آذر ۱۷, ۱۴۰۳ ۱۰:۲۰ بعد از ظهر
مبارزه با پولشویی به سبک ایرانی!
مبارزه با پولشویی به سبک ایرانی… بانک مرکزی ایران در طول سالیان گذشته بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌های گوناگونی در رابطه با افتتاح حساب برای اشخاص غیرایرانی داشته است. مهاجران حاضر در ایران قشری هستند که بیشترین تأثیر را از این بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌ها می‌پذیرند. زندگی روزمره‌ی آنان وابسته به تصمیمات بانک مرکزی ایران است. در این نوشتار ابتدا به چند دستورالعمل مهم بانک مرکزی در مورد ارایه خدمات مالی به مهاجران و اشخاص خارجی در ایران می‌پردازیم. سپس مقایسه‌ای با رویه‌های اجرایی بانک‌های چینی، انگلیسی، اماراتی و ترکیه‌ای در این مورد خواهیم داشت.
پول‌شان را در بانک بگذارند ولی خدماتی نگیرند
در تاریخ ١٤ دی‌ماه ١٣٩٥ شورای پول و اعتبار، «دستورالعمل اجرایی افتتاح حساب سپرده ریالی برای اشخاص خارجی» را در تصویب کرد. این دستورالعمل ١٧ ماده و ٣ تبصره داشت. این دستورالعمل اشخاص خارجی را به ٤ دسته کلی تقسیم کرده بودند: اشخاص خارجی حقیقی مقیم و غیرمقیم و اشخاص خارجی حقوقی مقیم و غیرمقیم.
دستورالعمل اجرایی افتتاح حساب سپرده ریالی برای اشخاص خارجی
دستورالعمل اشخاص خارجی مقیم را این شرح تعریف کرده بود: پروانه اقامت دایم، دفترچه پناهندگی یا کارت آمایش. آن دسته از مهاجران حاضر در ایران که دارای گذرنامه هستند نیز اشخاص خارجی غیرمقیم تعریف شده بودند.
مطابق با این دستورالعمل اشخاص مقیم حق داشتند حساب سپرده قرض‌الحسنه جاری بدون دسته‌چک، حساب سپرده قرض‌الحسنه پس‌انداز و حساب سپرده سرمایه‌گذاری مدت‌دار افتتاح کنند. اشخاص غیرمقیم نیز حق داشتند با حضور در موسسه اعتباری و ارایه گذرنامه‌شان حساب قرض‌الحسنه پس‌انداز و حساب سپرده سرمایه‌گذاری مدت‌دار افتتاح کنند.
در دستورالعمل مذکور هیچ اشاره‌ای به ارایه خدمات الکترونیک (همچون عابربانک) به اشخاص خارجی نشده بود. به همین دلیل بسیاری از بانک‌ها جسته‌گریخته خدمات الکترونیک همچون عابربانک را ارایه می‌دادند. این دستورالعمل در شهریورماه امسال نیز با یک تغییر کوچک مجددا در شورای پول و اعتبار تصویب شد. حداکثر سقف گردش حساب اشخاص حقیقی و حقوقی غیرمقیم تغییر یافت.
دستورالعمل چگونگی شناسایی مشتریان خارجی موسسات اعتباری
یک دستورالعمل در چند هفته اخیر در زندگی روزمره مهاجران حاضر در ایران اختلال ایجاد کرده است: «دستورالعمل چگونگی شناسایی مشتریان خارجی موسسات اعتباری» است. این دستورالعمل با هدف مبارزه با پولشویی در تاریخ ١٢ دی‌ماه سال ١٣٩٠ در شورای عالی مبارزه با پولشویی به تصویب رسید. در هفته‌های گذشته بانک مرکزی این دستورالعمل را بار دیگر به بانک‌ها یادآوری کرد. چنین شد که کارت بانکی بسیاری از مهاجران مسدود شد. صدور کارت بانکی و هرگونه خدمات الکترونیک بانکی به آنها نیز متوقف شد.
