شهریور ۲۳, ۱۴۰۳ ۷:۰۳ قبل از ظهر
گزارش نشست مهاجرت تحصیلی به ایران و مازاد عرضه خدمات آموزش عالی
انجمن دیاران با همکاری سومین کنفرانس حکمرانی و سیاستگذاری «نشست تخصصی مهاجرت تحصیلی به ایران و مازاد عرضه خدمات آموزش عالی» را ۲۶ دی ماه سال جاری در مرکز همایشهای بینالمللی صدا و سیما و با حضور نمایندگانی از شورای عالی انقلاب فرهنگی، معاونت آموزشی وزارت بهداشت، امور دانشجویان غیرایرانی، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، معاونت علمی ریاستجمهوری برگزار کرد.
در این نشست ضمن مرور آمارها و ارقام موجود، عدم تطابق آماری مراکز و وزارتخانههای متولی امر مورد بررسی قرار گرفت و درباره اقدامات و ظرفیتسازیها مباحثی مطرح شد.
یک وزارتخانه و سه آمار مختلف!
در نشست مهاجرت تحصیلی به ایران و مازاد عرضهی خدمات آموزش عالی، امیرحسین چیتساززاده مدیر بخش دانشجویان بینالملل انجمن دیاران به ارائهی نتایج یک سال پژوهش این انجمن در حوزهی جذب مهاجران تحصیلی در ایران پرداخت.
چیتساززاده در ابتدا با اشاره به رشد قابل توجه تعداد دانشجویان بینالمللی ایران از ابتدای دهه جاری به بیان تحولات مثبتی زمینهساز این رشد اعم از ورود سرفصل پذیرش دانشجویان بینالمللی به سند راهبردی دانشگاهها، تسهیل فرآیند پذیرش دانشجویان بینالمللی، تشکیل ۱۵ مرکز استانی جهت انجام امور کنسولی دانشجویان بینالمللی و …. پرداخت.
چتیساززاده در ادامه با بررسی آمار متفاوتی که مراجع گوناگون داخل وزارت علوم تحقیقات و فناوری در مورد تعداد دانشجویان بینالمللی ارایه میدهند خواهان شفافیت آماری در این حوزه شد. بر اساس آمارهای قائم مقام وزارت علوم در امور بینالملل تعداد دانشجویان بینالمللی در ایران ۵۶هزار نفر است. سازمان امور دانشجویان این تعداد را ۴۰هزار نفر اعلام کرده و موسسهی پژوهش و برنامهریزی آموزش عالی رقم ۲۱ هزار دانشجوی خارجی را اعلام کرده است. عدم هماهنگی آمارهای یک وزارتخانه در مورد یک موضوع باعث دشوار شدن توصیف وضعیت موجود شده است.
در پایان او با مورد کاوی عدم موفقیت یک پروژه جذب دانشجو از پاکستان به ایران بیان داشت که به نظر میرسد اهم مسایل حل نشده این حوزه که باعث عدم کامیابی ایران در رسیدن به افق 75000 هزار دانشجوی بینالمللی تا پایان برنامه ششم توسعه میشود عبارتند از:
- قانون الزام تدریس به زبان فارسی به دانشجویان غیرایرانی مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی
- اجرایی نشدن آیین نامه سال ۱۳۹۴ در مورد ورود شرکتهای بخش خصوصی در جذب دانشجویان بینالمللی
- عدم برنامهریزی جهت بهبود ادغام فرهنگی اجتماعی دانشجویان بینالمللی
- اجرایی نشدن آیین نامه سال ۱۳۸۵ در مورد تشکیل کانونهای فارغ التحصیلان هر کشور به منظور بهرهگیری از ظرفیتهای فارغ التحصیلان جهت برقراری ارتباطات تجاری، علمی و تکنولوژیک با آن کشور
- عدم صدور ویزای اشتغال پس از تحصیل و اجبار این دانشجویان به خارج شدن از ایران پس از اتمام تحصیل
ایران ظرفیت جذب درآمد ۳میلیارد دلاری از جذب دانشجوی خارجی را دارد
سومین کنفرانس حکمرانی و سیاستگذاری عمومی با بررسی مسائل مختلف حکمرانی در ایران در روزهای چهارشنبه و پنجشنبه ۲۵ و ۲۶ دی ۱۳۹۸ در مرکز همایشهای صدا و سیما برگزار شد. در پنل مهاجرت تحصیلی به ایران و مازاد عرضهی خدمات آموزش عالی این کنفرانس دستاندرکاران مختلف حوزهی دانشجویان بینالمللی در ایران به بحث و تبادل نظر پرداختند.
