سرشماری اتباع خارجی ( از سامانه نوبت دهی تا پایان )

در روز پنج‌شنبه ۸ اردیبهشت ۱۴۰۱ احمد وحیدی، وزیر کشور در حاشیه‌ی کمیسیون ساماندهی اتباع و مهاجرین خارجی خبر از طرح سرشماری اتباع خارجی داد. در فروردین ماه آمارهای ضدونقیضی از تعداد اتباع افغانستانی و مهاجران غیرمجاز در فضای رسانه‌ای ایران منتشر شده بود. احمد وحیدی در مورد این تصمیم وزارت کشور گفت:

«واقعیت امر این است که عدم شناسایی دقیق اتباع افغانستانی برای هر دو طرف مشکل آفرین است و در مواردی موجب بر هم خوردن توازن عرضه و تقاضای کالا می شود».

حضور اتباع افغانستانی که با روادید وارد کشور شدند اما روادیدشان بعد از چند ماه باطل شده است و مهاجرانی که با تغییر محل کار به شهر و استان دیگری رفته‌اند از جمله دلایل دیگر طرح سرشماری اتباع خارجی توسط وزارت کشور اعلام شد.

او در نشست خبری با خبرنگاران گفت:

«بنابراین، سرشماری و شناسایی اتباع افغانستانی به صورت جدی در دستور کار است و دفاتر کفالت در استانداری ها و با دفاتر خدمات دولت و پلیس+۱۰ هماهنگ شده که لازم است شناسایی دقیق صورت گیرد تا نحوه خدمات دهی و سامان دهی به خوبی انجام شود».

سامانه‌ نوبت دهی طرح سرشماری اتباع خارجی

در ابتدای امر، کانون کشوری انجمن‌های صنفی کارفرمایی دفاتر کفالت، اقامت و اتباع خارجی، سایت زیر را برای نوبت‌دهی سرشماری اتباع خارجی اعلام کرد:

سامانه نوبت دهی به دفاتر خدمات اقامت و اشتغال اتباع خارجی

اتباع بدون مدرک و مهاجرانی که حضورشان در ایران قانونی نیست می‌توانستند با ثبت‌نام در این سایت نوبت مراجعه به دفاتر کفالت را دریافت کنند. طبق گفته‌ی وزیر کشور اتباعی که در این طرح شرکت کنند مدرک اقامت قانونی موقت دریافت می‌کنند و مهاجرانی که در این سامانه ثبت‌نام نکنند و مدرک اقامتی معتبر نداشته باشند، از ایران اخراج می‌شوند.

در این سایت اعلام شده بود که افراد زیر می‌توانند ثبت‌نام کنند و نوبت مراجعه به دفاتر کفالت بگیرند:

1- اتباع افغانستانی که در سال قبل و سال جاری به دفاتر کفالت مراجعه و پس از ثبت نام، برگه آبی رنگ معرفینامه واکسیناسیون دریافت نموده اند. این گروه فقط سرپرست خانوار باید با درج شناسه ویژه در سامانه، نوبت دریافت و سپس در تاریخ و ساعت مربوطه به دفتر مراجعه کند و نیازی به حضور سایر اعضا خانوار در دفتر نیست و لذا دریافت نوبت برای اعضا خانوار نیز لازم نمی باشد.

2- اتباع افغانستانی فاقد مدرک و یا دارای مدرک نامعتبر

3- اتباع افغانستانی ساکن سیستان و بلوچستان که قبلا رسید سرشماری دریافت نموده اند. این گروه نیز با درج شماره اختصاصی مندرج در رسید سرشماری نوبت دریافت خواهند کرد.

اما حدود ده روز پس از اعلام تصمیم وزارت کشور برای سرشماری اتباع خارجی اعلام شد که اتباع و مهاجرین بدون مدرک به دفاتر پیشخوان دولت مراجعه کنند. گویا ظرفیت دفاتر کفالت برای نوبت‌دهی به پایان رسیده بود و دیگر ممکن نبود که از سایت نوبت‌دهی برای سرشماری استفاده شود.

دفاتر پیشخوان دولت و طرح سرشماری اتباع خارجی

اطلاعیه‌ی شماره‌ی ۱ اداره کل امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور با عنوان قابل توجه اتباع افغانستانی فاقد مدرک در جمهوری اسلامی ایران به تغیر شیوه‌ی ثبت‌نام سرشماری اتباع خارجی بدون مدرک پرداخته بود. در این اطلاعایه آمده بود:

«به اطلاع کلیه‌ی اتباع افغانستانی فاقد مدرک که موفق به اخذ نوبت جهت شرکت در طرح شناسایی اتباع افغانستانی حاضر در کشور به ویژه اتباع وارد شده پس از تحولات افغانستان نشده‌اند می‌رساند از روز دوشنبه ۱۹ اردیبهشت سال ۱۴۰۱ به دفاتر پیشخوان دولت که امکان ثبت‌نام کارت هوشمند ملی را نیز دارا می‌باشند مراجعه نمایند.»

در این اطلاعیه تاکید شده بود که برای جلوگیری از ازدحام به دفاتر خدمات اقامت و اشتغال اتباع خارجی مراجعه نگردد.

ده روز از آغاز رسمی طرح، دفاتر پیشخوان دولتی کها امکان ثبت‌نام کارت هوشمند ملی داشته باشند جایگزین سایت نوبت‌دهی سرشماری اتباع خارجی شدند. البته در دو استان سیستان و بلوچستان و آذربایجان غربی که برای اسکان مهاجران افغانستانی ممنوعه به شمار می‌روند گفته شد که اتباع افغانستانی بدون مدرک به دفاتر پیشخوان دولت مراجعه نکنند و تنها از طریق دفاتر کفالت سرشماری صورت می‌گیرد و پس از سرشماری هم آنان باید به استان‌های مجاز برای اسکان اتباع افغانستانی بروند.

