دیاران خبر 34 (از موافقت مجلس با تشکیل سازمان ملی مهاجرت تا افزایش دو برابری مرگ پناهجویان در مرزهای جنوبی آمریکا)

دیاران خبر بستهی خبری هفتگی سایت دیاران است. بستهای که میکوشد مهمترین اخبار و تحولات مهاجرتی در ایران و جهان را دنبال کند. دیاران خبر میکوشد تا نسبت به اخبار روز تحلیل داشته باشد. گذشتهی هر خبر را مرور کند و سناریوهای محتمل برای آینده را ارائه دهد. در این شماره به اخبار مختلفی مانند موافقت مجلس با تشکیل سازمان ملی مهاجرت و افزایش دو برابری مرگ پناهجویان در مرزهای جنوبی آمریکا میپردازیم.
۱. موافقت مجلس با تشکیل سازمان ملی مهاجرت
در نشست علنی یکشنبه (۳۰ مهرماه) مجلس در راستای ادامه رسیدگی به برنامه هفتم توسعه با تشکیل سازمان ملی مهاجرت موافقت نمود. تشکیل این سازمان مدتهاست دغدغه وزارت کشور بوده و برای تحقق آن طرحی نیز در مجلس مطرح شد. کلیات این طرح در آبان 1401 به تصویب رسید اما جزییات آن تاکنون در مجلس بررسی نشده است. سال جاری در چند مقطع برخی نمایندگان تلاش کردند بررسی جزییات طرح را به صحن مجلس بیاورند اما موفق نشدند.
با وجود عدم تصویب طرح سازمان ملی مهاجرت، سازمان مذکور از سال گذشته در بدنه وزارت کشور تشکیل شد. با توجه به انتقاداتی که نسبت به فقدان مجوز قانونی برای فعالیت این سازمان وجود داشت، هیات دولت در تدوین لایحه برنامه هفتم تلاش کرد این ایراد را برطرف کند. در این راستا در ماده 86 لایحه پیشبینی شد که به منظور ساماندهی مهاجرین و اتباع بیگانه، وزارت کشور با همکاری دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی مکلف است سازمان ملی مهاجرت را تشکیل دهد. هماکنون با تصویب ماده ۸۶ محمل قانونی برای تشکیل این سازمان ایجاد شده است.
البته در جلسه ۳۰ مهر صرفا بند (الف) ماده ۸۶ به تصویب رسید و بندهای (ب)، (پ)، (ت)، (ث) و تبصرههای آن با نظر رییس مجلس به کمیسیون تلفیق ارجاع شد تا نهادهای مربوطه نسبت به تعیین سازوکارهای لازم اقدام کنند. قالیباف تاکید کرد که دولت باید اساسنامه سازمان ملی مهاجرت را تنظیم کند و این اساسنامه و چارچوب اختیارات و وظایف سازمان بعدا به تصویب مجلس برسد. تشکیل سازمان ملی مهاجرت مخالفان بسیاری دارد که در جلسه مجلس نیز برخی از آنان ایرادات خود را مطرح کردند. با توجه به مدت کوتاهی که از عمر مجلس فعلی مانده و طرحها و لوایح فراوانی که در اولویت رسیدگی هستند، بعید است در این مجلس طرح یا لایحهای در مورد سازمان ملی مهاجرت به تصویب برسد.
۲. بهرهمندی ۲۰۰ هزار نفر از اتباع خارجی از بیمه سلامت
موضوع بهرهمندی اتباع خارجی از خدمات درمانی و بیمه سلامت در اکثر کشورهای دنیا من جمله ایران موضوع مهمی است. به تازگی ناصحی، مدیر عامل بیمه سلامت در مصاحبهای تعداد اتباع خارجی تحت پوشش بیمه درمانی را در ایران ذکر کرده است. به گفته ناصحی: «از حدود یک میلیون و ۲۰۰ هزار نفر از اتباع خارجی مجاز در کشور، نزدیک به ۲۰۰ هزار نفر تحت پوشش بیمه سلامت قرار دارند». ناصحی اظهار داشت: «هزینه ۵۰ درصد بیمه این افراد را کمیساریاری عالی پناهندگان پرداخت میکند، اما اتباع دارای بیماری خاص، صعبالعلاج و نادر به صورت رایگان بیمه هستند. مابقی اتباع برای بیمه شدن خود اقدام نکردهاند، زیرا مبلغ حق بیمه آنها دو برابر افراد ایرانی است و تعداد اعضای خانوادهشان نیز معمولاً زیاد است.
