خرداد ۱, ۱۴۰۳ ۷:۱۸ بعد از ظهر
دیاران خبر 31 (از آمارهای ضد و نقیض درباره تعداد اتباع افغانستانی تا شرایط بحرانی پناهجویان ارمنی)
دیاران خبر بسته‌ی خبری هفتگی سایت دیاران است. بسته‌ای که می‌کوشد مهم‌ترین اخبار و تحولات مهاجرتی در ایران و جهان را دنبال کند. دیاران خبر می‌کوشد تا نسبت به اخبار روز تحلیل داشته باشد. گذشته‌ی هر خبر را مرور کند و سناریوهای محتمل برای آینده را ارائه دهد. در این شماره به اخبار مختلفی مانند آمارهای ضد و نقیض درباره تعداد اتباع افغانستانی و شرایط بحرانی پناهجویان ارمنی می‌پردازیم.
1. آمارهای ضد و نقیض درباره تعداد اتباع افغانستانی در ایران
چند ماهی است که فضای رسانه‌ای شدیدی علیه مهاجران افغانستانی شکل گرفته و انتقادات از عملکرد دولت در زمینه مدیریت ورود مهاجران بالا گرفته است. این گروه معتقدند مهاجران افغان فشاری برای بازار کار ایران و تهدیدی قومی، مذهبی و امنیتی برای ایران دچار بحران کنونی هستند. لذا بایستی یک سیاست سختگیرانه علیه مهاجران اتخاذ شود و اکثریت آنان را به کشور خود برگرداند. منتقدان که متشکل از طیف‌های مختلفی هستند، معتقدند تعداد اتباع افغانستانی ساکن در کشور به یک نقطه بحرانی رسیده است. در این راستا آمارهای جسته و گریخته بسیاری در افکار عمومی درمورد تعداد اتباع افغانستانی در رسانه‌ها و فضای مجازی اعلام شده است. برخی تعداد 8 میلیون، 10 میلیون و حتی ۱۵ میلیون و ۲۰ میلیون را هم مطرح کرده‌اند.
این آمارها غالبا مبتنی بر هیچ تحقیق و داده رسمی داخلی یا خارجی نیست. با این حال در فضای منفی شکل گرفته به شدت بازنشر می‌شود و توسط بخشی از جامعه هم پذیرفته می‌شود. متاسفانه عدم اطلاع‌رسانی دقیق دولت در مورد آمار دقیق مهاجران و عدم اقناع افکار عمومی در این رابطه سبب تشدید چنین فضایی می‌گردد. بعد از مدت‌ها سکوت هفته گذشته وزیر کشور در مصاحبه‌ای در مورد تعداد اتباع افغانستانی گفت: «آنچه می‌توانیم تأیید کنیم 5 میلیون است که شامل مهاجران رسمی و غیررسمی است. برخی تبلیغاتی که الان می‌شود براساس آمارهای غیردقیق و تبلیغاتی است و ما در حال ساماندهی مهاجران افغانستانی هستیم». وی بر همچنین بر اخراج اتباع غیرمجاز تاکید کرد.
مقامات درون حاکمیت هم آمارهایشان یکسان نیست و بین آن‌ها تفاوت دیدگاه‌های فاحشی درمورد تعداد اتباع افغانستانی به چشم می‌خورد. مثلا برخی مقامات سازمان ملی مهاجرت و نمایندگان مجلس تعداد اتباع افغانستانی را تا ۶ میلیون و ۷ میلیون هم اعلام کرده‌اند. این در حالی است که آمارهای نهادهای بین‌المللی هم حداکثر تعداد اتباع افغانستانی تا ۴.۵ میلیون نفر اعلام کرده‌اند.
۲. درخواست ایران از طالبان برای تسهیل بازگشت مهاجران افغان
در هفته‌های گذشته با بالا گرفتن انتقادات از تعداد بالای اتباع افغان در ایران برخی مقامات رسمی ایران اظهارنظرهایی در مورد مقابله با ورود بیشتر مهاجران افغانستانی و بازگرداندن اتباع غیرمجاز مطرح کرده‌اند. در همین رابطه سید حسن مرتضوی، معاون سفارت ایران در کابل با محمد نبی عمری، معاون وزارت داخله (کشور) افغانستان دیداری کرد. مرتضوی در این دیدار با اشاره به جنجال‌آفرینی اخیر برخی رسانه‌ها و انتشار اخبار مبالغه‌آمیز در مورد تعداد اتباع افغانستانی و تهدیدآمیز خواندن آنان برای امنیت ملی کشورمان اظهار داشت: «حدود پنج میلیون مهاجر افغانستانی در ایران حضور دارند. موضوع مهاجران افغانستانی از ابعاد مختلف برای تهران دارای اهمیت است. در سطح کلان این مسأله رصد و در مورد ابعاد مختلف آن برنامه‌ریزی صورت می‌گیرد».
