مهاجران نخبه و اقامت آنها در ایران داستان یک موفقیت- پلکان امید

خلاصه مدیریتی

به دلیل پیچیدگی روزافزون مسائل پیش روی کشورها، تمایل فراوانی برای جذب موج عظیم تحصیل‌کرده‌های نخبه در سطوح ملی و بین‌المللی وجود دارد. در حقیقت جابه‌جایی نخبگان راهی برای شرکت‌ها و دولت‌ها است تا کمبود نیروهای ماهرشان را جبران کنند. کشورهای بسیاری سیاست‌های مهاجرتی یا برنامه‌های مناسبی را برای وارد کردن نیروی کار ماهر خارجی به کار می‌گیرند. امروزه دیگر بحث بر سر فرصت یا تهدید بودن حضور مهاجران نخبه در کشور مقصد نیست و این بحث، جای خود را به چگونگی رقابت بر سر جذب مهاجران بااستعداد و فراهم کردن محیطی برای بهره‌برداری از ظرفیتهای آنان داده است.

مثال چنین وضعیتی، نمونه تأثیرات علمی و اقتصادی مهاجران نخبه در ایالات متحده آمریکا است که از گذشته زبان‌زد خاص و عام بوده است. در این کشور، سهم عمده‌‌ موفقیت اقتصادی و نوآوری از آن افراد با استعدادی است که در خارج آمریکا به دنیا آمد‌ه‌اند. از سال ۲۰۰۰، به طور تقریبی یک‌سوم آمریکایی‌های برنده جایزه نوبل در شیمی، پزشکی یا فیزیک، مهاجر بوده‌اند. از ۵۰۰ شرکت بزرگ آمریکایی، بیش از ۴۰ درصد آنان توسط مهاجران یا فرزندان آنان تأسیس شده است. اطلاعات دولتی نشان می‌دهد که به طور تقریبی یک‌سوم افراد شاغل تحصیل‌کرده دانشگاه‌های آمریکایی در حوزه مهندسی و علوم در خارج از آمریکا به دنیا آمده‌اند. با توجه به این شرایط، اقتصاددانان معتقدند نخبگان با اصلیت غیرآمریکایی، ۳۰ تا ۵۰ درصد رشد تجمعی تولید سال‌‌های ۱۹۹۰ تا ۲۰۱۰ را ایجاد کرده‌ و همچنین باعث بهبود قابل توجه چشم‌انداز شغلی شهروندان آمریکایی‌تبار شده‌اند.

جمهوری اسلامی ایران از ۴ دهه گذشته میزبان جمعیت زیادی از مهاجران کشورهای منطقه بوده است. اما متاسفانه همواره سیاست یکسانی در برابر همه اقشار مهاجران(پناهندگان،‌ پناهجویان، مهاجران نخبه، سرمایه‌گذاران، مهاجران غیرقانونی و…) اتخاذ شده است. به نحوی که هیچ پلکان رشدی برای این افراد در نظر گرفته نشده است. با این وجود و در غیاب هرگونه برنامه مدونی برای جذب و حمایت از نخبگان مهاجر، اکنون تعدادی از این افراد حائز رتبههای برتر کنکور در رشته‌های مختلف هستند، از دانشگاه‌های برتر کشور فارغ‌التحصیل شده‌اند و در حوزه‌های مختلف، کسب‌وکارهای موفقی را ایجاد کرده‌اند. اما شــیوه مواجهه قوانین و دستگاه‌های اجرایی با نخبگان علمی و کارآفرینان مهاجر تفاوتی نکرده است و این قشر، همچنان برای رفع دغدغه‌های روزمره و اولیه مانند خدمات بانکی، گواهینامه رانندگی، مجوز اشــتغال و … باید پیگیر مسیرهای پرپیچ و خم اداری باشند.

این نکته نیز قابل ذکر است که این شیوه مواجهه با مهاجران، صرفا به اتباع افغانستانی محدود نشده است. بلکه اتباع همه کشورهایی که در شرایط مختلف ممکن است تصمیم به مهاجرت گرفته و گزینه ایران را موردبررسی قرار دهند، شامل میشود. این درحالیست که دانشــمندان مســلمان کشــورهای دیگر میتوانند بــه تقویت جامعه علمی کشــور کمک کنند. بازرگانان آنها در راستای توسعه بازارهای ایران در منطقه میتوانند اقدام کنند و سرمایه‌گذاران آنها در تامین مالی طرح‌های داخلی کشور می‌توانند کمک کنند. همچنین حضور مناسب نخبگان، هنرمندان و چهرههای فرهنگی و اجتماعی کشورهای مختلف در ایران میتواند در جهت اصلاح وجهه و ارتقای تصویر عمومی از کشور موثر باشد.

با این دغدغه، انجمن «دیاران» از سال ۱۳۹۶ پیگیر طراحی سیستمی برای رشد اتباع غیرایرانی در اکوسیستم علمی، فناوری و کارافرینی بوده است. این تلاشها با ایجاد سامانه Iconnect.isti.ir در مرکز تعاملات معاونت علمی ریاست جمهوری، به ثمر نشست. اتباغ غیرایرانی مقیم یا غیرمقیم ایران، می‌توانند در این سامانه تقاضای دریافت دفترچه اقامت ویژه دهند که کلیه حقوق شهروندی به همراه اقامت طولانی مدت ۵ یا ۱۰ ساله از ویژگی‌های این مدرک اقامتی است. معاونت علمی پس از بررسی رزومه و شرایط افراد، آنها را به کمیسیون اقامت وزارت کشور معرفی میکند این دفترچه ها صادر میشود. اعطای تسهیلات پژوهشی، حمایت از ایجاد کسب و کارهای بینالمللی، امکان استقرار در اکوسیستم نوآوری کشور، ایجاد باشگاه کارآفرینان بین‌المللی و… از سایر برنامه‌های این سامانه است.

آمارها و ارقام عددی