مهلت شرکت در طرح سرشماری اتباع خارجی

صادق رضادوست، مدیر کل امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور در مصاحبه‌ای اعلام کرد که طرح سرشماری اتباع خارجی بدون مدرک از ۲۲ فروردین سال ۱۴۰۱ آغاز شده و تا تاریخ ۱۷ خرداد ۱۴۰۱ ادامه خواهد داشت. او توصیه کرد که همه اتباع فاقد مدرک اقامتی، مهاجرین و آوارگان جدیدالورود جهت دریافت تسهیلات اقامتی از این فرصت استفاده نموده و در طرح سرشماری شرکت و برگه اقامت موقت خود را دریافت نمایند.

اندکی بعد، مجید میراحمدی معاون امنیتی و انتظامی وزارت کشور اعلام کرد که مهلت ثبت‌نام و شرکت در طرح سرشماری اتباع خارجی تا ۱ تیر ۱۴۰۱ تمدید شده است.

بنابراین مهاجران بدون مدرک تا اول تیر ماه سال ۱۴۰۱ مهلت دارند که با مراجعه به دفاتر پیشخوان دولتی که امکان ثبت‌نام کارت ملی هوشمند دارند در طرح سرشماری شرکت کنند.

میراحمدی همچنین اشاره کرد که حدود ۱۷۰۰ دفتر پیشخوان دولت در سراسر کشور مأمور سرشماری اتباع خارجی و اتباع افغانستانی بدون مدرک هستند.

اطلاعیه شماره ۴ اداره کل امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور بار دیگر تأکید کرده که مهلت شرکت در طرح سرشماری اتباع خارجی فقط تا اول تیر ماه سال ۱۴۰۱ است:

به اطلاع کلیه اتباع افغانستانی فاقد مدرک می رساند، آخرین فرصت ثبت نام طرح سرشماری در دفاتر خدمات اقامت و اشتغال اتباع خارجی و پیشخوان دولت تا تاریخ ۱/۴/۱۴۰۱ می باشد و بعد از تاریخ مذکور به هیچ عنوان تمدید نخواهد شد،
بنابراین افرادی که در زمان تعیین شده در طرح سرشماری شرکت ننمایند غیر مجاز تلقی شده و علاوه بر اینکه هیچگونه خدماتی دریافت نمی کنند، اقامتشان نیز در کشور غیرمجاز بوده و برابر قانون از کشور اخراج خواهند شد.

تمدید سه‌باره‌ی طرح سرشماری اتباع خارجی

با توجه به حجم تقاضاهای مهاجران بدون مدرک افغانستانی در ایران، اداره‌ی کل امور اتباع و مهاجرین خارجی برای سومین بار مهلت شرکت در این طرح را تمدید کرد. در اطلاعیه‌ی شماره ۵ اداره‌ی کل امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور آخرین مهلت شرکت در این طرح روز پنج‌شنبه ۹ تیر ۱۴۰۱ اعلام شد. در این اطلاعیه آمده که:

با توجه به تماس ها و مراجعات مکرر اتباع افغانستانی فاقد مدرک مبنی بر تمدید مهلت طرح  سرشماری و شناسایی؛ برای آخرین بار به مدت یک هفته طرح مذکور تمدید شد و تا پایان وقت کاری روز پنج شنبه مورخ ۹/۴/۱۴۰۱ فرصت دارند در این طرح شرکت نمایید، و بعد از این تاریخ تحت هیچ شرایطی تمدید نخواهد شد.   
قابل توجه اتباع افغانستانی که تاکنون موفق به اخذ نوبت جهت شرکت در طرح سرشماری نشده اند دیگر نیازی به اخذ نوبت نمی باشد و با مراجعه مستقیم به دفاتر پیشخوان دولت و دفاتر خدمات اقامت و اشتغال اتباع خارجی اقدام به ثبت نام نمایند.
همچنین با توجه به اینکه طرح شناسایی مذکور برای آخرین بار به مدت یک هفته تمدید شده است اتباع افغانستانی فاقد مدرک وقت را غنیمت شمرده و در این طرح شرکت نمایند.

آخرین آمار افراد شرکت‌کننده در طرح سرشماری اتباع خارجی

مجید میراحمدی، معاون امنیتی انتظامی وزارت کشور اعلام کرده بود که تا ۵ خرداد ماه ۱۴۰۱ بیش از ۱.۵ میلیون نفر مهاجر افغانستانی بدون مدرک در این طرح شرکت کرده‌اند.

میراحمدی در مصاحبه‌ی روز ۲۹ خرداد ماه ۱۴۰۱ و ۲ روز مانده به اتمام مهلت شرکت در طرح سرشماری اتباع خارجی اعلام کرد که تا این تاریخ حدود ۲ میلیون و ۲۷۰ هزار مهاجر بدون مدرک افغانستانی خود را معرفی کرده‌اند. از این تعداد  مشخصات یک میلیون و ۸۰۰ هزار نفر از آنها دریافت و مدارک کافی اخذ شد و بقیه هم در نوبت‌دهی قرار گرفتند. (منبع)

مجید میراحمدی در برنامه‌ی گفت‌وگوی ویژه‌ی خبری صدا وسیما در روز ۴ تیر ماه ۱۴۰۱ آخرین آمار تعداد مهاجران شرکت‌کننده در طرح سرشماری اتباع خارجی و تعداد کل مهاجران حاضر در ایران را به شرح زیر اعلام کرد:

تا قبل از اجرای طرح سرشماری، عدد‌های ما تخمینی بود یکی از اهداف اجرای طرح سرشماری این بود که ما بتوانیم به یک عدد نسبتاً واقعی و حقیقی دسترسی پیدا بکنیم با اجرای طرح سرشماری، ما ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر اتباع غیر مجاز داشتیم که به دفاتر مربوطه مراجعه کردند و ثبت نام کردند و اطلاعات آنها دارد تکمیل می‌شود.

