دیاران خبر ۴۰ (از بازگشت بیش از 800 هزار مهاجر افغانستانی تا ثبت حدود یک میلیون درخواست پناهندگی در اتحادیه اروپا در سال 2023)

دیاران خبر بستهی خبری هفتگی سایت دیاران است. بستهای که میکوشد مهمترین اخبار و تحولات مهاجرتی در ایران و جهان را دنبال کند. دیاران خبر میکوشد تا نسبت به اخبار روز تحلیل داشته باشد. گذشتهی هر خبر را مرور کند و سناریوهای محتمل برای آینده را ارائه دهد. در این شماره به اخبار مختلفی مانند بازگشت بیش از 800 هزار مهاجر افغانستانی و ثبت حدود یک میلیون درخواست پناهندگی در اتحادیه اروپا در سال 2023 میپردازیم.
۱. بازگشت بیش از 800 هزار مهاجر افغانستانی
سخنگوی وزارت مهاجرین حکومت طالبان اعلام کرد طی حدود یک سال گذشته بیش از ۸۰۰ هزار مهاجر افغانستانی از ایران به افغانستان برگشتهاند. عبدالمطلب حقانی اعلام کرد این مهاجران افغانستانی بهطور داوطلبانه به کشورشان بازگشته یا این که به به صورت قهری برگردانده شدهاند. پیش از این نیز رسانههای داخلی به نقل از فرمانده مرزی خراسان رضوی گزارش داده بودند که در یک ماه گذشته بیش از 60 هزار مهاجر افغانستانی توسط پلیس بازداشت شده و به طرف افغانستانی تحویل داده شدهاند.
از طرفی دیگر اخیرا فرمانده مرزبانی جمهوری اسلامی ایران در مصاحبهای اظهار داشت که از ابتدای امسال یک میلیون تبعه خارجی از مرزهای کشور طرد شده تا جلوی ورود غیرقانونی اتباع خارجی گرفته شود. آمار اعلامی فرمانده مرزبانی ظاهرا هم اتباع خارجی که به اجبار از کشور اخراج شدهاند و هم اتباعی که به صورت داوطلبانه به کشور خود بازگشتهاند، در برمیگیرد.
در هر صورت آمارها حاکی از آن است که بین ۸۰۰ هزار تا یک میلیون تبعه افغانستانی در یک سال اخیر به کشور خویش بازگشتهاند. این عدد رقم بالایی است و نشان میدهد بسیاری از ادعاهایی که در مورد افزایش بیرویه جمعیت افغانستانی در ایران مطرح میشود صحت ندارد چراکه به تناسب بالا رفتن ورود غیرمجاز مهاجران آمار اخراجها نیز رشد بالایی داشته است. به نظر میرسد وزارت کشور، سازمان ملی مهاجرت و پلیس برنامهای جدی برای بازگرداندن اتباع افغانستانی بیمدرک در پیش گرفتهاند. این در حالی است که پاکستان نیز در چند ماه گذشته حرکتی جدی برای بازگرداندن مهاجران غیرمجاز افغانستانی ساکن در این کشور آغاز کرده است. بالا رفتن آمار بازگشتیها میتواند در آینده طالبان را با چالشهای جدی مواجه کند.
۲. رتبه دوم مشهد در میزبانی از اتباع خارجی
مدیرکل اتباع و مهاجرین خارجی استانداری خراسان رضوی اخیرا در مصاحبه با شبکه استانی آمارهایی درباره وضعیت مهاجران در خراسان رضوی ارائه نمود. حسین شرافتی در این برنامه اعلام کرد مشهد مقدس بعد از شهر تهران بیشترین مهاجر و پناهنده خارجی را داراست. وی آمار مهاجران دارای مدرک ساکن مشهد را زیر ۴۰۰ هزار نفر دانست. این گروه کسانی هستند که مدارکی همچون کارت آمایش، گذرنامه، گذرنامه خانواری و برگ سرشماری را دارا میباشند. اطلاعات این بخش از اتباع خارجی در سامانه سیام وزارت کشور ثبت شده است.
شرافتی اظهار داشت: «اتباع خارجی که فاقد مدارک اقامتی هستند غیرقانونی محسوب میشوند». وی آمار این دسته از مهاجران را در شهر مشهد ۳۰۰ هزار نفر دانست و اعلام کرد که از این تعداد حدود ۱۰۰ هزار آنان شناسایی شده و از کشور اخراج شدهاند. فرایند شناسایی و اخراج دیگر مهاجران بیمدرک نیز ادامه دارد و قرار است در قالب طرح ساماندهی مهاجران در کشور اجرایی گردد. وی همچنین تاسیس سازمان ملی مهاجرت را اقدامی مفید در راستای ساماندهی مهاجران در کل کشور دانست.
