل کودکان فاقد مدرک هویتی را کاهش دهد. از دیگر  مزایای این طرح می‌توان به جمع آوری داده‌های موثق از تعداد و شرایط زندگی کودکان مهاجر بازمانده از تحصیل اشاره کرد. هم‌چنین بهزیستی به عنوان نهاد میانجی می‌تواند با عقد تفاهم نامه‌هایی با وزارت آموزش و پرورش و هم چنین وزارت اموز خارجه در جهت تسهیل قانونی تحصیل کودکان اقدام نماید.

 از دیگر مزایای گسترش همکاری بهزیستی در اخذ کد یکتا برای کودکان فاقد مدرک هویتی،  می‌توان به دریافت کتاب‌های درسی اشاره کرد. در سال تحصیلی جاری کتاب های درسی صرفا به دانش آموزان مهاجری که دارای کد یکتا بوده‌اند، ارائه شده است. بسیاری از کودکان از کتاب‌های درسی محروم شده‌اند. کدیکتا برای دانش‌آموزان اتباعی که در مدرسه خودگردان مشغول به تحصیل هستند، نیز حائز اهمیت است. با وجود این که این دسته از کودکان در مدرسه‌های رسمی تحصیل نمی‌کنند، اما در بسیاری از مدرسه‌های خودگردان کتاب‌های رسمی آموزش و پرورش تدریس می‌شود.

 برخی از دانش آموزانی که در مدرسه‌های خودگردان مشغول به تحصیل هستند، به دلیل نداشتن مدرک هویتی معتبر یا پر شدن ظرفیت مدرسه‌های دولتی در این دسته از مدارس ثبت نام کردند. دریافت کتاب درسی  برای این  دانش آموزان حائز اهمیت است تا بتوانند خود را برای امتحان سنجش آموزش و پرورش سال بعد آماده نمایند. دریافت کد یکتا می‌تواند علاوه برآن که ثبت نام این دسته از دانش آموزان در مدرسه‌های دولتی را تسهیل کند.  تهیه کتاب درسی پایه تحصیلی فعلی از طریق دریافت کد یکتا می‌تواند از بازماندگی تحصیل در سال جاری تحصیلی نیز جلوگیری کند.

بنظر می‌رسد پیگیری و مطالبه گری از برخی از نهادهای مرتبط، هم چنین تدقیق و احصا مطالبات به منظور تحصیل کودکان بازمانده از تحصیل با وجود آن که زمان‌بر است. می‌تواند در دراز مدت تاثیرات به سزایی در سیستماتیک ثبت شدن داده‌ها و هم چنین روشن شدن ابعاد موضوع بازماندگی از تحصیل داشته باشد. در نتیجه امکان تهیه و تدوین برنامه‌های سیاستی منطبق با وضعیت موجود را تسهیل می نماید.