ثبت نام دانش آموزان اتباع و تحصیل کودکان مهاجر پس از امنیت یکی از دغدغه‌های همیشگی مهاجران ساکن در ایران از دیرباز تا به امروز بوده است. در عین حال امکان تحصیل کودکان و نوجوانان مهاجر در ایران همواره با فراز و نشیب‌هایی روبه‌رو بوده است. این مسئله همواره تحت تأثیر سیاست‌های مهاجرتی ایران قرار داشته است. در این نوشتار می‌کوشیم تا علاوه بر ارائه‌ی مروری کوتاه بر تاریخچه‌ی تحصیل کودکان مهاجر در ایران، آخرین رویه‌ها و شیوه‌نامه‌های موجود را نیز بررسی کنیم.

نحوه‌ی ثبت‌نام کودکان دارای مدرک سرشماری در سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۲

بالاخره پس از اعتراضات فراوان به عدم ثبت‌نام کودکان مهاجر و دانش‌ آموزان اتباع که در یک سال اخیر به ایران آمده بودند، اداره‌ی امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور در آخرین روزهای تابستان بخش‌نامه‌ی ثبت‌نام این افراد را به شرح زیر ابلاغ کرد:

1- دانش آموزان سال اولی شرکت کننده در طرح بازشماری و دارندگان برگه حمایت تحصیلی سال قبل که مقطع تحصیلی یا واحد آموزشی آنان تغییر یافته است با مراجعه به نشانی اینترنتی kanoonnobat.ir برای دریافت برگه حمایت تحصیلی سال جدید 1402-1401 نوبت دریافت نمایند. دارندگان برگه حمایت تحصیلی سال قبل که واحد آموزشی آنان تغییر نیافته است متعاقباً و از اوائل آبان ماه برای دریافت برگه حمایت تحصیلی سال 1402-1401 به نشانی اینترنتی فوق فراخوانده خواهند شد.

2- دانش آموزان ثبت نامی در طرح سرشماری دارای رسید به اعتبار1401/07/30 صادره توسط دفاتر خدمات:

دانش آموزان(بین 6 تا 18 سال) این گروه که پس از دریافت نمونه فرم سنجش سلامت از سایت‏ های ادارات کل امور اتباع و مهاجرین خارجی و مراجعه به مراکز جامع خدمات بهداشتی محل سکونت، به همراه پاسخ معاینات پزشکی با همان رسید سرشماری (برگه 1401/07/30 ) برای ثبت نام به واحد آموزشی محل سکونت برای ثبت نام موقت مراجعه نماید. این گروه پس از ثبت نام موقت در مدارس، متعاقباً و از اوائل آذر ماه برای دریافت برگه حمایت تحصیلی سال1402-1401 به نشانی اینترنتی فوق فراخوانده خواهند شد.

3- دانش آموزان ثبت نامی در طرح سرشماری دارای رسید به اعتبار1401/07/30 صادره توسط دفاتر پیشخوان:

دانش آموزان (بین 6 تا 18 سال) این گروه که دارای رسید سفید رنگ می باشند با مراجعه به نشانی اینترنتی kanoonnobat.ir نوبت مراجعه به دفاتر خدمات دریافت نمایند. ( به ثبت نام شدگان دارای رسید سفید در هر استان صرفاً به دفاتر همان استان نوبت داده خواهد شد. ضمناً نوبت دهی در استانهای ممنوعه اجرا نخواهد شد) در روز نوبت درمراجعه به دفاتر خدمات پس از انجام فرایند اداری برای سرپرست و دانش آموز برگه 1401/07/30 صادر و به همراه فرم خام سنجش سلامت تحویل خواهد شد. 

این گروه با مراجعه به مراکز جامع خدمات بهداشتی محل سکونت، به همراه پاسخ معاینات پزشکی با برگه جدید معتبر تا 1401/07/30 صادره برای ثبت نام به واحد آموزشی محل سکونت برای ثبت نام موقت مراجعه نمایند. 

همچنین این گروه پس از ثبت نام موقت در مدارس، متعاقباً و از اوائل آذر ماه برای دریافت برگه حمایت تحصیلی سال 1402-1401 به نشانی اینترنتی فوق فراخوانده خواهند شد.

تحصیل و ثبت نام دانش آموزان اتباع در چند دهه‌ی اخیر در ایران

در طول ۴۰ سال اخیر، همواره سیاست‌های متفاوتی درخصوص نحوه مواجهه با دانش‌آموزان اتباع اعم از پذیرش یا عدم پذیرش آنها، رایگان یا پولی بودن تحصیل آن‌ها، شرایط تحصیل کودکان اتباع به نسبت مسائل اقامتی ایشان و مانند آن، اتخاذ گردیده است. سیاست‌های پیرامون مسئله تحصیل اتباع همواره متأثر از سیاست‌های کلی دولت درخصوص اتباع افغانستانی (به‌دلیل غلبه تعداد اتباع این کشور نسبت به سایر کشورها در ایران) بوده است.

دهه‌ی ۶۰؛ غلبۀ سیاست‌ درهای باز پیش روی اتباع و تسهیل تحصیل کودکان

در دهه‌ ۶۰، سیاست ایران در قبال مهاجران به‌خصوص مهاجران افغانستانی سیاست درهای باز بود و دانش‌اموزان مهاجر همانند دانش‌آموزان ایرانی حق تحصیل در مدارس دولتی ایران را داشتند.

