ازدواج های فراملی

ازدواج های فراملی[1] به‌گونه‌ای از ازدواج‌ها گفته می‌شود که در آن طرفین از دو ملیت مختلف هستند. این دسته از ازدواج‌ها همواره در طول تاریخ وجود داشته. اما در چند دهه‌ی اخیر با رشد بی‌سابقه‌ی پدیده‌ی مهاجرت بین کشورهای جهان رواج بی‌سابقه‌ای پیدا کرده است. دو فرد از دو کشور مختلف، از دو فرهنگ مختلف و گاه از دو زبان مختلف به هم می‌پیوندند و کانونی به نام خانواده را ایجاد می‌کنند. دیدگاه کلی درباره‌ی ازدواج و ایجاد کانون خانواده این است که طرفین از منظرهای زبانی و فرهنگی با هم مشابهت داشته باشند تا تفاهم و ادامه‌ی زندگی‌شان تضمین بشود. اما در ازدواج های فراملی ارزش‌های مشترک از اشتراک فرهنگ و زبان فراتر رفته و معیار همبستگی می‌شوند.

ازدواج های فراملی در گذشته و امروز

در قدیم ازدواج های فراملی بین طبقات حاکمیتی در کشورهای مختلف و تصمیم‌گیرندگان اصلی طایفه‌ها و قوم‌ها شکل می‌گرفت. دلیل آن هم بیشتر از عشق و علاقه دلایل سیاسی بود: ایجاد اتحاد بین 2 قوم و 2 کشور. تحت تأثیر قرار دادن دیگر اقوام و کشورها و اعلام اتحاد و پیشگیری از حمله‌های احتمالی و…

اما در روزگار ما ازدواج های فراملی به خاطر جهانی‌سازی،  مهاجرت نیروی کار بین کشورهای مختلف، گسترش انواع مهاجرت‌ها، افزایش ارتباطات و افزایش موقعیت‌هایی که افراد از نژادها و ملیت‌های گوناگون بتوانند در ارتباط با یکدیگر قرار بگیرند و با هم‌ صحبت کنند و رابطه برقرار کنند گسترش یافته است.

آسیا و ازدواج‌های فراملی

در قاره‌ی آسیا کشورهای شرق و جنوب شرق بیشترین مواجهه با این نوع از مهاجرت را دارند. در سال 2011 حدود 11 درصد از ازدواج های ثبتی در کشور کره‌ی جنوبی از نوعی بوده که یکی از زوجین مهاجر بوده است.  حدود 39 درصد از ازدواج های سال 2008 کشور سنگاپور از نوع ازدواج های بین‌المللی بوده است.^[2] بین سال‌های 2005 تا 2010 تقریباً 133000 ویتنامی با اتباع خارجی ازدواج و مهاجرت کرده‌اند. مهاجرت حدود 80 هزار زن ویتنامی ساکن در تایوان و 40 هزار زن ویتنامی ساکن در جمهوری کره به خاطر ازدواج با اتباع آن کشورها بوده. ^[3]

در سال 2010 حدود 9 درصد ازدواج های ثبتی در کشور سوئد از نوع فراملی بود. در این سال حدود 11 درصد از ازدواج های کشور اتریش، 20 درصد از ازدواج های کشور لتونی،‌ 18 درصد ازدواج های کشور لوکزامبورگ، 11 درصد ازدواج های کشور بلژیک و آلمان و فرانسه و 9 درصد ازدواج های بریتانیا از نوع فراملی بوده که در آن زوجین یا یکی از آن‌ها اهل کشور میزبان نبوده است.[4]

انگیزه‌های ازدواج های فراملی

انگیزه‌هایی که موجب این نوع از ازدواج‌ها می‌شوند گوناگون‌اند. اما در دیدگاه کلی، ازدواج های فراملی سوغات پدیده‌ی مهاجرت هستند. پدیده‌ای که در قرن بیستم بیش از هر زمان دیگری در تاریخ بشریت رشد کرد و امروزه هنوز به رشد نمایی خود ادامه می‌دهد. جمعیت مهاجران در جهان از 90 میلیون نفر در سال 1960 به 258 میلیون نفر در سال 2017 رسیده است و روز به روز رشدی فزاینده تر را تجربه می کند.

