مسیری که با هم طی کردیم (اصلاح قانون تابعیت فرزندان مادر ایرانی-۳)

تابعیت افراد مادر ایرانی

لایحه اصلاح قانون اعطای تابعیت به فرزندان حاصل از ازدواج زن ایرانی با مرد غیر ایرانی، طی چند سال اخیر مخالفین و موافقین فراوانی داشت. در این نوشته می‌کوشیم با بررسی تلاش‌ها و اقدامات صورت گرفته در این مدت، نگاهی داشته باشیم بر مسیری که همه با هم طی کردیم. از آنجا که این مسیر سخت و طولانی و پرپیچ و خم بود، در بخش نخست به تصویب لایحه در هیئت دولت و در بخش دوم به قانونی شدن آن در مجلس می‌پردازیم. در بخش سوم نیز به فراز و فرودها تا اجرای این قانون می‌پردازیم.

رفت و برگشت چندباره به شورای نگهبان و سرانجام تأیید قانون تابعیت افراد مادر ایرانی

پس از تصویب لایحه در مجلس شورای اسلامی، شورای نگهبان دو بار متن لایحه را مورد ایراد قرار می‌دهد. جزئیات این رفت‌وبرگشت‌ها در متن تابعیت افراد مادر ایرانی- پدر غیرایرانی در یک سال اخیر تشریح شده است. قانون در تابستان سال ۱۳۹۸ بین شورای نگهبان و مجلس در حال رفت و برگشت بود. بسیاری پیگیر آن بودند که مبادا این قانون به سرانجام نرسد.

سرانجام شورای نگهبان در ۱۱ مهر ۱۳۹۸ عدم مغایرت با قانون اساسی و شرع را اعلام کردند. متنی که سرانجام آن را به عنوان قانون برای اجرا به قوه‌ی مجریه فرستادند بدین شرح بود:

متن قانون اصلاح قانون تعیین تکلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان غیرایرانی

بازتاب‌ها در رسانه‌ها

این خبر موجی از خوشحالی را در میان مخاطبان قانون و جامعه به راه انداخت. تا جایی که تیتر یک بعضی از روزنامه‌ها بدین موضوع اختصاص یافت:

در ۱۵ مهر ماه سال ۱۳۹۸ رئیس‌جمهور روحانی متن قانون را برای اجرا به دولت ابلاغ کرد. سخنگوی دولت نیز این خبر را در حساب توئیتر خود بازتاب داد.

در کشاکش آیین‌نامه‌ی اجرایی

اما مدت زمانی که برای اجرای قانون در دولت سپری شد از مدت زمان تصویب قانون در مجلس هم فراتر رفت.

مبهم بودن شیوه‌نامه‌ی اجرای قانون تابعیت نکته‌ای بود که بسیاری از کارمندان قسمت صف دستگاه‌های مختلف به آن اشاره می‌کردند. آن‌ها بر این تأکید می‌کردند که تا این قانون دارای آیین‌نامه نشود نمی‌توانند آن را اجرا کنند.

لزوم نگارش آیین‌نامه‌ی اجرایی در اسرع وقت باید گوشزد می‌شد.

گزارش‌های متعددی در روزنامه‌‌ها و رسانه‌های مختلف منتشر شدند. کی‌ شناسنامه می‌دهند؟، فرزندان مادر ایرانی همچنان بلاتکلیف،  نقطه‌چین‌های بی‌هویت،   هم‌چنان به دنبال هویت،  فعلا شناسنامه نمی‌دهیم و… نمونه‌هایی از این گزارش‌ها بودند.

اعتراض نمایندگان مجلس به اجرا نشدن قانون

در بهمن ماه سال ۱۳۹۸ سید امیرحسین قاضی‌زاده در توئیتی به تأخیر دولت در اجرای قانون تابعیت فرزندان مادر ایرانی اعتراض کرد:

محمد کاظمی نایب رئیس کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس نیز در گفت‌وگو با خبرگزاری مجلس به عدم اجرای قانون اعتراض کرد و گفت که وزارت کشور باید پاسخگو باشد.

حجت‌الاسلام حسن نوروزی نیز قول پیگیری اجرای قانون از طریق ماده ۲۳۴ را داد.

پروانه مافی نیز از عدم اجرای قانون بعد از ۵ ماه انتقاد کرد.

طیبه سیاوشی نیز در نامه‌ای به رئیس‌جمهور خواستار اجرای قانون شد.

موج توئیتری در اعتراض به عدم اجرای قانون

در بهمن ماه ۱۳۹۸ بسیاری از فعالین مدنی و روزنامه‌نگاران در حساب‌های توئیتری خود به عدم اجرای قانون اعتراض کردند. آن‌ها موجی توئیتری پیرامون این موضوع به راه انداختند.

معاونت حقوقی ریاست‌جمهوری و تدوین آیین‌نامه

پس از اعتراضات به عدم اجرای قانون، لعیا جنیدی معاونت حقوقی ریاست جمهوری به ابهاماتی که متن قانون دارد اشاره کرد. او از آمادگی متن آيین‌نامه‌ی اجرایی قانون و ارائه‌ی آن به هیئت دولت خبر داد.