این در حالی است که بیش از ۱۲ میلیون نفر جمعیت دهکهای یک تا پنج است که تحت پوشش بیمه رایگان قرار دارند. اگرچه مشکل بیمه و درمان برای اتباع ایرانی نیز وجود دارد اما آمارها نشان میدهد مهاجران کمتر از خدمات بیمهای بهرهمندند. این در حالی است که بخش زیادی از اتباع خارجی ساکن در ایران از وضعیت مالی مطلوبی برخوردار نیستند و توان پرداخت هزینه حق بیمه دوبرابری مقرر را ندارند. این امر سبب بینصیب شدن بخش قابل توجهی از مهاجران از بیمه سلامت شده است.
مشکلات کنونی مهاجران در زمینه بیمه سلامت در حالی است که در قانون برنامه ششم توسعه بر ارائه بیمه به همه اتباع خارجی تاکید شده بود و حتی آییننامهای هم در هیات دولت در مورد آن تصویب شد اما متاسفانه هیچ گاه این قوانین و مقررات اجرایی نشد. البته به نظر میرسد لازم است نهادهای بینالمللی لازم است بیش از پیش در زمینه حمایت از خدمات درمانی و بیمه اتباع نقشآفرینی کنند.
۳. اخراج بیش از ۷۰۰ هزار نفر از اتباع غیرمجاز
به گزارش همشهری آنلاین، سردار احمد علی گودرزی، فرمانده مرزبانی فراجا، در بازدید از مناطق مرزی استان گلستان اطلاعاتی در مورد اقدامات مرزبانی در حوزههای مختلف منجمله مقابله با مهاجران غیرقانونی ارائه داد. فرمانده مرزبانی فراجا گفت: «از ابتدای امسال ۷۳۸ هزار و ۷۴۹ نفر از اتباع بیگانه که به شکل غیرقانونی وارد کشور شده بودند، از کشور طرد شدند».
علاوه بر این اصغر بلوکیان، مدیر کل امور اتباع و مهاجرین خارجی سازمان ملی مهاجرت اخیرا در نشستی تحت عنوان تبیین پیامدهای اجتماعی-اقتصادی مهاجرتهای بینالمللی بر جامعه ایران آمارهایی از تعداد اخراجها در چند سال اخیر مطرح کرد. بنا به اعلام بلوکیان از سال ۱۳۹۶ تا نیمه اول سال ۱۴۰۲ حدود ۵ میلیون نفر از اتباع خارجی از ایران اخراج شدهاند. این آمار شامل کسانی است که یا دستگیر شدند و به صورت اجباری از کشور اخراج شدهاند یا کسانی که خودشان را به مقامات مربوطه معرفی کردند و داوطلبانه خواهان خروج از کشور شدند. بلوکیان اظهار داشت ایران در سال ۱۴۰۱ بیش از یک میلیون نفر را اخراج نموده است. در ۶ ماه نخست سال جاری نیز آمار اخراجها بیش از ۵۵۸ هزار مورد است.
آمارهای ارائه شده توسط فرمانده مرزبانی و مدیر کل اداره اتباع حاکی از آن است که تعداد اخراجهای مهاجران از ایران رقم چشمگیری است. این برخلاف تصور عمومی است که معتقد است سیاست ایران در قبال مهاجران افغانستانی سیاست درهای باز بوده است. اخراج بیش از ۷۳۸ هزار نفر در هفت ماه اول سال یک رکورد قابل توجه است چراکه بسیاری از کشورهای مهاجرپذیر مانند آمریکا هم در طول یک سال به این اندازه اخراج ندارند. در شش سال و نیم اخیر بیش از ۵ میلیون مورد اخراج اتباع خارجی صورت گرفته است اما سیاست اخراج چندان بازندارنده نبوده است. لذا لازم است در این در نحوه اعمال این سیاست بازاندیشی شود.
۴. کمک ۱۵ میلیون دلاری اتحادیه اروپا به افغانستانیهای بازگشته به کشور خود
نمایندگی اتحادیه اروپا در افغانستان از اختصاص دادن ۱۵ میلیون یورو برای کمک به افغانستانیهایی که به کشورشان برمیگردند، خبر داده است. اتحادیه اروپا این حمایت مالی از افغانهای بازگشته را در اختیار سازمان بینالمللی مهاجرت قرار میدهد تا برای کمک متقاضیان صرف کند. نمایندگی اتحادیه اروپا در این رابطه گفت: «همراه با سازمان بینالمللی مهاجرت در افغانستان، میخواهیم اطمینان دهیم که عودتکنندگان احساس امنیت میکنند و میتوانند به حمایتی که برای احساس خانه نیاز دارند دسترسی داشته باشند».