استان خراستان رضوی و به ویژه شهر مشهد از دیرباز یکی از مناطق اصلی محل سکونت اتباع افغانستانی در ایران بوده است. مهاجران افغانستانی به دلیل تعلقات مذهبی و قرابت جغرافیایی تمایل بسیاری به سکونت در این شهر داشتهاند. آمار مدیرکل اتباع خراسان رضوی نشان میدهد هم اکنون بالای ۶۰۰ هزار نفر تبعه خارجی فقط در شهر مشهد سکونت دارند. در سایر شهرهای این استان نیز تعداد مهاجران قابل توجه است. بعد از بازگشت طالبان به قدرت تعداد مهاجران این استان دوباره رشد یافت که بخش زیادی از آنها بدون مدرک بودند. مطابق اظهار نظر حسین شرافتی این گروه به تدریج در حال اخراج از کشور هستند.
۳. افزایش اشتغال اتباع غیرمجاز در سیستان و بلوچستان
مدیرکل تعاون، کار و رفاه اجتماعی سیستان و بلوچستان گفت اشتغال اتباع غیرمجاز از ابتدای ۱۴۰۲ تا پایان آذرماه، نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۱۶۳ درصد افزایش یافته است. خلیلاحمد سلامی اظهار کرد: « ۱۰۱ گشت مشترک شناسایی اشتغال اتباع خارجی غیرمجاز در ۹ ماهه امسال در سیستان و بلوچستان انجام شده که خروجی این کار، شناسایی ۸۱۵ نیروی کار خارجی فاقد پروانه کار در استان است». وی با بیان این که در این مدت ۱۰۶ نیروی کار ایرانی جایگزین اتباع خارجی فاقد پروانه کار شدند، ادامه داد: « ۴۳ کارفرمایی که با بکارگیری نیروی کار خارجی غیرمجاز مرتکب تخلف شده بودند، به دادگاه معرفی شدند».
سلامی در پایان هشدار داد: «حضور نیروی کار خارجی غیرمجاز در مشاغل سیستان و بلوچستان با جدیت رسیدگی میشود زیرا فرصتهای شغلی باید برای کارگران و نیروی انسانی داخلی باشد و غیر از این هر فرد خارجی باید با مجوز قانونی و در فرصتهای شغلی صلاحدید مشغول به کار شوند». استان سیستان و بلوچستان یکی از استانهایی است که از گذشته میزبان تعداد قابل توجهی از اتباع خارجی به خصوص افغانستانی بوده است. بخش از این افراد بیمدرک هستند و در مشاغل مختلف مشغول به کارند.
در قوانین ایران ضمانتاجراهای مختلفی برای جلوگیری از اشتغال غیرمجاز اتباع خارجی وضع شده است. برای مثال مطابق بند ج ماده ۱۱ قانون تنظیم بخشی از درآمدهای دولت، هر کارفرمایی که از نیروی کار خارجی غیرمجاز استفاده کند به پنج برابر حداقل دستمزد برای هر روز اشتغال یعنی معادل هشت میلیون و ۸۴۷ هزار و ۱۴۰ ریال جریمه میشود. همچنین مطابق ماده ۱۸۱ قانون کار، هرگونه به کارگیری اتباع خارجی در واحدهای کارگاهی ممنوع و کارفرمایان متخلف برابر قانون از ۹۱ روز تا ۱۸۰ روز حبس و پرداخت چند برابر دستمزد یک کارگر جریمه میشوند.
۴. کاهش آمار ورود غیرمجاز پناهجویان از کانال مانش در سال ۲۰۲۳
آمارهای رسمی در بریتانیا حاکی از کاهش قابل توجه عبور غیرقانونی پناهجویان از کانال مانش در سال گذشته میلادی است. بر اساس آمار وزارت کشور بریتانیا که روز دوشنبه ۱۱ دی منتشر شد، در سال ۲۰۲۳ آمار ورود مهاجران از کانال مانش ۲۹ هزار و ۴۳۷ مورد بود. این در حالی است که در سال ۲۰۲۲، حدود ۴۵ هزار و ۷۷۴ پناهجو از این گذرگاه دریایی خطرناک عبور کرده بودند. لذا آمار ورودهای غیرمجاز در سال گذشته میلادی یک سوم کاهش یافته است. البته این آمار در مقایسه با آمارهای سالیان قبلتر همچنان بالا است. اتحادیه صنفی نیروهای مرزبانی میگوید این کاهش موقت به دلیل آب و هوای نامساعد و بادهای تند بوده است. در طرف مقابل دولت حاکم بریتانیا معتقد است این کاهش حاصل اقدامات موثر دولت بوده است.