۱ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر هم اتباع مجاز هستند تا اینجا می‌شود ۴ میلیون نفر، برآورد‌های ما این است که نزدیک بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ هزار نفر مراجعین نکردند بنابراین آمار اتباع افغانستان در داخل کشور ما می‌توانیم با یک قطعیت بیشتری اعلام بکنیم که بین ۴ میلیون و ۳۰۰ تا ۴ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر ما اتباع افغانستانی قانونی و غیرقانونی در کشور داریم.

شرکت در طرح سرشماری اتباع خارجی چه فوایدی دارد؟

به گفته‌ی مسئولین وزارت کشور کلیه‌ی اتباعی که در این طرح شرکت کنند اقامت موقت ۶ ماهه‌ی جمهوری اسلامی ایران را دریافت می‌کنند.

این مجوز اقامت موقت است و هنوز اعلام نشده که بعد از ۶ ماه چه اتفاقی می‌افتد و چه کسانی خواهند توانست که اقامت بلندمدت‌تری به دست بیاورند. در مورد خدماتی که با استفاده از مجوز اقامت موقت ۶ ماهه ارائه می‌شود نیز چیزی گفته نشده است.

تنها گفته شده است کسانی که در مهلت زمانی مقرر (تا ۱ تیر ماه) در این طرح شرکت نکنند، از دید جمهوری اسلامی ایران غیرمجاز تلقی شده و باید کشور را ترک نمایند. بنابراین اولین فایده‌ی شرکت در این سرشماری برای اتباع بدون مدرک این است که حداقل تا ۶ ماه آینده حضورشان در کشور قانونی است.

اما برای مسئولان وزارت کشور آگاهی از تعداد دقیق مهاجران حاضر در کشور و نحوه‌ي حضور آنان در نواحی مختلف کشور  و امکان برنامه‌ریزی‌های آتی برای مدیریت کلیه‌ی امور مربوط به حضور جمعیت از فواید بزرگ طرح سرشماری اتباع خارجی است.

هزینه ثبت‌نام طرح سرشماری اتباع خارجی چه قدر است؟

اطلاعیه‌ی شماره‌ی ۲ اداره کل امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور پیرامون هزینه‌ی ثبت‌نام در طرح سرشماری اتباع خارجی بود. در این اطلاعیه آمده بود:

«به اطلاع کلیه‌ی اتباع افغانستانی فاقد مدرک که تاکنون موفق نشدند در طرح شناسایی اتباع افغانستانی حاضر در کشور شرکت کنند می‌رساند ضمن مراجعه به دفاتر پیشخوان و پرداخت مبلغ فقط ۲۷ هزار تومان برای هر نفر جهت ثبت‌نام در طرح مذکور اقدام نمایند».

در این اطلاعیه شماره واتس‌اپ ۰۹۹۱۲۷۰۷۴۸۳ برای برقراری ارتباط دوطرفه و پاسخ به سوالات احتمالی در نظر گرفته شده است.

اطلاعیه‌ی شماره‌ی ۳ اداره کل امور اتباع و مهاجرین خارجی بار دیگر در مورد هزینه‌ی ثبت‌نام در طرح سرشماری اتباع خارجی بود. در این اطلاعیه بار دیگر تأکید شد که هزینه‌ی  نوبت‌دهی جهت ثبت‌نام و شرکت در طرح سرشماری اتباع افغانستانی فاقد مدرک بر اساس نرخ مصوب برای هر نفر در دفاتر پیشخوان دولت ٢٧٠ هزار ریال معادل (٢٧ هزار تومان) و در دفاتر خدمات اقامت و اشتغال اتباع و مهاجرین خارجی (دفاتر کفالت) برای اتباع خارجی  که برگه واکسیناسیون دارند ٣١٠ هزار ریال معادل (٣١ هزار تومان) است. در این اطلاعیه نمونه رسیدهای بانکی دریافت هزینه تنها به شکل زیر معتبر دانسته شده:

مدرک اقامتی طرح سرشماری اتباع خارجی چیست؟

طبق گفته‌ی مسئولان کلیه‌ی اتباعی که در این طرح شرکت کنند مجوز اقامت کوتاه‌مدت ۶ ماهه دریافت می‌کنند. این مجوز اقامت کوتاه‌مدت عنوان «برگه‌ی سرشماری» دارد و در آن نام و نام خانوادگی و تاریخ تولد فرد ذکر شده و آن آمده که فرد از چه تاریخی تا چه تاریخی حق دارد که در کدام استان و کدام شهرستان حضور داشته باشد.  کلیه‌ی اتباعی که در استان‌های ممنوع سیستان و بلوچستان و آذربایجان غربی حضور دارند پس از دریافت برگه‌ سرشماری باید در شهر و استانی که تعیین شده اسکان پیدا کنند. تمامی برگه‌های سرشماری اعطا شده تا ۳۰ مهر ماه ۱۴۰۱ اعتبار دارند.