داستان دو فرزند مادر ایرانی در برنامه‌ی «مثل ماه»

ویژه‌برنامه‌ی افطار شبکه‌ی سه سیما در سال ۱۳۹۹، « مثل ماه » نام داشت. برنامه‌ای که آن را جایگزین برنامه‌ی «ماه عسل» کرده بودند. اما همان سبک و سیاق را داشت. رسالت بوذری مجری این برنامه بود. او در برنامه‌ی روز ۱۶ اردیبهشت از دو فرزند مادر ایرانی- پدر غیرایرانی دعوت کرد تا به روایت داستان زندگی خود بپردازند… فهیمه علیزاده دختر مادر ایرانی‌ای بود که علی‌رغم تمام مشکلات توانسته بود به مقام پزشکی برسد. محسن رضایی نیز مادر ایرانی‌ای بود که به المپیک رسیده بود…

تصویب آیین‌نامه‌ی اجرایی در هیئت دولت

بالاخره پس از ۷ ماه انتظار آیین‌نامه‌ی اجرایی قانون تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی در هیئت دولت تصویب شد.

علی ربیعی، سخنگوی دولت خبر تصویب را با این متن در صفحه‌ی اینستاگرام خود بازتاب داد:

«روز عید فطر به‌طور اتفاقی برخی از دایرکت‌های صفحه اینستاگرامم را مرور می‌کردم. مهدخت یک بانوی ایرانی با همسری غیرایرانی و ظاهرا دارای فرزندان دختر است. به قدری نوشته این بانوی ایرانی، زیبا و تأثیرگذار بود که دریغم آمد با شما به اشتراک نگذارم: «… ‌مطمئن باشید فرزندانی به جامعه‌ ایرانی تحویل خواهم داد که باعث افتخار نام ایران و ایرانی باشند»…»…

این قانون در ۱۳ خرداد ۱۳۹۹ به وزارتخانه‌های کشور، امور خارجه و اطلاعات ابلاغ شد.

روایت‌های مادران ایرانی از رنج‌هایشان در دولت

در روز ۲۵ خرداد علی ربیعی به همران مدیرکل اداره مهاجرین خارجی وزارت کشور، مدیر کل اداره تابعیت وزارت امور خارجه و معاونت رفاه وزارت کار جلسه‌ای با تعدادی از مادران ایرانی دارای همسر خارجی برگزار کرد. در این جلسه تعدادی از مادران ایرانی به نمایندگی از مادران ایرانی در سراسر کشور گوشه‌هایی از مشکلات خود را روایت کردند. علی ریعی از اداره اتباع و وزارت امور خارجه تسریع در اجرای قانون بر اساس آیین‌نامه را قول گرفت.

شروع پیش‌ثبت‌نام الکترونیکی

استان اصفهان با ایجاد درگاهی در اوایل تیرماه شروع به پیش‌ثبت‌نام متقاضیان شناسنامه‌ی دارای مادر ایرانی کرد. به تدریج تا پایان مرداد ماه کلیه‌ی استان‌ها امکان پیش ثبت‌نام الکترونیکی را که با توجه به وضعیت کرونا در کشور ضروری بود اجرایی کردند.

و سرانجام صدور اولین شناسنامه و تحقق تابعیت افراد مادر ایرانی

سرانجام در روز یکشنبه ۲۴ آبان ۱۳۹۹ منصور حاجی، مدیر کل اداره اتباع و مهاجرین خارجی استان تهران از صدور نخستین شناسنامه بر اساس قانون تابعیت فرزندان مادر ایرانی پدر غیرایرانی خبر داد. ریحانه دختر ۱۲ ساله‌ی مادر ایرانی- پدر عراقی‌ای بود که صاحب اولین شناسنامه بر اساس قانون جدید شد…

صدور نخستین شناسنامه برای فرزند مادر ایرانی و پدر خارجی همزمان با روزهای آکنده از بحرانی که کشور به‌دلیل شیوع کرونا می‌گذراند، خبری است گویای آن‌که سرانجام در دولتی که وعده‌های فراوانی برای تحقق مطالبات زنان داده بود، وعده‌ای به سرانجام رسیده و فعالان حوزه زنان و کنشگران مدنی در آخرین سال دولت دوازدهم به ثمر نشستن بخشی از تلاش‌های سالیان را به چشم دیدند.
از زمان تصویب قانون اعطای تابعیت به فرزندان دارای مادر ایرانی و پدر خارجی ۱۸هزار و ۳۰۰ نفر از افراد متقاضی دریافت شناسنامه در سایت اداره کل امور اتباع و مهاجرین خارجی استانداری تهران و وزارت کشور ثبت‌نام کردند. از تعداد افرادی که در سایت یادشده ثبت‌نام کرده‌اند، یک‌هزار و ۵۱ پرونده برای صدور شناسنامه ایرانی تشکیل و در حال انجام مراحل اجرایی بوده. یک‌هزار و ۴۰۰ پرونده نیز در دست اقدام است.

قسمت‌های پیشین اقدامات دیاران برای تحقق تابعیت افراد مادر ایرانی:

مسیری که با هم طی کردیم – قسمت اول

مسیری که با هم طی کردیم – قسمت دوم