مرتضوی در این دیدار افزود: «جمهوری اسلامی ایران خواهان بازگشت عزتمندانه مهاجرین افغانستانی به میهن‌شان است. ایران از حکومت سرپرست افغانستان می‌خواهد سیاست‌هایی اتخاذ نماید که مهاجرین افغانستانی ترغیب به بازگشت به کشورشان شوند تا از این طریق هم روند مهاجرت معکوس شود و هم افغانستان از نیروی انسانی خود بهره‌مند گردد». مرتضوی با اشاره به حجم قابل‌توجه ترددهای غیرقانونی مرزی از افغانستان به سمت ایران از مقامات این کشور خواست تا نظارت و کنترل خود را بر مرزهای مشترک افزایش داده و مبارزه با جریان قاچاق انسان و ترددهای غیرقانونی را در خاک افغانستان به اجرا بگذارند.
جمهوری اسلامی ایران از دهه ۷۰ به بعد در راستای کاهش جمعیت مهاجران افغانستانی بر سیاست بازگشت تاکید کرد. این سیاست در عمل چندان موفق نبود و منتقدان بسیاری هم داشت. به نظر می‌رسد هم اکنون دوباره حاکمیت به سمت سیاست بازگشت متمایل شده است. این در حالی است که مقامات وزارت کشور غالبا از سیاست ساماندهی اتباع افغانستانی سخن می‌گویند.
۳. حکمرانی نوین برای ساماندهی اتباع خارجی
سازمان ملی مهاجرت از سال گذشته که در بدنه وزارت کشور ایجاد شد، تلاش کرده با توجه به تعداد بالای اتباع افغانستانی و دیگر مهاجران ساکن در کشور، تحولاتی در مدیریت مهاجرت اعمال نماید. یک از این تحولات حرکت به سمت حکمرانی نوین مبتنی بر فناوری‌های مدرن است. در همین رابطه عبدالله مبینی، رییس سازمان ملی مهاجرت، در گفت‌وگو با مرکز اطلاع‌رسانی وزارت کشور اظهار کرد: «وزارت کشور طرح‌های مختلفی را برای اتباع خارجی در ایران پیگیری می‌کند که نخستین طرح آن، ساماندهی اتباع است. سامانه‌ای در این راستا طراحی شده و نوعی حکمرانی نوین را در بحث اتباع دنبال می کند. در این سامانه، به صورت بیومتریک، تمام داده‌های فیزیکی اتباع همچون اثر انگشت، عنبیه و چهره ثبت می‌شود و همراه با کارت هویتی که تعریف شده است به کد یکتا متصل می‌شود».
مبینی در مورد کد مذکور اعلام کرد: «این کد وضعیت اتباع، نوع خدماتی که می‌توانند دریافت کنند، مدت اقامت، محل اقامت و زمان ترک کشور را مشخص می‌کند که بر اساس سیاست‌های دقیق مهاجرتی طراحی شده و در حال اجرا است». رئیس سازمان ملی مهاجرت در پایان تصریح کرد: «امیدواریم با برنامه‌ریزی‌های انجام شده، در چند ماه آینده وضعیت اتباع، سامان‌یافته‌تر، دقیق‌تر و مطلوب‌تر شود».
در راستای حکمرانی نوین مهاجرتی امسال سازمان ملی مهاجرت طرح کارت هوشمند اتباع خارجی را رونمایی کرد که قرار است جایگزین کارت‌های اقامتی متعدد فعلی شود. سازمان ملی مهاجرت اخیرا اعلام کرد در گام نخست، کارت شناسایی مهاجرانی که کارت آمایش دارند صادر شده است که به زودی تحویل آن‌ها می‌شود. موضوع مدیریت هوشمند و داده محور مهاجران در کشورهای توسعه یافته سال‌ها است اجرایی شده است. گذار به سمت این شیوه حکمرانی مهاجرت می‌تواند ثمرات بسیاری برای ایران به همراه داشته باشد. البته با توجه به امکانات موجود دستیابی به این نقطه چندان ساده نیست.
۴. برگزاری نشست مجمع فعالان مهاجرین
هفته گذشته نشست مجمع فعالان مهاجرین با موضوع مشکلات تحصیل دانش‌آموزان اتباع در خانه اندیشه‌ورزان برگزار شد. مجمع فعالان مهاجرین فعالان و افراد دغدغه‌مند حوزه مهاجرین و اتباع اعم از ایرانی و افغانستانی را دعوت می‌کند تا درباره موضوعات مختلف بحث و تبادل نظر صورت گیرد. درواقع این مجمع بستری برای همکاری تشکل‌ها و اشخاص فعال در حوزه مهاجرت است. موسسه دیاران نیز به عنوان یکی از اندیشکده‌های باسابقه فعال در حوره مهاجرت در این نشست شرکت کرد. در این نشست قرار بود معاون اجتماعی سازمان ملی مهاجرت و رییس اداره اتباع مرکز امور بین‌الملل وزارت آموزش و پرورش هم حضور داشته باشند اما متاسفانه هیچ یک شرکت نکردند.