دهه‌ی ۷۰ و ۸۰؛ غلبه‌ی سیاست بازگشت اتباع و اختلال در ثبت نام دانش آموزان اتباع

در دهه‌ ۷۰ و پس از پایان جنگ تحمیلی به‌تدریج سیاست رسمی ایران تغییر یافت. در آذر سال ۱۳۷۱ دولت ایران با دولت افغانستان و کمیساریای پناهندگان سازمان ملل متحد قرارداد سه‌ساله‌ای با هدف تسهیل بازگشت مهاجران به کشورشان امضا کرد. در سال ۱۳۷۲ نیز طرح «بازگشت آوارگان افغانی به موطنشان» در شورای عالی امنیت ملی تصویب و توسط وزارت کشور و کمیته‌ هماهنگی امور آوارگان اجرایی گشت. در همین راستا دولت یارانه‌های سلامت و آموزش را برای مهاجران و پناهندگان قطع کرد و گروه‌هایی که از سال ۱۳۷۱به ایران آمدند، دیگر از حق تحصیل و درمان رایگان برخوردار نبودند. این مهاجران جدید که بالغ بر ۵۵۰ هزار نفر بودند، مجوزهای موقت دریافت کردند. کودکان این افراد نیز از امکان ‌ثبت‌ نام در مدارس برخوردار نبودند.

یکی از پیامدهای ایجاد این وضعیت برای مهاجران شکل‌گیری مدارس موسوم به خودگردان در ایران بود. مدارس خودگردان به مدارسی اطلاق می‌‌شود که توسط افراد فرهنگی دلسوز با توجه به نياز و ضرورت آموزش مهاجران افغانستانی در ايران تأسيس و بدون حمايت يا سرپرستی ارگان‌های دولتی و با مديريت افرادی غالباً غيرحرفه‌‌ای اداره می‌‌شود. عموم مدارس خودگردان در دهه‌ ۷۰ و پس از ایجاد محدودیت‌ها در ثبت نام دانش آموزان اتباع شکل گرفتند.

سیاست ایران در قبال مهاجران در سراسر دهه ۷۰ و ۸۰، براساس مصوبه شورای عالی امنیت ملی‌ مبنی‌بر «بازگشت آوارگان افغانی به موطنشان» در سال ۱۳۷۲ سیاست بازگشت بود و پیرو آن، ‌ثبت‌ نام کودکان مهاجر افغانستانی در مدارس دولتی با محدودیت‌های هرچه بیشتری روبه‌رو می‌گشت.

از سال ۱۳۸۳ و براساس آیین‌نامه وزارت کشور فعالیت مدارس خودگردان ممنوع اعلام گردید. تحصیل کودکان مهاجر دارای مدرک اقامتی معتبر در مدارس دولتی نیز به‌شرط پرداخت شهریه به‌صورت آزاد میسر بود.

دهۀ ۹۰؛ فرمان رهبری و حق تحصیل کودکان مهاجر در ایران

پس از انتشار فرمان رهبری برای تحصیل کودکان مهاجر افغانستانی در سال ۱۳۹۴، سه تغییر عمده در وضعیت تحصیلی کودکان اتباع به وجود آمد:

رایگان شدن حضور دانش‌آموزان مهاجر در مدارس دولتی ایرانی

امکان تحصیل کودکان مهاجر غیرقانونی و بدون مدرک

تعیین تکلیف مدارس خودگردان

پس از انتشار این فرمان، همه ساله وزارت کشور بخشنامه‌ی ثبت نام دانش آموزان اتباع در مدارس را تدوین می‌نماید و وزارت آموزش و پرورش بر اساس آن اقدام به فراهم آوردن امکانات تحصیل برای کودکان مهاجر می‌کند.

گزارش «تحصیل کودکان مهاجر در ایران چالش های تقنینی، نظارتی و اجرایی و راهکارهای پیشنهادی» شرح کاملی از تاریخچه‌ و جنبه‌های گوناگون تحصیل کودکان مهاجر در ایران را بیان کرده است.

تحصیل کودکان مهاجر در ایران و ثبت نام دانش آموزان اتباع از دریچه‌ی آمار و ارقام

آخرین آماری که مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارج از کشور وزارت آموزش و پرورش از تعداد دانش‌‌آموزان مهاجر حاضر در مدارس ایران اعلام کرده، به شرح زیر است:

این مرکز در مطلب مربوط به وضعیت دانش‌اموزان اتباع خارجی در ایران اعلام کرده که:

آمارها حاکی از آن است که حدود نیم میلیون نفر (497508) دانش‌آموز اتباع خارجی در مدارس داخل و خارج از کشورمان مشغول به تحصیل هستند که از این تعداد 472389 نفر از اتباع کشور افغانستان و بقیه اتباع سایر کشورها هستند که در بیش از 1660 مدرسه و 16600 کلاس درس کشور ساماندهی شده و مشغول به تحصیل هستند.

جمهوری اسلامی ایران سالانه بیش از 20 هزار میلیارد ریال جهت تحصیل این دانش آموزان عزیز هزینه پرداخت می نماید. این درحالی است که میزان کمک های سازمان های بین المللی(حدود 3.8 درصد) در مقایسه با حجم خدمات متنوع آموزشی و پرورشی جمهوری اسلامی ایران قابل قیاس نبوده است. 

همچنین وحدانی مسئول اتباع مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارج از کشور در گفت‌وگو با روزنامه‌ی ایران آخرین آمار دانش‌آموزان مهاجر مشغول به تحصیل در مدارس ایران را به شرح زیر اعلام کرد:

« آخرین سرشماری تعداد دانش‌آموزان اتباع در سال گذشته [سال تحصیلی ۱۴۰۰-۱۴۰۱] بیش از ۵۵۶ هزار و امسال [سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۲] این تعداد به حدود ۶۶۰ هزار نفر رسیده است». 

قوانین مرتبط با تحصیل کودکان مهاجر در ایران

در باب اجرای فرمان رهبری مبنی بر حق تحصیل کودکان مهاجر در مدارس ایران، قانون مشخص و مدون و ثابتی وجود ندارد. مرجع اجرای این فرمان همواره شیوه‌نامه‌های ثبت‌نام کودکان مهاجر در مدارس ایران است که همه‌ساله توسط وزارت کشور و اداره‌ی امور اتباع و مهاجرین خارجی به وزارت آموزش و پرورش ابلاغ می‌گردد.