محدودیت تردد برای افراد دارای مدرک اقامت طرح سرشماری

اقامت افراد شرکت‌کننده در طرح سرشماری فقط در استان ثبت‌شده در مدرک اقامتی‌شان مجاز است و آنان حق جابه‌جایی استان به استان در داخل کشور ایران را ندارند. اطلاعیه شماره ۶ اداره اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور در این زمینه اعلام کرده است که:

به اطلاع کلیه اتباع افغانستانی فاقد مدرک که در طرح سرشماری شرکت و برگه حمایت موقت شش ماهه تا تاریخ ۱۴۰۱/۰۷/۳۰ دریافت نموده اند می رساند، تردد افراد مذکور صرفا در استانهای محل سکونت مجاز بوده و به سایر مناطق و استان های کشور مندرج در برگه های پیش گفته ممنوع می باشد و در صورت مشاهده هرگونه تخلف و تردد اتباع مذکور به مناطق و استانهای دیگر، طی مراحل قانونی، افراد مورد نظر از کشور طرد خواهند شد.

اولویت‌های سرشماری در دفاتر کفالت چگونه است؟

مهاجران و اتباع افغانستانی بدون مدرک در ایران گروه‌های مختلفی را شامل می‌شوند. عده‌ای از آنان سابقه‌ی حضور طولانی‌تری در ایران دارند. عده‌ی دیگری نیز مهاجرانی هستند که در یک سال اخیر وارد ایران شده‌اند. به همین خاطر دفاتر کفالت اتباع خارجی وزارت کشور در سرشماری اتباع بدون مدرک اولویت‌هایی را قائل شده‌اند. در حال حاضر سرشماری اتباع خارجی در دفاتر کفالت در سه گروه انجام می‌گیرد:

گروه اول: بازشماری افراد دارای سربرگ سرشماری از سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۸

این گروه باید به دفتر کفالت جهت اخذ نوبت مراجعه نمایند و در روز نوبت، بعد از طی مراحل، برگ بازسرشماری اخذ نمایند. مشمولین این گروه، بعد از اخذ برگ بازسرشماری در حال حاضر، نیاز نیست در طرح‌های دیگر شرکت کنند و منتظر اخبار جدید باشند.

تمامی نوبت‌های مربوط به طرح بازشماری در اردیبهشت ماه 1401، به تیرماه 1401 موکول شده است؛ بنابراین افرادی که برای بازشماری نوبت داشتند در همان روز و ساعت ولی در تیرماه مراجعه نمایند. نوبت مراجعه برای افرادی هم که در خرداد ماه نوبت بازشماری داشتند، اواخر تیر ماه اعلام خواهد شد.

به عنوان مثال اگر نوبت فردی ۱۵ اردیبهشت ۱۴۰۱ و ساعت 8 صبح بوده، این فرد بایستی در تاریخ ۱۵ تیر ۱۴۰۱ ساعت 8 صبح مراجعه نمایند. از آنجایی که امکان دارد تاریخ اجرای طرح و نوبت‌ها تغییر کند، حتما قبل از مراجعه، از دفتر کفالت خود استعلام گرفته شود.

گروه دوم:  افراد غیرمجازی که از ۵ آبان ۱۴۰۰ معرفی‌نامه واکسیناسیون از دفاتر کفالت اخذ نموده‌اند و در سرشماری‌های سال ۱۳۹۵تا ۱۳۹۸شرکت کرده‌اند.

این گروه جهت سرشماری تکمیلی باید به صورت اینترنتی نوبت اخذ نمایند و در روز نوبت، سرپرست به همراه فرزندان زیر 12 سال به همراه مدارک هویتی (شناسنامه، گذرنامه، عقدنامه و اجاره نامه و …)،به دفتر کفالت مراجعه نمایند. (سایر اعضای خانواده که برای آنها معرفی‌نامه واکسیناسیون صادر شده است نیاز به حضور در دفتر کفالت ندارند)

– دفتر کفالت این گروه توسط سامانه انتخاب می‌گردد و همان دفتر کفالتی که معرفی‌نامه واکسیناسیون را صادر کرده است، تعیین می‌شود.

– برای همه اعضای خانواده این گروه، بعد از انجام سرشماری تکمیلی، برگه سرشماری با اعتبار تا ۳۰ مهر ماه ۱۴۰۱  صادر می‌گردد.

گروه سوم: افراد غیرمجاز و فاقد مدرکی که در هیچ کدام از طرح های سرشماری شرکت نکردند.

این گروه جهت سرشماری جدید و اخذ معرفی‌نامه واکسیناسیون باید به صورت اینترنتی نوبت اخذ می کردند و در روز نوبت، سرپرست به همراه همه اعضای خانواده به همراه مدارک هویتی شناسنامه، گذرنامه، عقدنامه و اجاره نامه و…)، به دفتر کفالت مراجعه نمایند.

نکته مهم: با توجه به تکمیل ظرفیت دفاتر کفالت این گروه جهت انجام انگشت نگاری باید به دفاتر پیشخوان دولت مراجعه نمایند و افرادی هم که نوبت از سایت گرفته اند؛ در ساعت و تاریخ مشخص شده در برگ نوبت به دفتر کفالت مراجعه نمایند.

برای اعضای خانواده بالای 8 سال این گروه در دفاتر کفالت ، بعد از انجام سرشماری، برگه معرفی‌نامه واکسیناسیون با اعتبار یک ماه صادر می‌گردد که بعد از آن باید در طرح سرشماری تکمیلی شرکت نمایند و بعد از طی مراحل آن (توضیحات گروه دوم ) برای این گروه نیز برگه سرشماری با اعتبار تا ۳۰ مهر ماه ۱۴۰۱ صادر می‌گردد.