دکتر حمیدرضا امیرینیا دبیر کمیسیون روابط علمی بین المللی ستاد علم و فناوری شورای عالی انقلاب فرهنگی در این پنل موضوع دانشجویان بین الملل را یکی از بخشهای تعاملات بینالمللی در حوزه علم و فناوری اعلام کرد و گفت: علم و فناوری امروز دیگر مرز ندارد و کشور ما باید حتما در این فضا قرار بگیرد. به واسطهی گسترش فناوری اطلاعات و تحولات فضای سایبری امروزه دانشگاهها دچار تحولات بنیادینی شدهاند که این امر اقتضا میکند که ما نیز به صورت همهجانبه به امر بینالمللیسازی دانشگاهها توجه کنیم.
دبیر کمیسیون روابط علمی بین المللی ستاد علم و فناوری شورای عالی انقلاب فرهنگی با اشاره به بازار بزرگ مهاجران تحصیلی در جهان گفت: گردش مالی حاصل از ورود دانشجویان بینالمللی در جهان ۳۰۰ میلیارد دلار است. کشور ما ۱ درصد از جمعیت دنیا را دارد. بنابراین ما ظرفیت کسب درآمد ۳ میلیارد دلاری از ورود دانشجویان بینالمللی به ایران را داریم
او در ادامه بیان داشت با توجه به اهمیت موضوع جذب دانشجویان بینالمللی در دانشگاههای ایران، در ستاد تدوین نقشه جامع علمی کشور کمیسیون بینالملل برای راهبری این امر تشکیل شده است. اسناد بالادستی نیز توجه ویژهای به این موضوع پیدا کردهاند.
دکتر امیرینیا اشاره کرد که در سند جامع روابط علمی بینالمللی جمهوری اسلامی ظرفیت بسیار خوبی برای توسعه این بخش وجود دارد. به گونهای که در اقدام 9 این سند بر حمایت، ساماندهی و هدفمند کردن پذیرش دانشجویان غیرایرانی تاکید شده است. باید اشاره کرد که هدف این سند تحقق دیپلماسی علمی فعال است و در بخشی از آن توجه ویژهای به کشورهای همسو شده است. در راهبردهای این سند ذکر گردیده که باید از نظر علمی ایران برای سایر کشورها مخصوصا کشورهای اسلامی الهامبخش باشد و استواری و پایداری نظام آموزش عالی کشور را به خوبی برای سایر کشورها ارایه نماید که یکی از این مسیرها جذب دانشجوی خارجی است.
دکتر امیرینیا اظهار داشت: ما در حوزه جذب دانشجویان بینالمللی نتوانستهایم به خوبی بازاریابی نماییم. دانشگاههای مطرح دنیا زنجیره جذب دانشجویان بینالملل را برای خود ایجاد میکنند. در حالی که در ایران از این موضوع غفلت کردهایم. به نظر میرسد اگر نهاد آموزش عالی در ایران در ارایهی دستاوردهای خود به سایر کشورها بازنگری نماید ممکن است که فضای مناسبی از این طریق برای جذب دانشجویان بینالمللی ایجاد گردد. البته باید توجه کنیم که در امر جذب دانشجویان بینالملل علاوه بر مزیتهای اقتصادی و درآمد زایی که هم اکنون بسیار مورد نیاز دانشگاهها است این مسیر و این مراودات زمینه را برای معرفی صحیح ایران به نخبگان سایر کشورها را فراهم میآورد.
دکتر امیرینیا به موضوع ارتباط با فارغالتحصیلان خارجی دانشگاههای ایران اشاره کرد و اظهار داشت: ایران باید برای ارتباط هدفمند پس از تحصیل با فارغالتحصیلان بینالمللی از دانشگاههای ایران جهت بهرهبرداری از پتانسیلهای آنان در جهت گسترش روابط اقتصادی،علمی و تکنولوژیک کشور در حوزههای فناوری پیشرفته مانند نانوتکنولوژی و بیوتکنولوژی برنامهریزی کند. این امر برای ارتقاء ارتباطات با کشورهای همسایه و جذب نخبگان سایر کشورها در حوزه علم و فناوری حایز اهمیت ویژهای است. از این رو شورای عالی انقلاب فرهنگی با هماهنگی نهادهای مجری جهت رفع موانع جذب دانشجویان بینالملل در حال تصویب قوانینی است تا بتواند زمینه را برای حضور این دانشجویان در کشور بیش از پیش مهیا سازد.