حزب محافظهکار که اکنون در قدرت است جلوگیری از ورود پناهجویان از راه کانال مانش را یکی از سیاستهای مهاجرتی اصلی خود قرار داده است. دولتهای محافظهکار این کشور در سالهای گذشته قول دادهاند که پس از برگزیت «کنترل مرزها را پس بگیرند» اما تاکنون در تحقق این امر چندان موفق نبودهاند. موضوع مهاجرت در سالیان اخیر یکی از مباحث کلیدی در مبارزات انتخاباتی در بریتانیا بوده است و انتخابات امسال نیز همین گونه خواهد بود.
براساس آمار وزارت کشور بریتانیا حدود یک پنجم مهاجرانی که در سال ۲۰۲۳ وارد سواحل انگلیس شدند از افغانستان بودند. نکته جالب آن که پس از افغانها، ایرانیها با ۱۲ درصد در رتبه دوم قرار دارند. در پنج سال اخیر ایرانیان همواره جزء اصلیترین گروه مهاجرانی بودهاند که از طریق کانال قصد ورود به بریتانیا و درخواست پناهندگی را داشتهاند. پس از ایرانیها شهروندان ترکیه ۱۱ درصد، اریترهایها ۹ درصد و عراقیها ۹ درصد در جایگاه بعدی هستند. همچنین تعداد آلبانیاییهایی که از مانش عبور کردند، بیش از ۹۰ درصد کاهش یافته است.
۵. ثبت حدود یک میلیون درخواست پناهندگی در اتحادیه اروپا در سال 2023
شمار درخواستهای پناهندگی در اروپا در سال جاری میلادی به شدت افزایش داشته است و به حدود یک میلیون نفر رسیده است. آژانس پناهندگی اتحادیه اروپا گفته است که انتظار نمیرود در سال آینده رقم پناهجویان کاهش یابد. نینا گریگوری، مدیر آژانس پناهندگی اتحادیه اروپا، گفته است که مقامات اروپا تنها در ماه اکتبر حدود ۱۲۳ هزار درخواست پناهندگی را ثبت کردهاند که بالاترین رقم ماهانه در هفت سال گذشته بوده است. گریگوری گفته است: «جهان اطراف ما روز به روز بیثباتتر میشود. از این رو افراد نیازمند حفاظت و پناهجویان در سال ۲۰۲۴ و پس از آن کاهش نخواهد یافت بلکه در مواردی افزایش نیز خواهد داشت». طبق این گزارش در اتحادیه اروپا تا اواخر ماه اکتبر در مجموع حدود ۹۳۷ هزار درخواست پناهندگی ثبت شده است که در مقایسه با مدت زمان مشابه سال گذشته ۲۲ درصد افزایش داشته است.
براساس این گزارش تنها اداره فدرال مهاجرت و پناهندگی آلمان «بامف» تا اواخر ماه نوامبر امسال ۳۲۵ هزار و ۸۰۱ درخواست پناهندگی را ثبت کرده که در مقایسه با یازده ماه سال گذشته ۵۲ درصد افزایش داشته است. به گفته آژانس پناهندگی اتحادیه اروپا، آلمان هنوز هم مقصد اصلی پناهجویان در اتحادیه اروپا است. به گفته این آژانس، آلمان ۲۷ درصد از مجموع درخواستهای پناهندگی در ماه اکتبر را داشته است.
گریگوری از توافق اخیر برای اصلاح سیستم مشترک پناهندگی اروپا استقبال کرد. او در عین حال گفته است «هیچ کس نباید انتظار تغییرات فوری حتی در درخواستهای پناهندگی را داشته باشد». او افزوده است اما توافق پناهندگی و مهاجرت «پیام واضحی را میفرستد که اتحادیه اروپا در برابر کسانی که میخواهند از حفاظت از پناهندگان سوءاستفاده کنند و همچنین در برابر قاچاقبران، اقدامات شدیدی انجام خواهد داد». باید دید انجام اصلاحات جدید در قوانین مهاجرتی اتحادیه اروپا سبب کاهش درخواستهای پناهندگی میگردد یا خیر.