گزارشی از آخرین روند اجرای سرشماری اتباع خارجی در دفاتر پیشخوان دولت

خبرگزاری مهر نیز در گزارشی به مشکلات به وجود آمده در فرآیند سرشماری اتباع خارجی در دفاتر پیشخوان دولت پرداخته است. صف‌های طولانی شبانه‌روزی و ایجاد بازار سیاه برای فروش نوبت ثبت‌نام سرشماری اتباع خارجی از معضلات به وجود آمده است:

مروری بر سرشماری‌های قبلی

در این سرشمای بیش از ۲ میلیون نفر از مهاجران افغانستانی حاضر در ایران سرشماری شدند. پس از این سرشماری به تدریج مهاجرین شرکت‌کننده مدرک اقامتی کارت آمایش را دریافت کردند. کارت آمایش در سالیان بعد تبدیل به یکی از معتبرترین مدارک اقامتی در ایران شد. هرچند که خدماتی که بر اساس کارت آمایش ارائه می‌شود هیچ گاه سطح بالایی ندارند. دارندگان کارت آمایش همواره با محدودیت‌های گوناگونی روبه‌رو بوده‌اند.

در سال ۱۳۸۹ سرشماری دیگری صورت گرفت. در این سرشماری بنا بر این بود که با همکاری سفارت افغانستان در تهران به اتباع بدون مدرک و غیرمجاز پاسپورت افغانستان داده شود. اما همکاری سفارت افغانستان در این سرشماری پایین بود. مهاجرانی که در این سرشماری شرکت کردند مدرک هویتی‌ای دریافت کردند به نام گذرنامه‌ی خانوار. مدرکی که در دوره‌های بعدی به طور متوسط هر سه یا چهار سال تمدید شد.

در سال ۱۳۹۴ و پس از فرمان رهبری مبنی بر حق تحصیل کلیه‌ی کودکان مهاجر (چه قانونی و چه غیرمجاز) طرح سرشماری دیگری آغاز شد. در این طرح کلیه‌ی مهاجرینی که کودک در سن تحصیل داشتند و مدرک هویتی نداشتند به دفاتر کفالت مراجعه می‌کردند. در دفاتر کفالت پس از ثبت مشخصات بایومتریک این خانواده‌ها به آنان مدرک برگه‌ی حمایت تحصیلی داده می‌شد. کودکان این خانواده‌ها با برگ حمایت تحصیلی می‌توانستند در مدارس ثبت نام شوند. خود خانواده‌ها نیز با داشتن برگ حمایت تحصیلی از اخراج مصون می‌شدند.

سرشماری اتباع خارجی در سال ۱۴۰۱ را می‌توان ادامه‌ی این سرشماری‌ها دانست. سرشماری‌ها که در نهایت منجر به اعطای مدارک اقامتی کوتاه مدت شده‌اند.

گزارش روزنامه شرق در مورد سرشماری اتباع: اتباع خارجی قانونی می‌شوند

پیمان حقیقت‌طلب، مدیر پژوهش انجمن دیاران:

این روزها دیدن صف‌های طولانی جلوی دفاتر پیشخوان دولت در تهران و بسیاری از شهرهای بزرگ تبدیل به یکی از مناظر درخور‌توجه شهری شده است. صف‌های طولانی از مردان افغانستانی با چهره‌های گوناگون که تقریبا شبانه‌روزی است. خیلی‌ها دلیل این صف‌ها را می‌دانند: طرح سرشماری اتباع خارجی بدون مدرک در ایران. طرحی که در اوایل اردیبهشت وزیر کشور از آن خبر داد و گفت مهاجران بدون مدرکی که در این طرح سرشماری شرکت کنند، اقامت کوتاه‌مدت ایران را به دست می‌آورند و کسانی که شرکت نکنند از ایران اخراج می‌شوند.

موج مهاجرتی جدید و معضل همیشگی

از زمانی که طالبان به طرزی غیرمنتظره بر تمام افغانستان مسلط شد، موج مهاجرتی جدید افغانستانی‌ها به کشورهای مختلف شروع شد. گرچه مهاجرت افغانستانی‌ها با هواپیماهای کشورهای آمریکایی و اروپایی در رسانه‌ها انعکاس وسیعی داشت، اما حرکت میلیونی سایر افغانستانی‌ها به سمت مرزهای ایران و پاکستان بازتاب آن‌چنانی نداشت. ایران به صورت رسمی اعلام کرد که قصد پذیرش پناهنده جدید ندارد. مسئولان مختلف مکرر اعلام کردند مرزهای ایران و افغانستان بسته است و هیچ مهاجری در مرز به‌عنوان پناه‌جو و پناهنده پذیرش نخواهد شد؛ اما واقعیت میدان به گونه دیگری بود.