ثبت نام دانش آموزان اتباع در سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۲

با توجه به درگیری اداره امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور با سرشماری اتباع خارجی تا ۲۰ تیر ۱۴۰۱ همچنان انتشار شیوه‌نامه‌ی ثبت نام دانش آموزان اتباع در هاله‌ای از ابهام بود. در این تاریخ، مهدی فیاضی رئیس مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارج از کشور شیوه‌نامه را ابلاغ کرد که در بخش بعدی متن کامل آن آمده است. با این حال، وزارت آموزش و پرورش دستورالعمل اجرایی ثبت‌نام نوآموزان و دانش‌آموزان در سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۲ را به مدیران مدارس سراسر کشور ابلاغ کرده کرده بود.

در بخش مقررات عمومی این دستورالعمل آمده است که:

– دستورالعمل ثبت‌نام دانش‌آموزان و نوآموزان اتباع خارجی در سال تحصیلی ۱۴۰۲-۱۴۰۱ متعاقبا از سوی مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارج از کشور ارسال می شود. به استناد ماده ۴۵ آیین نامه اجرایی مدارس، مدیر مدرسه می‌تواند در موارد استثناء دانش‌آموزان فاقد مدارک هویتی و تحصیلی را با اخذ تعهد کتبی از ولی (مبنی بر ارائه مدارک مربوط) برای مدت یک ماه ثبت‌نام کند. ادامه تحصیل این قبیل دانش‌آموزان در صورت عدم ارائه مدارک هویتی و تحصیلی بعد از گذشت یک ماه مطابق مفاد ماده مذکور امکان‌پذیر خواهد بود.

در این دستورالعمل آمده است که فرآیند ثبت‌نام دانش‌آموزان در مدارس باید تا آخر مرداد ماه ۱۴۰۱ به پایان برسد. این یعنی این‌که کودکان مهاجر تنها ۲ ماه فرصت دارند که به هر طریقی در مدارس دولتی ثبت‌نام کنند.

شیوه‌نامه اجرایی ثبت نام دانش‌آموزان اتباع خارجی در سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۲

بالاخره و پس از کش و قوس‌های فراوان و در حالی‌که تنها یک ماه تا پایان مهلت ثبت‌نام دانش‌آموزان در مدارس ایران وجود دارد، مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارج از کشور وزارت آموزش و پرورش، شیوه‌نامه‌ی اجرایی ثبت‌نام دانش‌آموزان اتباع خارجی در سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۲ را به مدارس سراسر کشور ابلاغ کرد.

متن کامل این شیوه‌نامه به شرح زیر است:

مقدمه

در اجرای سیاست‌های نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران و مصوبه شماره ۱۳۸۹۷/ت/۵۲۱۶۳ مورخ ۸ اردیبهشت ۱۳۹۵ هیئت وزیران و همچنین موافقت وزیر محترم کشور و رئیس کمیسیون ساماندهی اتباع خارجی در هامش نامه شماره ۲۴۸۰۹ مورخ ۱۵ اسفند ۱۴۰۱ شیوه‌نامه ثبت‌نام دانش‌آموزان اتباع خارجی به شرح ذیل تدوین و جهت اجرا ابلاغ می‌گردد:

 

ماده ۱: تعاریف

اصطلاحات این دستورالعمل در معانی مشروح زیر به کار می‌روند:

الف) دانش‌آموزان لازم‌التعلیم اتباع خارجی: کلیه اتباع خارجی متقاضی بین سنین ۶ تا ۲۰ سال تمام پسر و ۶ تا ۲۲ سال تمام دختر.

ب) ولی دانش‌آموز تبعه خارجی: پدر دانش‌آموز و در صورتی که پدر به هر دلیلی حضور نداشته باشد، مادر به عنوان ولی دانش‌اموز است.

پ) قیم دانش‌آموز تبعه خارجی: دانش‌آموز تبعه خارجی که فاقد ولی بوده و تحت سرپرستی پدربزرگ، مادربزرگ، برادر، خواهر، عمو، دایی و یا عمه و خاله قرار دارند و این سرپرستی با حکم دادگاه و یا تاییدیه سفارت افغانستان مستند باشد.

ت) معرفی‌نامه حمایت تحصیلی: مدرکی که توسط دفتر خدمات، اقامت و اشتغال اتباع خارجی وزارت کشور به استناد بند (ث) ماده‌ (۱) آیین‌نامه‌ی نحوه‌ی آموزش اتباع خارجی موضوع تصویب‌نامه شماره ۱۳۸۹۷/ت/۵۲۱۶۳ مورخ ۸ اردیبهشت ۱۳۹۵ هیئت محترم وزیران صادر گردیده یا می‌گردد.

ث) معرفی‌نامه سنجش سلامت: نامه صادره از سوی دفاتر خدمات اقامت و اشتغال اتباع خارجی که به منظور معرفی دانش‌آموزان به مراکز بهداشت برای انجام طرح سنجش سلامت و آمادگی تحصیلی دانش‌آموز تبعه خارجی صادر می‌شود.

ج) گواهی سنجش سلامت: گواهی صادره از سوی مراکز بهداشت مبنی بر تایید سلامت و آمادگی تحصیل دانش‌آموز تبعه خارجی صادر می‌گردد.

چ) دفاتر خدمات اتباع خارجی: دفاتر خدمات، اقامت و اشتغال اتباع خارجی که به عنوان بخش غیردولتی به نیابت از اداره‌ی کل امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور مسئول صدور برگه حمایت تحصیلی است.

خ)  گواهی معلولیت: گواهی صادره از سوی سازمان بهزیستی استان.

د) طرح سرشماری: رسید شرکت در طرح‌های سرشماری اتباع غیرمجاز از سال‌های ۹۵ و ۹۶ که متضمن دریافت کد اختصاصی است.

 

ماده ۲- اهداف طرح:

الف) فراهم کردن امکان دسترسی به آموزش پایه برای کودکان لازم‌التعلیم اتباع خارجی دارای مدارک قانونی اقامت در جمهوری اسلامی ایران

ب) اجرای منویات مقام معظم رهبری در خصوص دانش‌آموزان لازم‌التعلیم اتباع خارجی غیرمجاز.