رشد مهاجرت چگونه باعث افزایش انگیزه‌ی ازدواج‌ های فراملی شده است؟ برای پاسخ به این سؤال به موقعیت‌های شروع ازدواج های فراملی باید رجوع کرد. تحت چه شرایطی افراد به ازدواج های فراملی اقدام می‌کنند؟ چه انگیزه‌هایی باعث ازدواج های فراملی می‌شود؟

مهاجرت

فرد مجرد به کشور جدیدی مهاجرت کرده است. دلیل مهاجرت می‌تواند ادامه‌ی تحصیل، کار کردن، پناهندگی،‌ مهاجرت کل خانواده و… باشد. در کشور جدید فرد وارد جامعه می‌شود و چون در سن ازدواج قرار دارد عاشق فرد دیگری می‌شود که شهروند کشور میزبان است. البته انگیزه فقط عشق و علاقه می‌تواند نباشد. می‌تواند دلایل گوناگونی داشته باشد. مثلاً این که فرد مهاجر علاقه‌مند است که شهروند کشور میزبان شود و یکی از آسان‌ترین راه‌ها این است که با فردی اهل آن کشور ازدواج کند. به هر دلیلی که باشد،‌ فرد مهاجر دوست دارد که در فرهنگ کشور میزبان بماند و ادامه‌ی زندگی‌اش در این فرهنگ باشد.

توریسم

توریسم. فردی برای گردش و دیدن به کشوری خارجی سفر می‌کند. در آن جا با فردی که از کشور ثالث است و او هم برای گشت‌وگذار آمده آشنا می‌شود و این آشنایی‌شان به رابطه‌ای صمیمی و ازدواج منجر می‌شود.

دنیای مجازی

دو کاربر اینترنت که ملیت‌های گوناگونی دارند در شبکه‌های اجتماعی با هم آشنا می‌شوند. از طریق فضای مجازی با هم رابطه برقرار می‌کنند و پس از پیدا کردن مشابهت‌ها و نقاط تفاهم بسیار راغب می‌شوند که هم دیگر را ببینند. یکی‌شان به کشور دیگری سفر می‌کند. هم دیگر را می‌بینند و رابطه‌ی صمیمانه‌ی مجازی‌شان تبدیل به رابطه‌ی صمیمانه‌ی واقعی و سپس ازدواج می‌شود.

ماموریت‌های برون‌مرزی

سربازی که در خارج از کشور خودش مشغول انجام وظیفه برای میهنش است. در سرزمینی که در آن مشغول جنگ است، عاشق فردی بومی می‌شود و به ازدواج اقدام می‌کند. به این نوع از ازدواج‌ها عروس جنگ هم می‌گویند.

کسب تابعیت

فرد مجردی به کشور مهاجرت می‌کند. پس از چند سال به طرق مختلف موفق می‌شود که تابعیت کشور جدید را کسب کند. اما برای ازدواج و تشکیل خانواده ترجیح می‌دهد که فردی از کشور مادری خودش را برگزیند. به کشور مادری خودش برمی‌گردد،‌ همسری اختیار می‌کند. چون او تابعیتی غیر از تابعیت سرزمین مادری‌اش دارد و همسرش تابعیت کشور مادری را دارد این نوع از ازدواج‌ها هم فراملی محسوب می‌شوند. علت این نوع از ازدواج‌ها دور ماندن فرد مهاجرت کرده از خانواده و فرهنگ خودش است. در حقیقت او سعی می‌کند با اختیار همسری از سرزمین مادری در حیطه‌ی خانواده گذشته‌ی خودش را زنده نگه دارد.

اقلیت‌های زبانی و فرهنگی در کشورهای همسایه

اقلیت‌های زبانی و فرهنگی (دینی، قومی و…) که در دو کشور مختلف حضور دارند اشتراکات بسیاری دارند. اما از هم دورند. ازدواج بین افراد این اقلیت‌ها عموماً از نوع ازدواج های فراملی است. به‌عنوان‌مثال ارامنه‌ای که در ایران‌اند با ارامنه‌ی کشور ارمنستان اشتراکات بسیاری دارند. ولی در صورت ازدواج ارامنه‌ی ساکن ایران با ارامنه‌ی کشور ارمنستان نوع ازدواج فراملی است.