نشست اخیر این مجمع به تحصیل کودکان مهاجر در ایران پرداخت. در این نشست حضار درباره موضوعاتی چون مشکلات و چالش‌های ثبت‌نام کودکان اتباع در سال جاری، نیازهای محصلان تبعه خارجی و برخی موضوعات دیگر اتباع صحبت کردند و تجربیات، نگرش‌ها و پیشنهادهای خود را در این زمینه مطرح نمودند. ظاهر کریمی مسئول مجموعه فرهنگی قرآن و عترت از تراکم جمعیت مهاجرین در برخی مناطق کشور سخن گفت. وی مدیریت مدارس خودگردان اتباع خارجی و پلمپ این مدارس را از جمله مشکلات تحصیلی مهاجریت برشمرد. محمدرضا زهرایی پژوهشگر مرکز تحقیقات اسلامی مجلس هم گفت: «پارسال ما فکر می‌کردیم امسال حداقل برای تحصیل مشکلات اتباع حل خواهد شد اما متاسفانه وضع بدتر شد».
سید رضی هاشمی، مسئول گروه جهادی مهدی یاوران هم از مشکلات ثبت‌نام دانش‌آموزان در سامانه‌های معرفی شده و مشکل به نام بودن سیم کارت در فرایند ثبت‌نام یاد کرد و اظهار داشت: «ما هنوز در پله‌های اول حل مشکلات تحصیل هستیم». محمد رسول رستمی، رییس اندیشکده دیاران هم از سیاست تمرکزگرایی مهاجرین در نواحی مرکزی کشور انتقاد کرد. و آن را عاملی برای افزایش تعداد محصلان در این مناطق، عدم ثبت‌نام اتباع و کاهش کیفیت آموزشی دانست.
۵. شرایط بحرانی پناهجویان ارمنی
در سالیان اخیر بحران‌های پناهجویی متعددی در مناطق مختلف جهان شکل گرفته است که سبب ایجاد چالش‌هایی برای کشورهای میزبان این افراد شده است. جدیدترین موج جابه‌جایی پناهجویان به منازعات قره‌باغ برمی‌گردد که در جریان آن جمهوی آذربایجان کنترل کامل مناطق ارمنی‌نشین قره‌باغ را بعد از سه دهه به دست آورد. ساکنان این منطقه از ترس خشونت آذربایجان به ارمنستان پناه برده‌‌اند. طبق آمارهای سازمان‌های بین‌المللی این منازعه سبب آوارگی بیش از ۱۰۰ هزار نفر از سکنه ارمنی این منطقه شده است.
هانس کلوگه مدیر منطقه‌ای اروپای سازمان بهداشت جهانی گفت خروج هزاران پناهجوی ارمنی از قره‌باغ به ارمنستان چالش‌های عظیمی ایجاد کرده که رفع آن‌ها به زمان طولانی نیاز دارد. مقام‌های سازمان جهانی بهداشت می‌گویند به طور خستگی‌ناپذیری در تلاش هستند تا کمک‌های خود را در اختیار کسانی که از قره‌باغ کوهستانی فرار کرده‌اند، قرار دهند. کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل هم از بحرانی وضعیت پناهجویان سخن گفت و اعلام کرد: «این افراد گرسنه، بسیار خسته و نیازمند کمک فوری هستند». برخی کشورهای اروپایی مانند فرانسه و دانمارک از ارسال کمک‌های بشردوستانه به پناهجویان خبر دادند. پاپ فرانسیس، رهبر کاتولیک‌های جهان هم روز یکشنبه خواستار گفتگو بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان و بازگرداندن صلح در قره‌باغ شد. وی افزود که این منطقه در حال تجربه کردن یک بحران انسانی است.
با توجه به تنش‌های موجود بین رهبران آذربایجان و ارمنستان و عدم تمایل ارمنی‌ها برای ادامه زندگی تحت سلطه دولت آذربایجان به نظر می‌رسد بحران پناهجویی قره‌باغ ادامه‌دار خواهد بود. این امر چالش‌های جدیدی برای نهادهای بین‌المللی فعال در حوزه مهاجرت ایجاد می‌کند. این در حالی است که در دو سال گذشته جنگ اوکراین و روسیه بحران پناهجویان را تعمیق کرده است.
