آخرین آمار مهاجرت‌­ از افغانستان به ایران (نیمه اول سال ۲۰۲۳)

اتباع افغانستانی­ بزرگترین گروه مهاجران ساکن در ایران را در دوران بعد از انقلاب تشکیل داده‌اند. در چند سال اخیر با قدرت‌گیری مجدد طالبان، آمار مهاجرت از افغانستان به ایران دوباره سیر فزاینده‌ای یافت و این امر باعث شد بحث‌های فراوانی در افکار عمومی ایران پیرامون این موضوع که جمعیت کنونی مهاجران افغانستانی ساکن در ایران چقدر است، مطرح شود. آخرین برآورد کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل تعداد کل این مهاجران را حدود ۴.۵ میلیون برآورد کرد. در میان مقامات دولتی ایران نیز وزیر کشور از ۵ میلیون سخن گفت و برخی نمایندگان مجلس از ۶ میلیون. اما برخی گروه‌ها اعداد عجیب و غریبی هم مطرح کردند مانند عدد ۱۰ میلیون و حتی ۱۵ میلیون. در فقدان یک آمارگیری منسجم از سوی دولت، طبیعی است که چنین آمارهای پراکنده و دارای اختلاف فاحشی مطرح شود.

در این گزارش سعی می‌شود با تکیه بر آخرین گزارش‌های کمیساریا از مهاجرت از افغانستان به ایران، روندهای اخیر ورود و خروج افغان‌ها و ویژگی‌های جمعیتی این افراد بررسی شود. منبع داده‌های این یادداشت گزارش کمیساریا در مورد بازگشت داوطلبانه، گزارش نظارت بر ترددهای مرزی افغانستان، گزارش وضعیت افغانستان تا ۱ آگوست و گزارش تازه واردان افغانستانی در ایران می‌باشد. برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد آمار مهاجرت‌ها از افغانستان به ایران به سایر گزارش‌های دیاران رجوع کنید.

جمعیت مهاجران افغانستانی در کشورهای همسایه:

تخمین زده می شود که تا پایان سال 2022 بیش از 3.۲۵ میلیون افغان در داخل خود این کشور آواره شده­‌اند. در حالی که حداقل 8 میلیون افغان هم در کشورهای اطراف زندگی می‌کنند. تخمین زده می‌شود تا ۳۱ دسامبر ۲۰۲۲ حدود ۵.۲ میلیون پناهنده و پناهجو افغان در کشورهای همسایه افغانستان زندگی می‌کنند. تعداد مهاجرت‌های جدید از افغانستان نیز از آگوست ۲۰۲۱ تا اول آگوست امسال حدود ۱.۶۲ میلیون نفر تخمین زده شده است.

ورود از افغانستان به ایران:

میزان مهاجرت از افغانستان به ایران از ماه آگوست سال ۲۰۲۱ که طالبان قدرت را در اختیار گرفت، رشد کرد اما این موج مهاجرتی به مرور کندتر شد. برای مقایسه روندهای ورود مهاجران افغان به ایران بعد از طالبان نمودار زیر را ملاحظه فرمایید.

در نیمه اول سال 2023 حدود 233000 افغان با مدارک معتبر مسافرتی به ایران رفتند. میانگین تردد روزانه 1288 نفر بود. از اواسط ماه مه تا پایان ژوئن، تقریباً 1200 تا 1500 افغانی فاقد مدرک (عمدتاً مردان مجرد و گروه های کوچک خانواده) از طریق گذرگاه‌های غیررسمی به صورت هفتگی به ایران رفته‌اند. گزارش کمیساریا نشان می‌دهد حدود ۸۲ درصد از ترددهای افغانستانی‌ها به ایران از گذرگاه‌های رسمی و به صورت غیرقانونی صورت می‌گیرد. در حالی که حدود ۹۶ درصد ترددها به پاکستان از گذرگاه‌های رسمی و به شکل قانونی انجام می‌گیرد.

گزارش‌ها حاکی از آن است که همه جابجایی‌ها از طریق گذرگاه‌های غیررسمی توسط قاچاقچیان تسهیل شده است. چالش‌ها در اخذ گذرنامه و ویزا به دلیل شلوغی دفاتر گذرنامه ملی و سفارتخانه‌ها یا کنسولگری‌های مربوطه و وخامت اوضاع اقتصادی، همچنان توانایی افراد را برای دریافت مدارک محدود می‌کند و ممکن است افراد بیشتری را به سمت کانال‌های جابه‌جایی غیرقانونی ترغیب کند. هزینه جابجایی تسهیل شده توسط قاچاقچیان بین 3000 تا 6000 افغانی (35 تا 70 دلار) برای هر نفر متغیر است. این در حالی است که در سال 2022 هزینه قاچاق هر نفر بین هزار تا ۱۰ هزار افغانی بود (10 تا 100 دلار).

دلایل اصلی خروج از افغانستان:

مطابق بررسی‌های کمیساریای پناهندگان سازمان ملل مهمترین دلایل مهاجران تازه وارد افغان ساکن در ایران برای خروج از افغانستان عبارتند از: ترس از آزار و اذیت، دلایل اقتصادی، ترس عمومی از طالبان، خشونت و آشوب‌های گسترده.