اقوام جداشده توسط مرزها

گاه گروه، جمعیت و قومی در یک منطقه‌ی جغرافیایی به‌وسیله‌ی مرز بین دو کشور از هم جدا می‌شوند. این اقوام با هم اشتراکات فراوان دارند. هم‌زبان‌اند. هم دین‌اند. خویشاوندند. ازدواج های خویشاوندی بین آن‌ها نیز بسیار رایج است. اما ازدواج های خویشاوندی آن‌ها به دلیل مرز بین دو کشور و تابعیت مختلف افراد این‌سو و آن‌سوی مرز، از نوع ازدواج های فراملی به شمار می‌آید.

موانع ازدواج های فراملی

اما موانع ازدواج های فراملی چیست؟ به‌طورکلی این ازدواج‌ها 3 مانع دارند.

بحث شهروندی و تابعیت

یکی از جدی‌ترین مشکلات و موانع در ازدواج های فراملی بحث تابعیت و شهروندی است. برای امکان ازدواج یکی از زوجین یا هر دو مجبور می‌شوند که یا تابعیت خود را تغییر بدهند، یا دو تابعیتی بشوند، یا از وضعیت تابعیت به وضعیت مقیم دائم تغییر کنند و یا حتی بی تابعیت شوند. مضاف بر این که لغو تابعیت در هیچ کجای دنیا فرآیند آسان نیست و همیشه وقت‌گیر و نیازمند مذاکرات طولانی با مقامات گوناگون است.

اما پیچیده‌تر از تابعیت خود زوجین،‌ تابعیت فرزندان حاصل از این نوع ازدواج‌ها است. قوانین کشورهای مختلف در این زمینه بسیار متفاوت است. در بعضی کشورها اصل خون مبنای تابعیت است و در بعضی کشورها اصل خاک. در مواردی که اصل خون مبنای تابعیت است باز هم قوانین کشورها بسیار متفاوت عمل می‌کند. به‌عنوان‌مثال در کشور ایران مبنای خون برای اعطای تابعیت به فرزند بستگی دارد به جنسیت فرد تابعه. اگر فرد  مرد باشد، فرزندش ایرانی می‌شود. اما اگر فرد زن باشد(مادر فرزند باشد) در صورت اقامت در ایران فرزندشان تا 18 سالگی بدون تابعیت خواهد بود و بعد از 18 سالگی می‌تواند برای تابعیت ایرانی اقدام کند.

در کشوری مثل اندونزی هم شرایط برای فرزندان حاصل از ازدواج های فراملی بسیار دشوار بود و اجازه‌ی اقامت و تابعیت این فرزند در هاله‌ای از ابهام بود. بعد از سال 2006 و انجام اصلاحات در قانون تابعیت اندونزی فرزندان حاصل از ازدواج های فراملی تا 18 سالگی دو تابعیتی محسوب می‌شوند و بعدازآن باید یک تابعیت را برای خودشان برگزینند. این تغییر در قوانین اندونزی با شیوع ازدواج های فراملی اتفاق افتاد. اما به‌هرحال تابعیت زوجین و تابعیت فرزندان حاصله یکی از بزرگ‌ترین موانع ازدواج های فراملی است.

موانع فرهنگی

یادگرفتن نرم‌های زندگی به شیوه‌ی فردی که در کشوری دیگر و فرهنگی دیگر پرروش یافته، کنار آمدن با آداب‌ورسوم و خلق‌وخوها، ارزش‌هایی که هر فرهنگ مدنظر دارد و اغلب به‌صورت شفاف مشخص نیست و… باعث می‌شود که کنار آمدن دو فرد از دو ملیت مختلف در رابطه‌ی ازدواج دشوار به نظر برسد.

