نویسنده: بهزاد حسن‌نژاد

مهاجرت  یکی از شاخصه‌های کلیدی جهان به هم پیوسته امروز است. امروزه جمعیت کسانی که در کشوری غیر از کشور محل تولد خودشان در حال زندگی‌اند، بیش از سه برابر جمعیت ایران است.  حضور جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک کشور باثبات در منطقه ای پرتنش و بروز بحران های متعدد در کشورهای جهان اسلام (خصوصا همسایگان ایران) سبب شده تا مهاجرت به ایران، همواره به عنوان یکی از گزینه‌های مطرح برای مردم برخی از این کشورها مدنظر باشد. همچنین اشتراکات فرهنگی و مذهبی مردمان این کشورها با جامعه ایرانی، انگیزه مضاعفی برای مهاجرت به ایران پدید آورده است. درواقع، شرایط نامساعد زندگی و وقوع جنگ در کشورهای افغانستان، عراق، سوریه و … از یک سو و اشتراکات مذهبی، فرهنگی و نزدیکی جغرافیایی از سوی دیگر سبب شده تا کشور ایران در دوره‌های متعددی پذیرای موج گسترده‌ای از مهاجرت اتباع این کشورها باشد. حضور مهاجران از کشورهای همسایه مسائل، فرصت‌ها و چالش‌های بسیاری را موجب شد درمقابل، رویکرد مسئولان، سیاستمداران و رسانه‌های داخلی سبب ایجاد مشکلات و موانعی شده و در عمل، بسیاری از این انگیزه‌ها را (حداقل برای طبقه نخبه، تحصیلکرده یا ثروتمند) کمرنگ کرده است. همچنین اشتراکات فرهنگی و مذهبی مردمان این کشورها با جامعه ایرانی، انگیزه مضاعفی برای مهاجرت به ایران پدید آورده است. درواقع، شرایط نامساعد زندگی و وقوع جنگ در کشورهای افغانستان، عراق، سوریه و … از یک سو و اشتراکات مذهبی، فرهنگی و نزدیکی جغرافیایی از سوی دیگر سبب شده تا کشور ایران در دوره‌های متعددی پذیرای موج گسترده‌ای از مهاجرت اتباع این کشورها باشد.  از چالش‌های اساسی ورود مهاجران به کشور مقصد اثرپذیری بازار کار کشور است. یکی از دلایل مخالفت با حضور مهاجران در کشور همواره اثر سو مهاجران بر بازار کار و اشتغال نیروی کار بومی است. صحت این ادعا کمتر مورد راستی آزمایی قرار گرفته است و پاسخ به این سوال که آیا نیروی کار مهاجر باعث اثرپذیری بازار کار کشور مقصد می‌شود یا خیر می‌تواند در سیاستگذاری صحیح نسبت به این موضوع به ما کمک کند.  بیش از ۴ دهه از حضور مهاجران افغانستانی در کشور می‌گذرد و نسل‌های دوم و سوم آنها امروز در ایران به دنیا آمده‌اند و غالب جمعیت مهاجران حاضر در کشور را مهاجران افغانستانی تشکیل می‌دهند. بیش از ۳ میلیون مهاجر افغانستانی در ایران زندگی می‌کنند و هنوز ما سیاست روشن و مدونی در موضوع مهاجران نداشته‌ایم و این سوال همواره برقرار بوده که آثار حضور نیروی کار مهاجر افغانستانی بر بازار کار کشور چه بوده است؟ آیا نیروی کار مهاجر افغانستانی، عرصه اشتغال را بر نیروی کار بومی تنگ کرده است؟

در راستای اجرای حکمرانی خوب سیاستگذار باید ابتدا ریشه موضوع را به صورت دقیق بررسی و از اظهارنظرهای ضد و نقیض بپرهیزد. با هدفِ پاسخ به این سوال در پژوهشی و با استفاده از داده های سرشماری نفوس و مسکن سال‌های ۱۳۶۵، ۱۳۷۵، ۱۳۸۵ و ۱۳۹۵ در سطح شهرستان و با استفاده از قانون ممنوعیت تردد، اسکان و اشتغال اتباع خارجی که در سال ۱۳۸۳ وضع شد به عنوان متغیر ابزاری اثر حضور نیروی کار مهاجر افغانستانی بر بازار کار و به طور خاص بر نرخ بیکاری و نرخ مشارکت اقتصادی سنجیده شده است. در ایران سیل تصمیمات مختلف با ریشه هایی نادقیق وجود داشته که موضوع مهاجران در کشور نیز از این قاعده پیروی کرده است. حکمرانی خوب نیازمند بررسی های دقیق به منظور تصمیم گیری‌هایی درست است که در این مورد خاص غالبا با خلط بحث از دیدگاهی منطقی به موضوع نگاه نشده است. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد نیروی کار مهاجر افغانستانی اثر معناداری بر نرخ بیکاری و نرخ مشارکت اقتصادی بازار کار کشور نداشته‌اند و غالبا نیروی کار مهاجر افغانستانی در رده های شغلی ای فعالیت دارند که نیروی کار ایرانی مهارت یا علاقه ای به حضور در این مشاغل را نداشته اند. به طور دقیق تر نرخ بیکاری در کشور ما بیشتر متوجه افراد تحصیلکرده بوده است حال آنکه بیشتر نیروی کار مهاجر افغانستانی در مشاغل یدی و سخت مشغول به کار هستند. همچنین بررسی دلایل عدم جست وجوی کار توسط نیروی کار بومی نشان می‌دهد عمده این موضوع به <<اشتغال به تحصیل و آموزش>> بازمی‌گردد. استفاده از ظرفیت‌های نیروی کار مهاجر و محدود کردن فعالیت‌های آسیب زا به بازار کار نیروی کار بومی نیازمند نگاهی دقیق تر به بحث اقتصاد مهاجرت است که این مهم تنها با نگاهی منطقی به موضوع قابل حل خواهد بود.

نیروی کار مهاجر نیروی کار مهاجر نیروی کار مهاجر

این مقاله پیش از این در روزنامه اعتماد منتشر شده است.