مبارزه با پولشویی و مسدود شدن کارت‌های بانکی مهاجران در ایران
در ماده ٤ این دستورالعمل آمده بود: «موسسه اعتباری موظف است درخصوص اتباع خارجی دارنده دفترچه پناهندگی صادره توسط نیروی انتظامی، کارت ویژه اتباع خارجی و کارت خروجی مدت‌دار (آمایش) صادره توسط وزارت کشور پس از شناسایی اولیه و یا کامل فقط خدمات بانکی افتتاح حساب قرض‌الحسنه پس‌انداز، سپرده سرمایه‌گذاری و انجام عملیات وصول چک را ارایه کند.»
در تبصره این ماده هم اضافه‌شده بود که «ارایه هرگونه کارت الکترونیکی و نیز مجوز هرگونه خدمات الکترونیک به اشخاص فوق ممنوع است.»
نکته عجیب این دستورالعمل ماده ٥ آن بود: «ارایه کلیه خدمات بانکی به اتباع خارجی دارای گذرنامه و پروانه اقامت معتبر بلامانع است».
در حقیقت این دستورالعمل ارایه خدمات بانکی الکترونیک به اشخاص خارجی مقیم ایران را ممنوع کرده بود. اما برای اشخاص خارجی غیرمقیم در ایران با ریسک پولشویی بالاتر، مجاز دانسته بود. اشخاص خارجی غیرمقیم در ایران با توجه به عدم سکونت‌شان در ایران بسیار راحت‌تر می‌توانند پول‌های سیاه را جابه‌جا کنند.
مهاجران دارای گذرنامه و ویزا
بسیاری از افغانستانی‌های دارای گذرنامه در ایران در حقیقت مقیم ایران هستند. این افراد فقط برای دریافت خدمات بیشتر (همچون امکان دریافت گواهینامه رانندگی) گذرنامه‌ای شدند. این امر پیچیدگی و ناکارآمدی این دستورالعمل‌ها را بیشتر عیان می‌کند. بسیاری از افراد دارای گذرنامه افغانستانی در ایران به دنیا آمده‌اند. آنها حتی یک‌بار هم از مرزهای ایران خارج نشده‌اند و در حقیقت آنها هم مقیم و ساکن کشور ایران هستند.
در چند هفته گذشته بانک‌های ایران براساس این دستورالعمل از صدور و تمدید کارت‌های بانکی مهاجران دارای کارت آمایش خودداری کردند. برای تعیین تکلیف حساب‌های آنها کارت‌های بانکی آنها را نیز بدون اطلاع قبلی مسدود کرده‌اند.
مبارزه با پولشویی
مسدود شدن حساب‌های ایرانیان در بانک‌های چین، انگلیس، ترکیه و امارات
در اردیبهشت‌ماه امسال روزنامه گاردین به نقل از یک شرکت حقوقی فعال در لندن نوشت: حساب بانکی مشتریان ایرانی در انگلیس باوجود برداشته شدن تحریم‌های ایران هنوز درحال بسته‌شدن است. شرکت حقوقی «بلک استون سولیسترز» نماینده قانونی بیش از ٦٠ نفر از ایرانیانی بود که انگلیس حساب‌شان را مسدود کرده بود. این شرکت از بانک‌های انگلستانی به اتهام تبعیض نژادی در دادگاه شکایت کرد. شرکت توانست در بیشتر پرونده‌ها برای موکلانش از بانک‌ها به جرم رفتار نژادپرستانه خسارت دریافت کند.
تحریم‌های کاتسا
بسیاری این حرکت بانک‌های انگلیسی را در راستای تحریم‌های کاتسا علیه نظام بانکداری و مالی ایران دانسته بودند. اما نکته‌ای که وجود داشت این بود که بسیاری از حساب‌های بسته‌شده مربوط به افراد ایرانی غیرمقیم در کشور انگلیس بود.
به‌جز انگلیس، چین، ترکیه و امارات متحده عربی هم حساب‌های آن دسته از افراد ایرانی را که در این کشورها مقیم نبودند، مسدود کردند.
طعم مسدود شدن حساب‌های بانکی
رئیس اتاق مشترک ایران و ترکیه دراین‌باره گفته بود: «برخی از بانک‌های ترکیه در راستای اجرای قوانین مبارزه با پولشویی و همچنین حساسیت پرونده رضا ضراب در این کشور به تعدادی از حساب‌های ایرانیان غیرمقیم در ترکیه اخطار مسدودی داده‌اند.»