ده‌ها و صدها هزار افغانستانی از بیم طالبان و شرایطی که طالبان بعد از تسلط به وجود آوردند، راهی مرزهای ایران شدند. شبکه قاچاق مهاجر که در سال‌های اخیر به‌شدت در ایران قدرتمند شده، مهاجران را وارد کشور کردند. مقامات مسئول سعی کردند با ارسال کمک‌های بشردوستانه در مرزهای ایران و افغانستان از ورود مهاجران جلوگیری کنند. حتی ارائه تصویر مثبت از اوضاع افغانستان پس از خروج آمریکا هم در دستور کار قرار گرفت. هم‌زمان دستگیری و رد مرز مهاجران بدون مدرک در ایران از سوی نیروی انتظامی شدت گرفت، به گونه‌ای که در یک سال اخیر بیش از یک میلیون مهاجر افغانستانی از ایران اخراج شدند؛ اما هیچ‌کدام اینها از موج مهاجرتی جدید جلوگیری نکردند. سفارت ایران در افغانستان برای رسمیت‌بخشیدن به ورود مهاجران صدور ویزاهای کوتاه‌مدت توریستی را افزایش داد. بسیاری از مهاجران به ‌همین ‌دلیل توانستند به صورت قانونی و به‌عنوان توریست وارد ایران شوند؛ اما بعد از سه ماه حضور در ایران آنان هم تبدیل به مهاجران غیرقانونی شدند. بعد از چند ماه و رشد فرایند واکسیناسیون در ایران، گفته شد که حتی اتباع غیرمجاز هم می‌توانند واکسن بزنند و کارت واکسن دریافت کنند. 

انکار پذیرش مهاجر جدید و تکرار بسته‌بودن مرزها و جلوگیری از ورود مهاجران تا ماه‌ها پس از تسلط طالبان از سوی مسئولان مختلف ادامه یافت تا اینکه وقوع حادثه تروریستی در صحن حرم امام رضا به دست یک مهاجر غیرقانونی، حساسیت‌ها در مورد تعداد و چگونگی زیست مهاجران بدون مدرک در ایران را افزایش داد. تنها آمار قابل اتکایی که وجود داشت، آمار رد مرز و اخراج مهاجران بود؛ اما در مورد تعداد ورودی‌ها و ساکنان آمار دقیقی وجود نداشت. معضل همیشگی نبود داده و اطلاعات در مورد مهاجران ساکن در ایران و سیاست نادیده‌گرفتن آنها باز هم خود را عیان کرد. در چنین شرایطی بود که با شکل‌گرفتن موج‌های افغان‌ستیزی، وزارت کشور طرح سرشماری اتباع خارجی بدون مدرک را آغاز کرد؛ اقدامی شایسته که همه فعالان حوزه مهاجرت از آن استقبال کردند.

از سامانه نوبت‌دهی تا دفاتر  پیشخوان دولت

طرح سرشماری اتباع خارجی بدون مدرک از ۲۲ فروردین ۱۴۰۱ در دفاتر کفالت اتباع خارجی آغاز شد؛ اما شروع رسمی آن از اوایل اردیبهشت و اعلام وزیر کشور بود. در ابتدا سامانه‌ای طراحی شده بود و مهاجران بدون مدرک با ثبت‌نام در آن سامانه نوبت دریافت می‌کردند. سپس در روز و ساعت درج‌شده در برگه نوبت به دفاتر کفالت مراجعه می‌کردند تا مشخصات بایومتریک آنان ثبت و برگه سرشماری برای آنان صادر شود؛ اما بعد از مدتی نوبت‌های دفاتر کفالت به اتمام رسید. تعداد مهاجران بدون مدرک فراتر از توان دفاتر کفالت اتباع خارجی بود. از طرفی دیگر خیل عظیمی از مهاجران تازه‌وارد هم افراد کم‌سوادی بودند که امکان دسترسی به اینترنت را نداشتند.

پس از آن  اعلام شد همه مهاجران بدون مدرکی که نوبت دریافت نکرده‌اند، به دفاتر پیشخوان دولتی که امکان صدور کارت ملی دارند، مراجعه کنند. علت این امر این بود که باید مشخصات بایومتریک مهاجران ثبت می‌شد و تنها دفاتر پیشخوان دولت با امکان ثبت و صدور کارت ملی از عهده‌اش برمی‌آمدند. با حذف ثبت‌نام اینترنتی و ارجاع مهاجران به صورت حضوری به دفاتر پیشخوان دولت، بی‌نظمی عجیبی در روند سرشماری حاکم شد. ایجاد صف‌های طولانی شبانه‌روزی جلوی دفاتر پیشخوان دولت و بازار سیاه برای جلو‌افتادن در این صف‌ها تنها بخشی از بی‌نظمی بود. در‌حالی‌که در اطلاعیه‌های اداره اتباع و مهاجران خارجی وزارت کشور هزینه ثبت‌نام حداکثر ۳۱ هزار تومان بود، برخی برای جلو‌افتادن در صف‌ها تا ۵۰۰ هزار تومان هم هزینه کردند.

ترس از شرکت در سرشماری

ترس از رد مرز شدن کابوس همیشگی زیست یک مهاجر افغانستانی در ایران است. به‌خصوص اقوام هزاره‌ به خاطر شکل خاص چشم‌هایشان به‌راحتی از سوی سربازان و نیروی انتظامی شناخته می‌شوند و در موارد زیادی با وجود داشتن مدرک اقامت قانونی باز هم رد مرز شده‌اند. این ترس همیشگی باعث شده تا برخی از مهاجران بدون مدرک باز هم از شرکت در سرشماری سر باز بزنند. طبق آخرین آماری که وزیر کشور در اوایل خرداد اعلام کرد، بیش از ۱.۵ میلیون نفر از مهاجران بدون مدرک افغانستانی در طرح سرشماری شرکت کرده‌اند که عدد درخور‌ توجهی است. مشاهدات میدانی نشان می‌دهد بیشتر افراد شرکت‌کننده مردان مجرد افغانستانی هستند. این بیان می‌کند که مهاجرت افغانستانی‌ها به ایران دلایل اقتصادی دارد.