مجوز گذراندن دورهی انترنی برای دانشجویان بینالمللی در ایران
دکتر حمید اکبری قائممقام معاونت آموزشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اظهار داشت که با توسعهی دانشگاههای علوم پزشکی بعد از انقلاب نیاز ایران به پزشکان پاکستانی، هندی و بنگلادشی و اعزام دانشجو به خارج ازکشور برای تحصیل رفع شد و کشور از نظر تربیت نیروی انسانی در این حوزه خودکفا گردید. به گونهای که هم اکنون 370 رشته و برنامه آموزشی در دانشگاههای علوم پزشکی ارایه می گردد و از سوی دیگر استاندارد نسبت دانشجو به استاد نیز در ایران با استانداردهای بینالمللی همخوان بوده و به ازای هر 11 دانشجو یک استاد داریم. در نتیجه زیرساختهای کمی و کیفی مناسبی در حوزه آموزش پزشکی در کشور ایجاد شده است که میتواند جهت گسترش حضور در عرصههای بینالملل مورد استفاده قرار گیرد.
قائممقام معاونت آموزشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اظهار داشت: در وزارت بهداشت مولفههای مختلف بینالمللی سازی بر اساس اسناد بالادستی مانند برنامه ششم توسعه و سند جامع آموزش سلامت مورد توجه قرار گرفته است. در برنامه ششم تکلیف وزارت بهداشت در بینالمللیسازی بدینگونه است که باید سهم دانشجویان بینالمللی از ۰.۸درصد در پایان سال 1396 افزایش یابد و تا پایان سال 1400 به 8/1 درصد برسد. تعداد دانشگاههایی که جزو صد دانشگاه برتر آسیا هستند از 6 باید به 10 برسد و تعداد شعب خارجی دانشگاهها نیز بایستی از 6 به 16 شعبه برسد. ما این هدفگذاری در برنامه ششم توسعه را حداقلی میدانیم و هم اکنون علیرغم اینکه به ابتدای سال 1399 نیز نرسیدهایم نسبت دانشجویان بینالمللی در این وزارتخانه نسبت به کل دانشجویان در حال تحصیل 2 درصد است و هدف برنامه را پشت سرگذاشته است. البته باید تاکید کرد که درصد این دانشجویان در دانشگاههای مختلف متفاوت میباشد به عنوان مثال دانشگاه علوم پزشکی تهران با داشتن قریب به 800 دانشجوی بینالمللی از نسبت 6 درصد در این زمینه برخوردار است.
وزارت بهداشت برای اجراییسازی سند روابط علمی بینالمللی محورهایی را تعریف کرده است و پیگیری مینماید که عبارتند از بسترسازی و استقرار نقشه آمایش بینالملل، استقرار و توسعه شبکه تبادلات علمی و برنامههای مشترک، تلاش برای معرفی ظرفیتهای آموزش سلامت به منطقه و دنیا و اعتبار بخشی بینالمللی دانشگاهها. در وزارت بهداشت تمامی برنامههای آموزشی به صورت انگلیسی از سال 1394 بر روی وبسایت دانشگاهها قرار دارد و برای دانشجویان بینالملل قابل استفاده است از سوی دیگر با راهاندازی وبسایت EDUCATION IRAN تمامی برنامههای آموزشی دانشگاههای علوم پزشکی و غیرپزشکی (77 دانشگاه) قرار گرفته است و برای پذیرش مستقیم دانشجویان بستری فراهم گردیده است. از سوی دیگر تلاش نمودهایم برای اعتبار بخشی بینالمللی دانشگاهها گواهینامههای معتبر از موسسات بینالمللی رتبهبندی برای دانشگاهها کسب نماییم.