پ) ایجاد فرصت های برابر و عدالت آموزشی برای همه دانش‌آموزان و افراد لازم التعلیم من جمله اتباع خارجی در راستای سند تحول بنیادین آموزش و پرورش.

ت)  توسعه بهداشت در جامعه دانش‌آموزان من جمله اتباع خارجی با هدف حفظ سلامت دانش‌آموزان مدارس کشور.

 

ماده ۳- مشمولان ثبت‌نام و تحصیل در مدارس کشور:

الف – دانش‌آموزان اتباع خارجی دارای مدارک زیر:

١- گذرنامه دارای اقامت معتبر

۲- گذرنامه خانواری (دارای روادید تا ۱۴۰۰/۹/۳۰ )

٣- دفترچه پناهندگی معتبر

۴- دفترچه اقامت معتبر صادره از نیروی انتظامی

۵- کارت‌های آمایش ۱۶ یا ۱۷

۶- کارت‌های هویت ۱۵ یا ۱۶

۷- برگه تردد دارای اعتبار بدل از کارت آمایش

۸- دفترچه اقامت ویژه صادره از نیروی انتظامی

۹- برگ حمایت تحصیلی صادره در سال ۱۴۰۱ یا ۱۴۰۰

تبصره ۱: نحوه و زمان صدور برگ حمایت تحصیلی جهت دانش‌آموزان کلاس اولی غیرمجاز دارندگان سربرگ شناسایی قدیم و همچنین افراد دارای برگ شناسائی شش ماهه جدا گانه به دفاتر امور اتباع و مهاجرین خارجی استانداری‌ها و دفاتر خدمات اقامت و اشتغال اتباع خارجی ابلاغ می‌گردد.

دانش‌آموزانی که دارای مدرک فوق‌الذکر هستند، می‌توانند با توجه به شرایط ذیل در تمام مقاطع تحصیلی تا سطح دیپلم در مدارس رسمی ثبت‌نام کنند. این متقاضیان باید جهت ثبت‌نام مستقیما به مدارس تحت پوشش آموزش و پرورش مراجعه نمایند.

تبصره ۲: در صورت انقضای تاریخ مدرک اقامتی دانش‌آموزان قبل از پایان سال تحصیلی ادامه تحصیل آنان تا پایان سال تحصیلی بلامانع است.

تبصره ۳: دارندگان برگ حمایت تحصیلی سال ۱۴۰۰ در صورت داشتن کارنامه تحصیلی در مدارس کشور می‌توانند برای سال جاری نیز در همان مدرسه ثبت‌نام کنند، انتقال ایشان به سایر مدارس یا پایه بالاتر مشروط به داشتن برگ حمایت تحصیلی سال ۱۴۰۱ است.

 

یادآوری ۱: رهگیری کدهای مربوط به بندهای ۲، ۵،، ۶ و ۷ از طریق شناسه ویژه اتباع خارجی و استعلام و رهگیری کدهای مربوط به بندهای ۱، ۳، ۴ و ۸ نیز از طریق کد فراگیر اتباع خارجی انجام می‌پذیرد.

یادآوری ۲: متصدیان محترم ثبت‌نام در مدارس می‌بایستی هنگام ثبت‌نام اولیه، مدارک هویتی و اقامتی متقاضی را به دقت کنترل نمایند. مسئولیت وجود هرگونه تناقض در مدارک هویتی و اقامتی دانش‌آموزان پس از ثبت‌نام بر عهده مدیران مدارس است.

یادآوری ۳: مدیر واحد آموزشی می‌بایستی تصویر مدارک اقامتی را پس از مطابقت با اصل و درج عبارت «تطبیق شد» به همراه امضا و قید تاریخ، در پرونده تحصیلی دانش‌آموز بایگانی و اصل مدرک را به دانش‌آموز بازگرداند.

ب- فرزندان اتباع خارجی ایثارگر:

۱. تحصیل فرزندان ایثارگران اتباع خارجی در مدارس شاهد و مدارس ایثارگران طبق ضوابط آموزش و پرورش صورت می‌پذیرد.

۲. مکاتباتی که وزارت آموزش و پرورش را ملزم به ثبت‌نام از دانش‌آموزان اتباع خارجی موصوف می‌کند باید از طریق ادارات کل امور اتباع و مهاجرین خارجی استانداری‌ها و اداره کل اتباع وزارت کشور ارسال گردد..

۳. تمام استعلامات فرزندان شاهد ایثارگر توسط سازمان‌ها و نهادهای ذیربط از طریق وب سرویس در بستر سامانه سیام وزارت کشور انجام می‌پذیرد.

۴. دانش‌آموزان اتباع خارجی ایثارگر فاقد مدرک هویتی و اقامتی معتبر ملزم به ارائه گواهی ایثارگری صادره از سوی مراجع ذیربط جهت انجام فرآیند مربوطه در سامانه سیام، تعیین کد اختصاصی و سپس دریافت برگ حمایت تحصیلی هستند.

 

ماده ۴- شرایط ثبت‌نام دانش‌آموزان در هنرستان‌های شاخه فنی‌وحرفه‌ای و کاردانش:

ثبت‌نام دانش‌آموزان اتباع خارجی در هنرستان‌های شاخه فنی‌وحرفه‌ای و کاردانش با رعایت سهمیه در رشته‌های زیر بلامانع است:

الف) پذیرش ۲۰ درصدی از ظرفیت هر ناحیه، شهرستان و منطقه صرفا در شاخه‌های زیر:

۱. شاخه فنی وحرفه ای در رشته‌های پویانمایی، سینما، نمایش، نقاشی، موسیقی (نوازندگی سازهای ایرانی)، موسیقی (نوازندگی سازهای جهانی)

۲. شاخه کاردانش در رشته‌های هتلداری، نقاشی ایرانی، صحافی و جلدسازی، نوازندگی سازهای ایرانی و خارجی، آواز ایرانی، آواز جهانی.

ب) پذیرش ۱۰ درصدی از ظرفیت هر ناحیه، شهرستان و منطقه ادارات کل آموزش و پرورش در سایر رشته‌های شاخه فنی وحرفه‌ای و کاردانش متناسب با سیاست‌های توسعه متوازن استان خواهد بود.

