حمیدرضا رضایی- ۲۴۰ میلیون مهاجر بین‌المللی که در سراسر جهان وجود دارند هر ساله به‌سختی از اقیانوس‌ها عبور می‌کنند، بیابان‌ها، رودها و کوه‌ها را پشت سر می‌گذارند و خطر می‌کنند تا به یک رؤیا برسند و رؤیای ساده آن‌ها تنها این است که یک زندگی با آرامش و شغل مناسب داشته باشند تا بتوانند علاوه بر تأمین نیازهای خودشان برای خانواده‌شان نیز پول بفرستند و به آنان کمک کنند. حدود ۱۸۰ میلیون نفر این جمعیت از کشورهای فقیر هستند که به‌طور منظم پول به خانه‌شان ارسال می‌کنند. پدیده ارسال وجوهات مهاجران، جریانی است که در گذشته نیز وجود داشته و مردمانی از کشورهای فقیر برای کسب درآمد ناچار به کوچ و هجرت از سرزمین‌های پدری‌شان می‌شدند.

به این وجوهات ارسالی که توسط مهاجران به کشورهای خودشان ارسال می‌شود «رمیتنس» گفته می‌شود. به‌طور کلی در سال ۲۰۱۴ مبلغ ۵۸۳ میلیارد دلار مجموع تمام رمیتنس‌های دنیاست که در یک رکورد حیرت انگیز میزان ۴۳۶ میلیارد دلار آن به کشورهای درحال‌توسعه ارسال‌شده است. این یک مبلغ قابل‌توجه است، چراکه سه برابر پولی است که در حال حاضر کشورهای توسعه‌یافته به کشورهای درحال‌توسعه کمک می‌کنند. آمارها نشان می‌دهد که هر کدام از این کارگران مهاجر به‌طور متوسط ماهانه حدود ۲۰۰ دلار ارسال می‌کنند. این رقم اما، ماه‌ها و ماه‌ها و توسط میلیون‌ها نفر در حال تکرار شدن و تبدیل آن ارز خارجی بزرگی است.

وضعیت رمیتنس اما در ایران اوضاع خوبی ندارد. طبق آمارهای سازمان جهانی مهاجرت تا سال ۲۰۱۵ تعداد افرادی که به ایران مهاجرت کرده‌اند حدود ۲ میلیون و ۷۲۶ هزار نفر هستند. مردم افغانستان، عراق، پاکستان، آذربایجان، ترکمنستان، ارمنستان و ترکیه در صدر کشورهایی قرار دارند که به ایران  مهاجرت کرده‌اند. عمده دلیل این مهاجرت‌ها نیز مواردی مثل ناامنی، مشکلات اقتصادی، نبود شغل و ادامه تحصیلات در کشورهای مذکور بوده است.

اما از سویی طبق آمارهای وزارت کشور تا سال ۱۳۹۵ حدود ۵۴۰ هزار نفر از مهاجران ایرانی شاغل هستند. البته این تعداد مهاجرانی است که به‌صورت قانونی در حال اشتغال در ایران هستند. اما از طرف دیگر طبق اعلام مسئولین وزارت کشور حدود ۲ میلیون نفر از مهاجران افغانستانی هم به‌صورت غیرقانونی در ایران در حال زندگی هستند که شاید چیزی حدود ۱.۵ میلیون نفرشان شاغل نیز باشند. بنابراین روی هم رفته می‌توان تعداد شاغلین خارجی چه قانونی و چه غیرقانونی را حدود ۲ میلیون نفر دانست.

جمع ماهانه درآمد این تعداد شاغل خارجی در کشور، چیز حیرت انگیزی باید به نظر برسد. اگر در آمد هر کدام از این افراد را ماهیانه ۷۰۰ هزار تومان هم در نظر بگیریم جمع آن چیزی حدود ۱۴۰۰ میلیارد تومان در ماه خواهد شد. قطعاً از این مقدار حجم قابل توجهی هم به کشورهای مقصد علی‌الخصوص افغانستان انتقال خواهد یافت. حال اگر از این مبلغ فقط یک چهارم آن قرار باشد برای تأمین معاش خانواده‌های مهاجران به کشورهایشان منتقل شود مبلغش چیزی حدود ۳۵۰ میلیارد تومان در ماه خواهد بود. اگر بخواهیم این عدد را با نرخ دلار ۵۰۰۰ تومانی تبدیل کنیم چیزی در حدود ۷۰ میلیون دلار در ماه می‌شود. یعنی تقریباً ۸۴۰ میلیون دلار در سال از سوی مهاجران ایرانی به کشورهایشان ارسال خواهد شد.

شاهدی بر درست بودن این عدد هم یک گزارش منتشر شده توسط سازمان جهانی پناهندگان (UNHCR) است. در همین زمینه یعنی میزان وجوهات ارسالی توسط افغانستانی‌ها همان‌طور که در جدول زیر نیز نشان داده شده سازمان جهانی پناهندگان گزارشی منتشر کرده است[۱] که نشان می‌دهد در سال ۲۰۰۸ مبلغ حیرت انگیز ۵۰۰ میلیون دلار رمیتنس از ایران خارج شده است. البته این گزارش با استفاده از تحقیق بر روی ۱۵۰۰ خانوار افغانستانی ساکن در ۱۰ شهر ایران و نیز تعداد زیادی از مهاجران غیرقانونی دیپورت شده از ایران انجام گرفته است و عدد آن به‌صورت تقریبی و تخمینی بیان شده است.

در حال حاضر به دلیل تحریم و روابط بانکی محدود ایران، مهاجران برای ارسال پول‌های خود به کشورشان عمدتاً از صرافی‌ها یا افراد مورد اعتماد استفاده می‌کنند. این روش‌های انتقال دو مشکل اساسی برای هم ایران و هم مهاجران در پی دارد. بنابراین هیچ گونه اطلاعی از میزان، دلایل و روش‌های انتقال برای نهادهای نظارتی ایران وجود ندارد و از طرفی خود مهاجران نیز با پرداخت کارمزد بالا در حال متضرر شدن هستند. بنابراین راه اندازی خط اعتبار و پیمان دوجانبه پولی فی ما بین بانک‌های دو کشور تا حدود زیادی می‌تواند این مشکلات را حل نماید. به این ترتیب پیشنهاد می‌شود که حاکمیت از ظرفیت‌های زیر بهره بگیرد و در راستای توسعه منافع اقتصادی و انسانی خود استفاده کند.

• افتتاح حساب و ارائه کلیه خدمات بانکی به مهاجران در جهت استفاده از گردش و جابجایی مالی مهاجران
• بستن مالیات بر رمیتنس‌های ارسال شده توسط مهاجران افغانستان و افزایش درآمدهای مالیاتی از این طریق
• برقراری ارتباط بانکی با افغانستان برای ارسال وجوهات مهاجران به‌صورت قانونی و از طریق خط اعتباری ویژه بانکی
• شفاف شدن آمار و ارقام میزان رمیتنس ارسالی و دریافتی کشور برای تصمیم‌گیری‌های بهتر در آینده
• ایجاد شبکه‌های انتقال پول و تسهیل روابط بانکی برای دریافت رمیتنس‌های ایرانی‌ها مهاجر در جهان

منبع: روزنامه قدس

[۱] Afghanistan Remitance Overview and Trends Annex to Afghanistan Migraton Profle. Prepared for the Internatonal Organizaton for Migraton (IOM) by Michaella Vanore Katrin Marchand