رویای قطار برای افغانستان

۱. موزه ملی افغانستان در منطقه دارالامان شهر کابل قرار دارد. موزه ای دو طبقه که گنجینه ای از گذشته های باستانی کشور افغانستان را به نمایش گذاشته است. این موزه محوطه بسیار بزرگی دارد. در گوشه ای از فضای باز این موزه، چند لکوموتیو و واگن آهن زنگ زده و مچاله شده روی ریل آهن به نمایش گذاشته شده است. لکوموتیوهای بخار که زنگار نقطه ای از آن را سالم نگذاشته است. اینها بقایای تنها خط راه آهن مورد استفاده پایتخت نشینان کشور افغانستان است.

در دهه ۱۹۲۰ شاه امان الله خان، پادشاه افغانستان خط آهنی به طول ۷ کیلومتر از شهر کابل تا منطقه کاخ دارالامان راه اندازی کرد. این خط آهن شباهت بسیاری به نخستین خط آهن ایران داشت که تهران را به شاه عبدالعظیم شهرری وصل می کرد. اما راه آهن در افغانستان بعد از آن پیشرفتی نکرد. در دهه های بعد خطوط کوتاهی توسط ارتش های بریتانیا و شوروی ساخته شد، اما به محض پایان کار این خطوط برچیده شدند. شاهان گذشته افغانستان هم تمایل چندانی به خطوط راه آهن نداشتند.

۲. یکی از معضلاتی که همواره در مورد کشور افغانستان مطرح می شود، پررنگ بودن بحث قومیت در این کشور است. رقابت بین قومیت ها در سالیان دراز موجب جنگ های داخلی و ناآرامی در این کشور کوهستانی بوده است. بسیاری از صاحبنظران ضعیف بودن زیرساخت های مواصلاتی در این کشور را در افزایش تنش های قومیتی بسیار موثر می دانند. افغانستان از معدود کشورهای جهان است که خطوط امن و مطمئن راه آهن نقاط مختلف آن را به یکدیگر متصل نمی کند. شاید اگر افغانستانی ها هم صاحب شبکه ریلی منظمی می شدند دچار جنگ های داخلی نمی شدند. شاید اگر در این کشور هم ریل راه آهن می بود مردمان نقاط مختلف سرزمین صعب العبور افغانستان راحت تر با هم آشنا و با هم آمیخته می شدند. ارتباطات شان گسترده می شد، می فهمیدند که قومیت های مختلف مثل هم هستند، علیه هم گارد نمی گرفتند. سرنوشت اقتصادشان به بده بستان های اقتصادی ناشی از خطوط راه آهن گره می خورد و هزینه های واقعی جنگ را زودتر می دیدند…

۳. زمزمه های تحقق رویای راه آهن برای کشور افغانستان در سال های ۲۰۰۶ تا ۲۰۰۹ مطرح شد، زمانی که افغانستان با دو کشور ازبکستان و ایران قراردادهای ساخت راه آهن امضا کرد. ازبکستان در سال ۲۰۱۱ راه آهن ۷۵ کیلومتری حیرتان (مرز افغانستان و ازبکستان) به مزارشریف را به بهره برداری رساند. ایران هم در سال ۲۰۰۷ (۱۳۸۶) ساخت راه آهن خواف – هرات را آغاز کرد. قرار بود این راه آهن در چهار قطعه و طی سه سال ساخته شود. قطعات یک و دو در خاک ایران از خواف تا چشمه شمتیق (مرز ایران و افغانستان) به طول ۷۸ کیلومتر قرار داشت. قطعه سه از چشمه شمتیق تا روزنک به طول ۶۲ کیلومتر و قطعه چهار از روزنک تا هرات به طول ۸۵ کیلومتر است. ساخت قطعات یک تا سه برعهده ایران و قطعه چهار برعهده افغانستان بود. سرانجام پس از کش و قوس های فراوان در پنجشنبه ۲۰ آذر ۱۳۹۹ سه قطعه ساخته شده توسط ایران با حضور مجازی روسای جمهوری ایران و افغانستان افتتاح شد.

۴. افتتاح راه آهن خواف تا روزنک در افغانستان اتفاقی بسیار خجسته در روابط اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بین ایران و افغانستان است. این راه آهن به گفته وزیر راه، قابلیت حمل ونقل ۶ میلیون تن کالا و یک میلیون مسافر در سال را داراست. افزایش قابلیت های حمل کالا منجر به افزایش تراز تجاری ایران و افغانستان می گردد. از سویی دیگر مسیر این راه آهن از خواف، نشتیفان، شمتیق تا هرات جاذبه توریستی بالایی دارد و منجر به افزایش رفت وآمدهای اهالی ایران و افغانستان می گردد. این خط راه آهن می تواند مقدمات ساماندهی ورود اتباع افغانستانی به ایران و برچیدن شبکه های قاچاق مهاجران را هم فراهم آورد.

۵. اما راه آهن خواف – هرات فقط برای ایران و افغانستان اتفاق خجسته ای نیست، بلکه برای کشورهای آسیای میانه نیز اتفاق مبارکی است. در ۲۲ فروردین سال ۱۳۹۷ معاون اول نخست وزیر ازبکستان در دیدار با وزیر راه ایران خواستار تسریع در ساخت راه آهن خواف- هرات شده بود.

در سال ۲۰۱۷ ازبکستان با افغانستان سند همکاری ساخت راه آهن مزارشریف – هرات را امضا کرد تا بدین طریق بتواند از این خط آهن و از طریق ایران به آب های آزاد اتصال پیدا کند. ازبکستان نسبت به ایران در ساخت راه آهن در افغانستان کارنامه بهتری از خود به نمایش گذاشته؛ ازبکستانی ها راه آهن حیرتان- مزارشریف را طی ۲ سال (از ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۱) ساخته بودند.

در سال ۲۰۱۷ این کشور در تدارک بود تا راه آهن مسیر ۶۶۰ کیلومتر مزارشریف به هرات را ظرف ۴ سال به بهره برداری برساند. ایران پس از ۱۳ سال توانست تعهدات خود در مورد راه آهن خواف- هرات را اجرایی کند. اما مساله مهم این است که قطعه چهارم این راه آهن از روزنک تا هرات توسط طرف افغانستانی هنوز ساخته نشده و با توجه به شرایط افغانستان به نظر می رسد این کشور توان تکمیل این راه آهن را ندارد. شاید اگر ایران قطعه چهارم این راه آهن را هم برعهده بگیرد، اتصال ریلی با کشورهای آسیای میانه حجم ارتباطات اقتصادی ایران با این کشورها را چندین برابر کند و همزمان فواید جانبی راه آهن برای افغانستان کمی امنیت برای این کشور و منطقه به ارمغان بیاورد.

این مقاله در شماره 7517 روزنامه ایران به چاپ رسیده است.