تبصره: تغییر درصد ثبت‌نام در هنرستان‌ها در صورت عدم مغایرت با سند راهبردی آموزش اتباع خارجی و اعلام آن از طریق کمیته آموزش و پژوهش بلامانع است.

 

ماده ۵- ارزشیابی مدارک تحصیلی

۱.  متقاضیان ثبت‌نام در یکی از پایه‌های دوره ابتدایی که فاقد مدرک تحصیلی هستند جهت تعیین سطح تحصیلی به نزدیک‌ترین دبستان محل سکونت خود مراجعه کنند.

۲. مدیران مدارس ابتدایی برای تعیین سطح تحصیلی دانش‌آموزان بر اساس مفاد ۴۵ و ۵۴ آیین‌نامه اجرایی مدارس اقدام نمایند.

۳. متقاضیان ثبت‌نام در یکی از دوره‌های متوسطه اول و دوم که فاقد مدرک تحصیلی هستند نیز باید جهت تعیین سطح تحصیلی به اداره آموزش و پرورش منطقه محل سکونت خود مراجعه کنند. 

۴. ادارات آموزش و پرورش می‌بایستی برای تعیین سطح تحصیلی متقاضیان دوره اول متوسطه که فاقد مدرک تحصیلی می‌باشند مطابق مفاد ماده ۵۶ آیین‌نامه اجرایی مدارس و تبصره‌های ذیل آن برای تعیین پایه تحصیلی متقاضیان دوره دوم متوسطه مطابق مفاد ۶۱ آیین‌نامه آموزشی دوره متوسطه روزانه مصوب جلسه ۹۳۲ شورای عالی آموزش و پرورش مورخ ۱۷ خرداد ۱۳۹۵ عمل نموده و پس از تعیین پایه تحصیلی نسبت به صدور معرفی‌نامه به مدارس مربوطه اقدام نمایند.

ضمنا برابر ماده ۵۵ آیین نامه اجرایی مدارس و تبصره ذیل آن، دانش‌آموزانی که در مراکز غیر مجاز تحصیل کرده اند تعیین پایه نخواهند شد و ثبت‌نام و ادامه تحصیل آنان با رعایت حداکثر شرط سنی و براساس سوابق و آخرین کارنامه تحصیلی مجاز خواهد بود.

۵. متقاضیانی که دارای مدرک تحصیلی خارجی هستند باید برای ارزشیابی و تطبیق مدارک تحصیلی خود از طریق مرکز امور بین‌الملل و ادارات کل استان‌ها اقدام کنند.

تبصره: چنانچه متقاضی ادامه تحصیل پس از تعیین پایه تحصیلی دارای سن بالا باشند و امکان ادامه تحصیل وی در مدارس رسمی روزانه میسر نباشد می‌تواند با معرفی‌نامه صادره از سوی ادارات مربوطه آموزش و پرورش به مدارس بزرگسالان و یا نهضت سوادآموزی مراجعه کنند.

 

ماده ۶- محدودیت‌های مکانی ثبت‌نام:

۱. ثبت‌نام اتباع خارجی در مدارس مناطق ممنوعه تردد و اسکان اتباع خارجی در جمهوری اسلامی مجاز نیست.

تبصره ۱: ثبت‌نام دانش‌آموزانی که والدین آنها در مناطق ممنوعه دارای اقامت قانونی هستند، بلامانع است. 

تبصره ۲: ممنوعیت اسکان شامل اتباع خارجی که با زنان ایرانی ازدواج نموده اند و ثبت ازدواج آنها به تأیید وزارت کشور رسیده است نمی‌شود.

۲. کلیه مدارک دارندگان مدارک هویتی و اقامتی (به جز دارندگان دفترچه اقامت ویژه) صرفا در محدوده شهرستان محل صدور برای دارندگان برگ حمایت تحصیلی و یا استان محل صدور برای دارندگان سایر مدارک معتبر بوده و دارندگان آنها صرفا مجاز به ثبت‌نام در آن محدوده هستند.

۳. در موارد استثنا انتقال محل تحصیل دارندگان مدارک شناسایی صادره از سوی وزارت کشور صرفا در شهرستانها با تایید اداره کل امور اتباع و مهاجرین خارجی دفتر اتباع استانداری مربوطه و بین استانی با موافقت استان مقصد خواهد بود و دارندگان مدارک صادره از سوی ناجا فقط با تایید آن نیرو امکان پذیر خواهد بود.

یادآوری: رابط امور تحصیلی اتباع خارجی اداره کل آموزش و پرورش استان‌ها به صورت مکتوب آخرین وضعیت مناطق ممنوع را از اداره کل امور اتباع و مهاجرین خارجی استانداری‌ها استعلام نموده و طبق آن عمل نماید.

 

ماده ۷: فرآیندهای اجرایی:

۱. مرکز بهداشت به منظور سهولت در خدمات‌رسانی به مراجعان و جلوگیری از مراجعه مکرر آنان تاییدیه سلامت دانش‌آموز را از طریق سامانه ارسال می‌نمایند.

تبصره: در موارد استثنا دفاتر خدمات فرم‌های سنجش سلامت را به اولیا دانش‌اموزان جهت ارائه به مراکز بهداشتی تحویل می‌دهند و مراکز بهداشتی نیز فرم‌های تکمیل‌شده را در پاکت دربسته به اولیا بازگردانده تا به دفاتر تحویل شود.

۲. دفاتر خدمات اقامت و اشتغال اتباع خارجی پس از دریافت پاسخ آزمایش‌ها نسبت به ثبت نتایج در سامانه اقدام خواهد نمود.

 از اهداف این شیوه‌نامه؛ فراهم نمودن امکان دسترسی به آموزش پایه برای کودکان لازم التعلیم اتباع خارجی دارای مدرک قانونی اقامت، اجرای منویات مقام معظم رهبری مدظله‌العالی در خصوص دانش آموزان لازم التعلیم اتباع خارجی غیرمجاز، ایجاد فرصت‌های برابر و عدالت آموزشی برای همه دانش آموزان و افراد لازم التعلیم من‌جمله اتباع خارجی در راستای سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش، توسعه بهداشت در جامعه دانش آموزان، ازجمله اتباع خارجی با هدف حفظ سلامت دانش آموزان مدارس کشور از مهم‌ترین می‌باشد.