موانع زبانی

این موانع از تفاوت لهجه‌های دو فرد شروع می‌شود تا تفاوت کامل زبانی دو فرد. درصورتی‌که زوجین از دو زبان کاملاً متفاوت آمده باشند ازدواجی دشوار را برای تفاهم و یکسانی پیش رودارند.

ازدواج های فراملی: چالش سیاست‌گذاران

ازدواج های فراملی در تقریباً تمامی کشورهای جهان برای سیاست‌گذاران و تصمیم‌گیرندگان کلان به یک چالش تبدیل شده است. آیا باید ازدواج های فراملی را تسهیل کرد یا با وضع قوانین محدودکننده جلوی رشد این ازدواج‌ها را گرفت؟

دلایل مخالفت سیاستگذاران

سیاست‌گذارانی که مخالف تسهیل ازدواج های فراملی هستند دلایل زیر را برای موضع خود ذکر می‌کنند:

• افزایش ازدواج های سوری و دروغین برای کسب تابعیت یا حتی اهدافی شنیع چون قاچاق انسان
• چند فرهنگی بودن این ازدواج‌ها و این احتمال که فرزندان حاصل از این ازدواج‌ها به ارزش‌ها و آرمان‌های کشوری که در آن به دنیا آمده وفادار نباشند.
• در مورد افرادی که تابعیت کشور دیگری را کسب کرده‌اند و بعد به ازدواج با فردی از سرزمین مادری اقدام کرده‌اند، این احتمال وجود دارد که فرزندان نسل‌های بعد هم تمایل داشته باشند که با فردی از سرزمین اجدادی‌شان ازدواج کنند. بدین ترتیب نسل افراد بومی در آن کشور با خطر کاهش جمعیت شدید روبه‌رو می‌شود و این تهدیدی امنیتی است.
• در بعضی کشورها هم این نوع ازدواج ها را موجب افزایش جمعیت اقلیت های دینی و تهدیدی علیه جمعیت اکثریت می دانند.

دلایل موافقت سیاستگذاران

سیاست‌گذارانی که موافق تسهیل ازدواج های فراملی هستند دلایل زیر را برای موضع خود اعلام می‌کنند:

• این نوع از ازدواج‌ها آن‌گونه هم که به نظر می‌رسند تصادفی نیستند. افرادی که زمینه‌های ارزشی و فرهنگی مشابهی دارند ولی از بعد جغرافیایی از هم دورند به کمک این ازدواج‌ها به هم می‌رسند. درنتیجه خانواده‌های حاصل از این نوع ازدواج‌ها تفاهم و پویایی بیشتری دارند.

ازدواج های فراملی موجب تقویت رابطه‌ی بین کشورهای مختلف از طریق تجارت و ارتباطات افراد می‌شود. وقتی افراد کشورها با هم پیوند خویشاوندی و دادوستد منظم داشته باشند کمتر به جنگ و اختلاف فکر می‌کنند.

• ازدواج های فراملی یک ‌روند جهانی هستند. نمی‌توان در مقابل آن‌ها ایستادگی کرد. با وضع قوانین سخت‌گیرانه فقط خانواده‌ها از هم می‌پاشند و بذر اختلاف و کینه کاشته می‌شود. وقتی افراد همدیگر را می‌خواهند مانع‌تراشی بی‌فایده است.

در این بین آمریکا، کشوری که بیشترین تعداد مهاجران در جهان را میزبان است در سال 2005 مجموعه قوانین کارگزاری ازدواج بین‌المللی[5] را وضع کرد. این قانون مرجع تصمیم‌گیری و بررسی مهاجرت‌های ازدواج و ازدواج های فراملی در آمریکا است و هدف آن محدود کردن سوءاستفاده از ازدواج برای مهاجرت به آمریکا است.

[1]  Transnational marriage

[2] Jones, Gavin W. (2012). International marriage in Asia: What do we know, and what do we need to know?

[3] Yang, W.S., and Lu, M.C.W. (Eds.) (2010). Asian Cross-border Marriage Migration: Demographic Patterns and Social Issues

[4] https://emnbelgium.be/sites/default/files/attachments/eurostat_mixed_marriages.pdf

[5] International Marriage Broker Regulation Act