شرایط وخیم اقتصادی افغانستان بعد از تسلط طالبان و بی‌کاری ۸۰ درصدی در این کشور باعث شده که مردان جوان افغانستانی راهی ایران شوند؛ اما در ‌این ‌میان هم کم نیستند خانواده‌هایی که به صورت غیرقانونی به ایران آمده‌اند. ترس این زنان از رد مرز خود و کودکان‌شان باعث شده که از شرکت در طرح سرشماری خودداری کنند. با اینکه بارها اعلام شده است که کسانی که در طرح سرشماری شرکت می‌کنند، رد مرز نخواهند شد، باز هم گویی این خانواده‌ها نمی‌توانند به ادارات اتباع و پلیس اعتماد داشته باشند.

یک مدرک اقامتی جدید و معضل تعدد مدارک

به همه مهاجران بدون مدرکی که در طرح سرشماری شرکت کنند، برگه شرکت در طرح سرشماری اعطا می‌شود. در این برگه عکس و مشخصات و شماره‌های اختصاصی درج شده است. تاریخ انقضای همه برگه‌های سرشماری ۳۰ مهر سال ۱۴۰۱ است. همه شرکت‌کنندگان در طرح سرشماری حداقل تا ۳۰ مهر امسال قانونی شمرده می‌شوند. تنها فایده برگه شرکت در طرح سرشماری در‌حال‌حاضر این است که که دارندگان‌ آن در صورت دستگیری از سوی پلیس رد مرز نخواهند شد. دارندگان این برگه امکانات شهروندی خاصی دریافت نمی‌کنند.

این روزها دارندگان کارت آمایش که حضوری حداقل ۲۰‌ساله در ایران دارند، با قطع و مسدودی کارت بانکی‌شان مواجه شده‌اند. وقتی مهاجران با این قدمت حضور در ایران در داشتن یک کارت بانکی ساده دچار مشکل هستند، نمی‌توان از امکانات مدرک اقامتی کوتاه‌مدت شرکت در طرح سرشماری سخنی به میان آورد. اما نکته این است که همواره تعدد مدارک اقامتی یکی از معضلات مدیریت مهاجران در ایران بوده است. کارت آمایش، گذرنامه خانوار، گذرنامه با ویزا، برگ حمایت تحصیلی، برگه شرکت در طرح بازشماری، کارت اقامت ویژه و… تنها تعدادی از مدارک اقامتی معتبر مهاجران در ایران است.

حال با صدور برگه‌های طرح سرشماری یک مدرک اقامتی دیگر هم اضافه شده است. دستگاه‌های مختلف و کارمندان این دستگاه‌ها نمی‌توانند با تعدد این مدارک کنار بیایند و ارائه خدمات به مهاجران با این همه تنوع مدرک دچار اختلال می‌شود. به‌عنوان مثال در آخرین اطلاعیه وزارت کشور درباره ثبت‌نام کودکان مهاجر در مدارس ایران، اعلام شده دانش‌آموزان افغانستانی با مدرک شرکت در طرح سرشماری می‌توانند در مدارس ثبت‌نام شوند. در‌حالی‌که در سال‌های گذشته داشتن مدرک برگ حمایت تحصیلی شرط ثبت‌نام دانش‌آموزان مهاجر در مدارس بود. حال عده‌ای برگ حمایت تحصیلی دارند و عده‌ای هم برگ سرشماری و این تعدد مدارک در نهایت موجب سر باز زدن مدارس از ثبت‌نام کودکان مهاجر و بازماندگی از تحصیل آنان خواهد شد.

نکته دیگر مبهم‌بودن سرانجام مدرک اقامتی برگه سرشماری است. آیا این برگه تمدید خواهد شد؟ آیا دارندگان این مدرک، مدرکی اقامتی مانند مهاجران قبلی دریافت خواهند کرد؟ در ‌این‌ صورت کدام مدرک به آنان تعلق خواهد گرفت؟ آیا برای این مهاجران برنامه خاصی وجود دارد؟ آیا شناخت استعدادهای ویژه در میان این مهاجران در دستور کار قرار دارد؟ آیا این مهاجران مجوز اشتغال در ایران را به دست خواهند آورد؟ و… .

شرایط تمدید مدرک اقامت موقت افرادی که در طرح سرشماری اتباع خارجی شرکت کرده‌اند

معاون امنیتی انتظامی وزیر کشور در مصاحبه‌ی ۲۹ خرداد ۱۴۰۱، اول تیر ماه را پایان مهلت مراجعه اتباع غیرمجاز برای سرشماری اعلام کرد و افزود: کسانی که پس از این تاریخ به دفاتر ما مراجعه نکرده‌اند حضور آنها غیرقانونی است و به سرعت از کشور اخراج می‌شوند و در صورت تکرار با آنها برخورد قضایی خواهد شد.

افرادی که در این طرح شرکت می‌کنند تا پایان مهر ماه سال ۱۴۰۱ از مدرک اقامت قانونی موقت بهره‌مند می‌شوند. مجید میراحمدی در مورد شرایط تمدید مدرک اقامت موقت افراد شرکت‌کننده در این طرح گفته:

«این افراد تا پایان مهر ماه دارای اقامت موقت هستند و تا پایان این زمان تکلیف کسانی که باید کشور را ترک کنند یا به آنها اجازه ماندن یا تمدید اقامت موقت داده می‌شود، اطلاع‌رسانی خواهد شد.

عوامل متعددی مانند

نداشتن سابقه مجرمانه،

نبودن عضو جریان های واگرای مذهبی،

نداشتن تفکرات تکفیری

و داشتن تفکر اتحاد جهان اسلام

برای پالایش افراد در نظر گرفته شده.  