 

ماده ۸- الزامات 

۱-وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی موظف است پس از دریافت معرفی نامه سنجش سلامت از سوی دفاتر خدمات و یا مدرسه محل تحصیل ظرف مدت حداکثر یک هفته از طریق مراکز بهداشتی تعیین‌شده در استانها نسبت به انجام معاینات پزشکی سنجش سلامت و اعلام نتیجه اقدام نماید.

یادآوری: وزارت بهداشت هماهنگی های لازم در خصوص اجرای سنجش سلامت دانش آموزان توسط مراکز بهداشتی را از طریق دانشگاههای علوم پزشکی استان معمول و به ادارات اتباع استانی و مدرسه محل تحصیل اعلام نماید

 ۲- ضوابط و شرایط ثبت نام و ادامه تحصیل دانش آموزان اتباع خارجی دارای مدرک هویت و اقامتی معتبر اتباع خارجی یک ساله می‌باشد.

 ٣- تحصیل دانش آموزان اتباع خارجی در مدارس غیردولتی، دولتی، استعدادهای درخشان و استثنایی مطابق دستورالعمل های ابلاغی در خصوص این مدارس و همانند دانش آموزان ایرانی خواهد بود.

 ۴- شرکت کلیه دانش آموزان تبعه خارجی مقیم جمهوری اسلامی ایران در مسابقات رسمی فرهنگی و ورزشی و مسابقات علمی (المپیادها) تا سطح استانی بلامانع است

 ۵- دریافت کمک های مردمی از اتباع خارجی همانند دانش آموزان ایرانی خواهد بود.

۶- جداسازی دانش آموزان اتباع خارجی از دانش آموزان ایرانی ممنوع است.

 ۷- مدارک صادره از مدارس خودگردان معتبر نبوده و ثبت نام دانش آموزان این مدارس در پایه های بعدی تحصیلی منوط به تعیین سطح تحصیلی ایشان است.

 ۸- کلیه استعلامات مربوط به ثبت نام دانش آموزان اتباع خارجی صرفا از طریق سامانه سیام انجام پذیرد.

۹- به منظور شناسایی و متمایز نمودن مدارک تحصیلی اتباع خارجی و جلوگیری از سواستفاده های احتمالی به هنگام صدور مدارک تحصیلی به جای کد ملی شناسه اختصاصی با شناسه فراگیر پا کد ویژه شناسایی» در ردیف های محل صدور و محل تولد و تابعیت افراد درج شود. (به طور مثال: تبعه افغانستان – تبعه عراق)

 ۱۰- دانش آموزانی که نام خانوادگی ندارند و صرفا فقط نام، نام پدر و نام جد در مدرک هویتی آنان ثبت شده است، همانند سازمان ثبت احوال کشور، تأهم پدر و نام جد به منزله نام خانوادگی محسوب شده و در سامانه یکپارچه دانش آموزی (سیدا) و مدرک تحصیلی آنها درج می گردد.

۱۱- به منظور تایید مدارک تحصیلی دانش آموزانی که قصد خروج از کشور را دارند پس از تأیید واحد آموزشی اداره آموزش و پرورش منطقه مربوطه و اداره کل آموزش و پرورش استان ها و یا اداره مربوطه در وزارت امور خارجه ارجاع می شود.

 ۱۲- مناطق آموزش و پرورش و مدارس در امر ثبت نام دانش آموزان اتباع خارجی صرفا ملزم به اجرای مفاد این شیوه نامه بوده و باید از پذیرش مکاتبات، دستورالعمل ها و معرفی نامه از هر سازمان، اداره و اکیدا خودداری نمایند.

 ۱۳- کلیه دستگاه های دخیل موظفند هوشیاری، تدابیر و اقدامات لازم را به منظور جلوگیری از سواستفاده برخی که صرفا با هدف توجیه حضور غیرقانونی خود در کشور به دنبال دریافت برگ حمایت تحصیلی می باشند به عمل آورند.

 ۱۴- ادارات کل امور اتباع و مهاجرین خارجی استانداری های سراسر کشور نظارت و بازرسی بر انجام صحیح این دستورالعمل را بر عهده دارند.

ثبت‌نام دانش‌آموزان تازه‌وارد و شرکت‌کنندگان در طرح سرشماری همچنان در ابهام

گزارشی در باب اهمیت تحصیل دختران افغانستانی در مدارس ایران

پیمان حقیقت‌طلب چندی پس از انتشار دستورالعمل اجرایی در یادداشتی در روزنامه شرق ضمن بررسی آخرین وضعیت ثبت نام دانش آموزان اتباع در سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۲ به اهمیت چندبرابری تحصیل دختران افغانستانی در مدارس ایران پرداخت:

درد افغانستان

۱. سال ۱۳۹۷ سفری دو‌هفته‌ای به افغانستان داشتم. برای عکاسی از موزه ملی افغانستان باید ۱۰۰ افغانی هزینه اضافه‌تر می‌دادم. زورم آمد. موبایلم را دم در تحویل دادم و فقط به قصد دیدن به موزه رفتم. در بازگشت، بلیت‌فروش موزه که موبایلم را تحویلش داده بودم، سر صحبت را باز کرد. سبیلو بود و رخسارش به هندی‌ها می‌مانست. گفت: «ایرانی هستی؟».

گفتم: «بله».

گفت: «اوضاع‌و‌احوال چطور است؟ تحریم‌ها خیلی وضعیت‌تان را ناجور کرده است؟».

گفتم: «بله. ارزش پول‌مان سقوط کرده است و برایم همین ۱۰۰ افغانی اضافه‌تر بابت عکاسی هم گزاف شده».

گفت: «ولی همه‌چیزتان از خودتان است. خودتان خودتان را تأمین می‌کنید. این مهم است».