رئیس اتاق مشترک ایران و انگلیس هم گفته بود: «این اقدام تنها برای کسانی که در این کشور اقامت ندارند و جزو بازرگانان محسوب نمی‌شوند، اتفاق افتاده است. اما بازرگانان ایرانی و همچنین ایرانی‌هایی که در انگلیس اقامت دارند، مشکلی به وجود نیامده است.»
مسدود شدن حساب ایرانیان در انگلیس و ترکیه و امارات
مسعود دانشمند، رئیس اتاق مشترک ایران و امارات هم درباره مسدود شدن حساب ایرانیان در سه کشور انگلیس، ترکیه و شیخ‌نشین شارجه گفته بود: «براساس مقررات شفافیت نقل‌وانتقال بانکی حساب بانکی کسانی که در این کشورها اقامت و کسب‌وکار مشخصی ندارند، بسته می‌شود. در ایران نیز طبق مقررات خاصی برای خارجی‌ها حساب بانکی باز می‌شود، چراکه صاحب حساب باید برای بانک شناخته‌شده و قابل‌دسترس باشد. هم‌اکنون ایرانیان مقیم امارات و شارجه و بازرگانان ایرانی برای داشتن حساب بانکی هیچ مشکلی ندارند و درحال فعالیت هستند.»
باوجود این توضیحات بسیاری از رسانه‌های ایران این اقدامات بانک‌های چینی، انگلیسی، اماراتی و ترکیه‌ای را «غیرانسانی» توصیف کرده بودند.
گزارش روزنامه گاردین
روزنامه گاردین در گزارش خود درباره مسدود شدن حساب بانکی ایرانیان در انگلستان به کمپین «نه به بانکداری غیرعادلانه» اشاره کرده بود که گروهی از ایرانیان در انگلیس به راه انداخته بودند. پویا قدوسی یکی از بانیان این کمپین در انگلیس گفته بود: «من نامه‌ای از طرف بانک دریافت کردم که خبر می‌داد حساب و اعتبار من ظرف ۲ ماه بسته خواهد شد. پس از ۹سال حساب داشتن در این بانک و امتیاز اعتباری عالی، آنها حتی نیازی برای توجیه این کار در خود احساس نکردند و من ناگهان احساس یک خارجی رانده شده را داشتم.»
آیا واقعا با پولشویی مبارزه می‌شود؟
مقایسه رفتاری که ایرانیان با مهاجران در کشور خودشان انجام می‌دهند با رفتاری که به‌عنوان مهاجر در کشورهای دیگر می‌بینند، بسیار جالب‌توجه است.
در ایران کارت‌های بانکی مهاجران ناگهان و بدون اطلاع قبلی مسدود می‌شود، اما در انگلیس خطر مسدود شدن کارت‌های بانکی ایرانیان از ٢ ماه قبل به آنها اطلاع داده می‌شود.
در انگلیس و سایر کشورها حساب‌های بانکی افراد غیرمقیم که ریسک پولشویی دارند، مسدود می‌شود، اما در ایران حساب‌های اشخاص خارجی مقیم و ساکن این کشور مسدود می‌شوند.
جمع‌بندی
امروزه پولشویی و درآمدهایی که مبدأ و منشأشان پیدا نیست، کابوس بسیاری از سیستم‌های بانکی در سراسر جهان ازجمله ایران است. اما سوالی که مطرح است این‌که آیا دستورالعمل‌های ضدپولشویی بانک مرکزی هدفمند هستند؟ آیا مختل کردن زندگی روزمره بیش از ٣میلیون مهاجر حاضر در ایران به بهانه مبارزه با پولشویی جایز است؟ در مورد مهاجران حاضر در ایران در سال‌های گذشته آیا گزارشی از پولشویی منتشرشده است؟ واقعا ارایه نکردن خدمات بانکی الکترونیک به مهاجران حاضر در ایران آیا باعث کاهش پولشویی می‌شود؟