اقامت موقت کارآفرینان،

سرمایه‌گذاران،

نخبگان،

برجستگان علمی و فرهنگی، هنری، سیاسی و اجتماعی

و همچنین کارگران مانند کارگران ساده یا کارگران مزارع کشاورزی براساس این نیازمندی

و با توجه به ویژگی‌های گفته شده ارزیابی و تمدید می‌شود.

برای افرادی که خصوصیات اشاره شده را داشته باشند، مجوز اقامت موقت صادر می‌شود. اما آنانی که سوابق مجرمانه یا سوابق غیر قابل قبول دارند از کشور طرد خواهند شد.»

سرنوشت جاماندگان از طرح سرشماری اتباع خارجی

احمد وحیدی، وزیر کشور در حاشیه‌ی کمیسیون ساماندهی اتباع و مهاجرین خارجی در مورد افرادی که به دلیل بی‌اطلاعی و یا مشکلاتی منطقی نتوانسته‌اند در طرح سرشماری شرکت کنند گفت که برای این افراد تسهیلاتی در نظر گرفته می‌شود. (منبع)

وحیدی همچنین اعلام کرد که در طرح سرشماری حدود ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر ثبت‌نام شدند و کارت اقامت موقت برای‌شان صادر شد. 

تمدید برگه طرح سرشماری تا پایان فروردین ماه ۱۴۰۲

در اول بهمن ماه ۱۴۰۱ و پس از پایان اعتبار برگه‌های طرح سرشماری وزارت کشور، اداره‌ی امور و اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور در اطلاعیه‌ای در سایت خود اعلام کرد که: «اعتبار برگه های مذکور به منظور فراهم نمودن تمهیدات لازم جهت اجرای تصمیمات کمیسیون ساماندهی و تعیین تکلیف نهایی به مدت ۳ ماه دیگر تا تاریخ ۱۴۰۲/۱/۳۱ به صورت سامانه ای تمدید و دارای اعتبار می باشند».

پیش از این و با پایان یافتن اعتبار تمامی برگه‌های طرح سرشماری در آخر مهر ماه ۱۴۰۱ این برگه‌ها به صورت خودکار تا پایان دی ماه ۱۴۰۱ تمدید شده بود.

وزارت کشور تمدید برگه‌ طرح سرشماری تا پایان فروردین ۱۴۰۲ را اقدامی در راستای روند حمایت مشروط اعلام کرد.  این نخستین باری است که اداره اتباع از این اصطلاح در ارتباط با این دسته از مهاجرین ساکن ایران استفاده می‌کند. از آن جا که اداره اتباع توضیحی درباره این اصطلاح ارائه نکرده است، نمی‌توان درباره ابعاد حمایت مشروط و ویژگی‌های آن مطلب چندانی گفت. البته به نظر می‌رسد منظور نوعی حمایت موقت از اتباع افغانستانی مهاجر ساکن در ایران است که دولت ایران پناهندگی آن‌ها را نمی‌پذیرد اما به خاطر شرایط داخلی کشورشان، از اخراج آن‌ها اجتناب می‌کند و تسهیلات محدودی به آن‌ها اعطا می‌کند.

آغاز طرح تعیین وضعیت شغلی دارندگان برگه طرح سرشماری

در ماه‌های گذشته تنها فایده‌ی برگه‌ی طرح سرشماری این بود که دارندگان آن فقط از خطر اخراج از ایران مصون بودند. در روز سه‌شنبه ۹ اسفند ماه ۱۴۰۱ رییس اداره اشتغال اتباع خارجی وزارت کار، رفاه و تعاون اجتماعی اطلاعیه‌ای صادر کرد که می‌توان آن را یک گام مهم در راستای اعطای خدمات شهروندی به دارندگان برگه طرح سرشماری دانست:

آغاز طرح تعیین وضعیت شغلی مردان افغانستانی در ۱۶ استان مجاز

در این طرح وضعیت شغلی تمام مردان افغانستانی که در سن کار هستند تعیین شوند.

مردان ۱۸ تا ۶۰ سال افغانستانی که کارت سرشماری معتبر تا ۳۱ مهر ماه را دارند مکلف به ثبت نام در سامانه کانون نوبت خارجی به نشانی kanoonnobat.ir هستند.

به گفته مدیر کل اشتغال اتباع خارجی وزارت تعاون کار و رفاه اجتماعی اتباع مشمولی که در این طرح شرکت نکنند از خدمات بعدی محروم می‌شوند و با آنان و کارفرمایان آنان برخورد قانونی می‌شود.

ابراهیمی درباره جزئیات طرح تعیین وضعیت شغلی مردان افغانستانی گفت این طرح از امروز آغاز شده و تا ۳۱ فروردین ۱۴۰۲ ادامه خواهد داشت.

وی افزود مردان ۱۸ تا ۶۰ سال افغانستانی که در طرح سرشماری شرکت کرده‌اند با ثبت نام در سامانه کانون نوبت و درج اطلاعات خود معرفی می‌شوند به مراکزی که باید در آنجا مراجعه کنند تا اطلاعات کامل خودشان را در زمینه اشتغال اتباع خارجی که شامل کار، کارگر، کارگاه و کارفرما است را در اختیار وزارت تعاون کار و رفاه اجتماعی قرار دهند.

طبق برآوردهای اداره اشتغال اتباع خارجی وزارت کار در حال حاضر (اسفند ۱۴۰۲)  یک میلیون و ۳۰۰ هزار تبعه خارجی شاغل به کار در ایران وجود دارد که از این تعداد حدود ۳۰۰ هزار نفر دارای پروانه کار و مابقی بدون مجوز مشغول به کار هستند (منبع).