گفت: «شما سواد دارید. ما دردمان جهل بود. جهل و بی‌سوادی باعث شد به این وضعیت بیفتیم. از سر جهل و بی‌سوادی بود که خانه‌جنگی کردیم. از سر جهل و بی‌سوادی بود که محتاج غیر شدیم».

دل خونی داشت. تأکیدش بر درد بی‌سوادی هنوز که هنوز است توی گوشم زنگ می‌زند.

در آرزوی تحصیل فرزندان

۲. یک هفته بعد از اینکه طالبان کابل را گرفتند، شوهرش ناپدید شد. شوهرش پزشک بود. مطب داشت. یک روز صبح که رفت به مطب دیگر برنگشت. روزها صبر کرد. به هر کجا که به ذهنش می‌رسید، سر زد. از همه کس پرسان شد. هیچ‌کس از شوهرش خبر نداشت. چند هفته و چند ماه صبر کرد و به جست‌وجوی شوهرش رفت‌ اما نبود که نبود.

دلش را نداشت که کابل را رها کند. دوستان شوهرش و خانواده‌های‌شان همه از افغانستان فرار کردند‌ اما او ماند. تا اینکه طالبان تحصیل دختران برای کلاس‌های بالاتر از ششم را ممنوع کرد. دو تا دخترهایش چشم امیدش بودند، دبیرستانی بودند، شاگرد اول بودند. یکهو دید که این دو دختر خانه‌نشین شده‌اند و شریک غصه‌اش در رفتن پدر خانواده. همه بهش می‌گفتند که شوهرش را طالبان کشته‌اند. می‌گفتند که جانش را بردارد و فرار کند که شاید طالبان او و بچه‌هایش را هم بکشند‌ اما او مانده بود.

تا اینکه تحصیل دخترهایش ممنوع شد، به رفتن تن داد. رفت سفارت ایران و در صفی طولانی صبر کرد و ویزا گرفت. اصلا دلش رضا نمی‌داد که قاچاقی برود. پولش را داشت. شوهرش پول برای او زیاد گذاشته بود. تنها چیزی که باعث شد او به رفتن رضایت بدهد ادامه‌تحصیل دخترهایش بود. اینکه شاید در سرزمینی دیگر بتوانند درس بخوانند. آنها تا کلاس هشتم و دهم را به فارسی خوانده بودند. پس ایران برایش بهترین گزینه بود. جایی که بشود درس‌شان را راحت‌تر ادامه بدهند…

از همان وقتی که وارد ایران شد، اولین کار حوریه رفتن به مدرسه‌ها بود تا دخترهایش را ثبت‌نام کنند. گفتند وسط سال است و ثبت‌نام نداریم. گفتند برو تابستان بیا. اول تابستان رفت. گفتند بخش‌نامه نیامده. بخش‌نامه که آمد باز رفت. گفتند نه، جا نداریم. همه مدرسه‌های هشتگرد را زیر پا گذاشت. آموزش‌و‌پرورش رفت. پسرش قرار بود برود اول دبستان. آن‌قدر‌که دخترها برای حوریه مهم بودند، پسرک مهم نبود. اما هیچ مدرسه‌ای تا‌به‌حال زیر بار ثبت‌نام دخترهایش نرفته است. می‌گوید این آیین‌نامه آموزش‌و‌پرورش را پرینت گرفته‌ام برده‌ام نشانشان داده‌ام. باید ثبت‌نام کنند‌ اما نمی‌کنند… نمی‌دانم چرا. واقعا دخترهای من چه گناهی کرده‌اند که توی مملکت خودشان طالبان مانع درس‌خواندن‌شان بشوند و اینجا هم وکیل و وزیرش دستور بدهند اما مدرسه‌ها نگذارند که اینها درس بخوانند؟!

همایون صنعتی زاده و اهمیت باسواد کردن دختران

۳. حوالی سال‌های ۱۹۶۳-۱۹۶۴ میلادی در ایران برنامه پیکار با بی‌سوادی آغاز شد. همایون صنعتی‌زاده، مسئول اجرای فاز آزمایشی این برنامه در استان قزوین بود. ۸۰ هزار نفر پیر و جوان را سر کلاس‌های درس نشانده بود تا به آنان سواد خواندن و نوشتن یاد بدهد. اما بعدها آن را یکی از شکست‌های زندگی خود دانست و گفت: در هر کاری که کردم، موفق شدم به‌جز در مبارزه با بی‌سوادی.

او همه امکانات و منابع مالی بدون محدودیت را در اختیار داشت. اما بعد از مدتی به این نتیجه رسید که تلاش برای باسواد‌کردن بزرگسالان کاملا بیهوده است. بعد از انقلاب هم که نهضت سوادآموزی راه افتاد، خودش رفت دفتر آقای قرائتی و تجربه کارش را با او در میان گذاشت.

رفته بود گفته بود که بی‌خود انرژی و پول مملکت را هدر ندهید. «تمام انرژی و پول را صرف مادرها بکنید. نه کسانی که حالا مادرند، آنها که قرار است فردا مادر بشوند. اگر ما بیاییم منابع اصلی آموزش را متوجه دخترهای دم بخت بکنیم و همه حواس‌مان را بگذاریم که این دخترها را آدم‌هایی بار بیاوریم کنجکاو نسبت به هستی، یک نوع آدم بیدارشده از خواب تربیت کنیم، کاری کنیم که شعور پیدا کنند، آن‌وقت این جریان خودش خودش را اصلاح خواهد کرد. آن‌وقت، شاید صد سال بعد ما صاحب یک جامعه بامعرفت بشویم».