اخیرا دولت پاکستان به ۱.۷۳ میلیون مهاجر و پناهجوی غیرقانونی اهل افغانستان تا اول نوامبر مهلت داده است که این کشور را ترک کنند، در غیر این صورت اخراج میشوند. براساس آمارهای وزارت امور مهاجرین و عودتکنندگان طالبان روزانه هزاران تن مهاجر افغانستانی دوباره به کشور برمیگردند. اجبار اتباع افغان به بازگشت به کشور خود با انتقادات زیادی مواجه شده است. برخی کشورها مانند اعضای اتحادیه اروپا برای حمایت از این مهاجران بازگشته دست به کار شدهاند.
بعد از روی کار آمدن طالبان موج جدیدی از مهاجرت افغانستانیها به دیگر کشورها آغاز شد. در این میان کشورهای ایران و پاکستان پذیرای تعداد بیشتری از مهاجران افغانستانی گشتند. در چند ماه اخیر فشارها برای اخراج و بازگرداندن اتباع افغانستانی از ایران نیز افزایش یافته است. اخیرا معاون سفارت ایران در کابل در دیدار با معاون وزارت داخله افغانستان خواهان همکاری این کشور برای بازگشت افغانها شد. وزارت کشور هم از اخراج اتباع غیرمجاز افغانستانی خبر داده است. باید دید با وجود فشارهای زیادی که در حال حاضر برای بازگشت مهاجران افغانستانی وجود دارد، کشور افغانستان با چه چالشهایی مواجه خواهد شد.
۵. افزایش دو برابری مرگ پناهجویان در مرزهای جنوبی آمریکا
دادههای گشت مرزی آمریکا نشان میدهد که مرگومیر پناهجویان در بخش الپاسو در سال مالی ۲۰۲۳ به بیش از ۲ برابر در مقایسه با سال مالی پیش از آن رسیده است. مرگ پناهجویان در گذرگاه الپاسو در ۲۰۲۳ سنگینترین تلفات این منطقه از زمان شروع ثبت سوابق عمومی مرگ پناهجویان رسیده است. در سال مالی ۲۰۲۳ حدود ۱۵۰ پناهجو در مسیر رسیدن به آمریکا ازطریق گذرگاه الپاسو جان خود را به دلایل مختلفی از دست دادهاند. این رقم در سال مالی پیش از آن ۷۱ مورد بوده است. سازمان ملل مرز جنوب غربی آمریکا را مرگبارترین مسیر مهاجران جهان اعلام کرده است. البته این مسیر یکی از محبوبترین مسیرهای ورود غیرقانونی آمریکا به شمار میرود و احتمالا این وضعیت ادامه خواهد داشت.
نهادهای حقوق بشری حصارها و ایستهای بازرسی گشت مرزی آمریکا را مقصر میدانند. آنها نزدیک به ۳۹۰ هزار عبور غیرقانونی را در ۱۱ ماه اول سال مالی ۲۰۲۳ ثبت کردند که افزایش ۲۶ درصدی نسبت به کل سال مالی ۲۰۲۲، دو برابر مجموع دستگیریها در سال مالی ۲۰۲۱ و بیش از ۶ برابر بیشتر از سال مالی ۲۰۲۰ است. آمار مرگ و میر پناهجویان مربوط به هفته گذشته با عنوان «بدون سایه، بدون آب و گرمای بیسابقه: مهاجران بیشتری در بیابانهای آمریکا میمیرند» است. این یک آمار روشنگر از وضعیت مرزهای جنوبی آمریکاست. اگر ماموران در سال مالی ۲۰۲۳ موفق به نجات ۵۹۷ مهاجر نمیشدند، تعداد کشتهها بسیار بیشتر میشد.
مرگ پناهجویان در مسیر مهاجرت به کشوری دیگر به اتفاقی متداول تبدیل شده است. آمارهای مرگ مهاجران در مسیر دریای مدیترانه نیز بسیار تکان دهنده است. هر ساله تعداد زیادی در جریان مسافرتهای خطرناک به دیگر کشورها دچار مرگ و میر و جراحات میشوند. به نظر میرسد سیاستهای سختگیرانه مهاجرتی دولتهای توسعه یافته مهمترین عامل رخ دادن چنین وقایع دلخراشی است.