 البته دلایل مهاجرت از افغانستان در مقاطع مختلف متفاوت بوده است. برای مثال در دوره‌هایی ترس از آزار و اذیت مهمترین علت بوده و در دوره‌هایی دلایل اقتصادی. در نمودار زیر دلایل عمده خروج از افغانستان از سال ۲۰۲۱ به بعد را برحسب ماه‌های مختلف مشاهده می‌کنید.

خطرات مهاجرت از افغانستان به ایران:

مهاجرت‌ها از افغانستان به ایران غالبا به صورت قاچاقی صورت می‌گیرد و این سفرها سرشار از مخاطرات گوناگون برای مهاجران است. بررسی‌های کمیساریا حاکی از آن است که مهاجران با چالش‌های زیادی از جمله کمبود آب آشامیدنی، غذا، مراقبت های بهداشتی، حریم خصوصی، مسکن و حمل و نقل روبرو هستند. خطرات دیگری مانند قاچاق و بدرفتاری توسط قاچاقچیان نیز گزارش شده است. اگر سفر مهاجران طولانی‌تر از حد انتظار طول بکشد، در معرض خطر گرسنگی هم بعضا قرار می‌گیرند. این امر باعث آسیبب‌پذیری بیشتر کودکان، زنان باردار و شیرده، بیماران پزشکی و افراد مسن می‌گردد.

قومیت مهاجران افغان تازه‌وارد در ایران:

آمارهای کمیساریای عالی پناهندگان نشان می‌دهد مهاجرانی که از سال ۲۰۲۱ تا جولای ۲۰۲۳ به ایران وارد شده‌اند از نظر قومیت حدود ۳۶ درصد آن‌ها هزاره بوده‌اند. همچنین ۳۴ درصد تاجیک و ۱۴ درصد هم پشتون بوده‌اند.

مشاغل اصلی مهاجران تازه‌وارد در ایران:

مهمترین مشاغلی که مهاجران تازه وارد افغانستانی به آن مشغول بوده‌اند عبارتند از: کارگری ساختمان (۴۳ درصد)، مشاغل نیروهای مسلح (۳۳ درصد)، خیاطی و کارهای نساجی (۱۲ درصد) و کارگری کشاورزی و مزارع (۶ درصد).

توزیع جغرافیایی محل سکونت اتباع افغانستانی در ایران:

میزان پراکندگی اتباع افغانستانی در ایران یکسان نیست و همان گونه نقشه زیر نشان می‌دهد استان‌هایی مانند تهران، خراسان رضوی، اصفهان، البرز، قم، کرمان و فارس جمعیت بیشتری از مهاجران افغان را در خود جای داده‌اند.

خروج از ایران به افغانستان در نیمه اول سال ۲۰۲۳:

تخمین زده می شود که در نیمه اول سال 2023 حدود 710000 مورد خروج از ایران و ورود به افغانستان ثبت شده است. این آمار شامل 310,000 اخراج اتباع بدون مدرک و 400,000 مورد بازگشت ارادی می‌باشد. همچنین چند مورد از بازگرداندن داوطلبانه پناهندگان وجود داشت.

اخراج افغانستانی‌ها از ایران:

همان طور که گفته شد در نیمه اول سال ۲۰۲۳ حدود ۳۱۰ هزار تبعه افغانستانی از ایران اخراج شده‌اند. این بدین معناست که روزانه حدود ۱۷۱۶ نفر از ایران اخراج شده‌اند. میزان اخراج‌ها در این بازه زمانی، در مقایسه با بازه‌ زمانی مشابه در سال ۲۰۲۲، حدود ۱۶ درصد بیشتر است. در میان اخراج شدگان اتباع شرکت کننده در طرح سرشماری سال ۱۴۰۱ وحتی بعضا پناهندگان دارای کارت آمایش هم حضور داشتند. در نمودار زیر روندهای اخراج افغانستانی‌ها از ایران در سال‌های ۲۰۲۲ و نیمه اول سال ۲۰۲۳ مقایسه شده است.

اخراج شدگان از ایران مطابق آمار کمیساریا بیش از ۴۵ درصدشان برای بار نخست بوده که به ایران مهاجرت کرده‌اند. ۲۴ درصد بار دوم، ۱۱ درصد بار سوم و ۲۰ درصد هم بیش از سه بار به ایران رفته‌اند.

مهمترین دلایل اخراج افغان‌ها از ایران در بازه مورد بررسی، فقدان مدارک اقامتی (۸۷ درصد) و ورود غیرمجاز به کشور (۱۳ درصد) است.

بازگشت‌‌ها از ایران به افغانستان‌:

در نیمه نخست سال ۲۰۲۳ حدود ۴۰۰ هزار بازگشت داوطلبانه گزارش شده است. مهمترین دلایل بازگشت اتباع افغان از ایران به کشور خود در بازه زمانی نیمه اول سال ۲۰۲۳ عبارتند از: تجدید دیدار با اعضای خانواده، عدم وجود فرصت شغلی مناسب، هزینه بالای زندگی در ایران، کسب پاسپورت یا ویزای برای اقامت مجدد در ایران، ترس از دستگیری یا اخراج عدم دسترسی به خدمات بهداشتی و غیره.