تحصیل دانش آموزان اتباع یک فرصت طلایی برای ایران

۴. شاید هیچ‌کس به‌ خوبی همایون صنعتی‌زاده اهمیت تحصیل دختران در یک کشور را درک و بیان نکرده باشد. شاید هیچ‌کس به اندازه فروشنده بلیت موزه ملی افغانستان هم درد این کشور را درک نکرده باشد. اما بعید می‌دانم مسئولان و مدیران آموزش‌و‌پرورش کشورمان اهمیت تحصیل دختران مهاجر افغانستانی را درک کرده باشند… این روزها از جاهای مختلف پیام می‌رسد که مدیران مدرسه از ثبت‌نام دانش‌آموزان جدید افغانستانی سر باز می‌زنند. چند سال است که داستان همین است. هر‌ساله موقع ثبت‌نام‌ها که می‌شود تعدادی (البته که فقط تعدادی) از مدیران مدارس دانش‌آموزان غیرایرانی را ثبت‌نام نمی‌کنند… .

هفته گذشته اداره امور اتباع و مهاجرین خارجی و رئیس سازمان مدارس خارج از کشور شیوه‌نامه ثبت‌نام کودکان مهاجر را ابلاغ کردند. شیوه‌نامه‌ای که مشابه شیوه‌نامه سال گذشته حق ثبت‌نام و تحصیل در مدارس دولتی ایران را برای خیل عظیمی از کودکان مهاجر فراهم کرده است. 

نکته کار این است که این شیوه‌نامه برای ثبت‌نام دانش‌آموزانی که سال‌های گذشته در مدارس ایران تحصیل کرده‌اند، تکلیف را به‌خوبی روشن کرده است و دانش‌آموزان جدیدالورودی که بعد از تسلط طالبان به ایران مهاجرت کرده‌اند، باید باز هم منتظر دفاتر کفالت بمانند که زمان و مکان دریافت برگ حمایت تحصیلی را تعیین کنند و شاید آن‌قدر این کار طول بکشد که ظرفیت ثبت‌نام تمام مدارس تمام شود و آنها از ثبت‌نام سر باز بزنند؛ بهانه‌ای که همین الانش هم باعث شده خیلی از مدارس از پذیرش دانش‌آموزان اتباع خودداری کنند.

چه بپذیریم و چه نپذیریم، به‌هر‌حال کشور افغانستان همسایه دیوا‌ر‌به‌دیوار ماست. سال‌هاست که این کشور همواره از منظر اکثر شاخص‌های پیشرفت جزء توسعه‌نیافته‌ترین کشورهای دنیا به‌شمار می‌رود. سال‌هاست که ایران با موج مهاجرت افغانستانی‌ها روبه‌روست و همه کارشناسان هم بر این باورند که تنها راه کاهش مهاجرت‌ها از افغانستان، پیشرفت و توسعه این کشور است. برخوردهای قهری و خشونت‌آمیز با مهاجران افغانستانی و عدم ارائه خدمات به آنان هیچ‌گاه باعث کاهش مهاجرت‌های آنان نشده است؛ چون در دل هر مهاجرتی علاوه بر جاذبه مقصد، دافعه مبدأ نیز نقش دارد. تنها اثر برخوردهای قهرآمیز و عدم ارائه خدمات هم کاهش ورود نخبگان و سرآمدان کشور افغانستان به ایران و تغییر مسیر مهاجرت آنان به سایر کشورهای جهان بوده است.

تا افغانستان سروسامانی نگیرد نمی‌توان صحبت از کاهش مهاجرت‌ها از این کشور و حتی بازگشت مهاجران به کشور خودشان به میان آورد. کمک‌های مستقیم مالی هم اصولا باعث بهبود ساختاری کشورها نمی‌شود. در افغانستان نیز شاید میلیاردها دلار کمک مالی جهت تغییرات ساختاری هزینه شد. اما خروجی‌ آن تسلط مجدد طالبان بر این کشور بود. شاید تنها روزنه امید برای بهبود افغانستان همان چیزی باشد که فروشنده بلیت موزه ملی افغانستان و بسیاری از پدرها و مادرهای مهاجر به آن پی برده‌اند: باید کودکان‌شان باسواد شوند. نباید آنان بی‌سواد باقی بمانند. و این نکته درمورد دختران‌شان به‌مراتب بیشتر صدق می‌کند.

ایران این روزها میزبان میلیون‌ها مهاجر افغانستانی است. این مهاجران نیازهای متنوعی دارند و مطمئنا تأمین این نیازها برای کشور ایران بار مالی فراوانی دارد. 

در میان خدماتی که این مهاجران نیاز دارند، شاید تحصیل کودکان مهاجر و به‌خصوص دختران مهاجر در نگاه اول کمتر اورژانسی به نظر بیاید. اما در نگاهی میان‌مدت و بلندمدت، اولویت اول ارائه خدمات به مهاجران باید تحصیل کودکان‌شان و به‌خصوص تحصیل دختران خانواده‌های مهاجر باشد. از نان و آب واجب‌تر، باسواد‌کردن کودکان مهاجر و به‌خصوص دختران است. دخترانی که حالا طالبان با ایجاد محدودیت شدید در تحصیل آنان، کمر به نابودی آینده افغانستان و کشورهای همسایه افغانستان بسته است.

دختران افغانستانی نسل آینده را می‌سازند. تغییر نگرش‌های حاصل از باسوادی در نسل آینده افغانستانی‌ها چه در ایران بمانند و چه در افغانستان باشند، در هر صورت یک بازی برد- برد است. شاید اگر مدیران مدارس و مسئولان رده‌های مختلف آموزش‌و‌پرورش به اهمیت تحصیل کودکان مهاجر پی می‌بردند، به‌‌هیچ‌‌وجه‌ به تمام‌شدن ظرفیت ثبت‌نام و دیگر بهانه‌ها اشاره نمی‌کردند… آینده افغانستان می‌تواند در کشور ایران رقم بخورد، اگر دخترهای حوریه بتوانند در مدارس ایران درس‌شان را ادامه بدهند‌ اما…

اتباع تازه وارد پشت درهای کلاس درس- گزارش روزنامه ایران از ثبت نام دانش‌آموزان اتباع

ثبت نام دانش آموزان اتباع در واقعیت

اول ابتدایی ها هم برای ثبت نام دچار مشکل‌اند

راهکارهای پیشنهادی برای مشکل تکمیل ظرفیت مدارس