در این مسیر بعضی از دانشگاهها مانند دانشگاه اصفهان مامور شدهاند تا بر روی ایجاد شبکه تبادلات علمی و برنامههای مشترک در سطح جهان کار کنند یا برای موسسات بینالمللی و ارتقای آزمونهای پزشکی که بایستی مطابق با استانداردهای جهانی و توسط موسسات خارجی برگزار گردد تلاشهای بسیاری انجام شده است. در وزارت بهداشت مطابق با سند مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی کشور به 10 منطقه آمایشی تقسیم شده است و در هر منطقه مشخص گردیده است که دانشگاههای منطقه مذکور اولویت همکاری با چه کشورهایی دارند. از سوی دیگر به این مناطق در جذب دانشجو تفویض اختیار گردیده است تا در صورت تایید پرونده یک دانشجوی دبیرخانه آن منطقه دیگر نیازی به تایید پرونده آن فرد در تهران و وزارتخانه جهت انجام جذب وجود ندارد. این رویکرد آمایشی باعث شده تا سردرگمی سابق در همکاری های بینالمللی از بین برود و فعالیتهای دانشگاهها هدفمند شود. به واسطه این فعالیتها هم اکنون بیش از 4 هزار دانشجوی بینالمللی در دانشگاههای علوم پزشکی در بین 220 هزار دانشجوی کلی این دانشگاهها مشغول به تحصیل هستند. او اشاره کرد که پراکنش این دانشجویان در دانشگاههای کشور نیز به گونه ای است که این دانشجویان تنها در تهران متمرکز نیستند و هم اکنون به طور مثال دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه 500 دانشجو دارد یا دانشگاه سمنان 200 دانشجو دارد که تمامی آنها شهریهپرداز هستند.
در پایان دکتر اکبری بیان کرد که دانشجوی پزشکی در سالهای آخر تحصیلش باید مجوز کار در بیمارستانهای ایرانی را داشته باشد تا بتواند به منظور گذراندن دوره انترنی یا دستیاری بر بالین بیمار حاضر گردد که ما اخیرا توانستیم در این باره با نظام پزشکی به توافقی برای صدور مجوز کار برای این دانشجویان دست پیدا کنیم.
سه مانع اصلی در جذب دانشجویان خارجی در ایران
دکتر عبدالحمید علیزاده، مدیر کل دانشجویان غیرایرانی وزارت علوم در ابتدا اشاره کرد که کشورهای موفق در جذب دانشجویان بینالملل سند ملی دارند. اما در ایران خبری از سند ملی در این حوزه نیست. بر اساس اسنادی که وجود دارد ما دو رویکرد در راستای بینالمللی سازی آموزش عالی داریم که این هدف نیز در راستای تحقق دیپلماسی فعال به ویژه با اولویت دهی به کشورهای همسو معنا مییابد. این دو رویکرد عبارتند از بینالمللی سازی در خانه (Internationalization at Home) و بینالمللی سازی در خارج (Internationalization Abroad).
علیزاده اظهار داشت که هنر کشورهای موفق در این عرصه این است که توانستهاند این رویکردها را به تاکتیک تبدیل کنند. ما در ایران رویکردها را تعریف نمودهایم اما در فرآیند تبدیل رویکرد به تاکتیک دچار مشکل هستیم. کشورهایی که موفق بودهاند توانستهاند با حرکت از قاعده یک هرم به تدریج رویکرد را به تاکتیک، اقدام، برنامه و عمل تبدیل کردهاند.
مدیر کل دانشجویان غیرایرانی وزارت علوم بیان کرد: در گذشته مثلا در سال 1384 یک بخشنامه در کل کشور بدون مکانیزمهای ارزیابی و سنجش وجود داشته است که بر اساس آن به همه دانشگاهها اختیار میداده است که به جذب دانشجو بینالمللی بپردازند. این مصداق حرکت به سوی بینالمللی سازی به گونهای که قاعدهای روشن بر آن حاکم نیست و هرم حرکت بر روی راس آن قرار گرفته بوده است و قاعدتا تعادلی نداشته است. در یک دهه از سال 1384 تا 1394 به گواه آمارهای ارایه شده توانستهایم سطح اتکای این هرم را از راس آن به یال آن منتقل کنیم و بنابراین این تعادل افزایش پیدا کرده است.
علیزاده در ادامهی نشست مهاجرت تحصیلی به ایران بیان داشت: کشورهای مختلف درآمدهای بسیار خوبی از این طریق کسب کردند به طور مثال استرالیا در سال 2018 حدود 38 میلیارد دلار از این طریق کسب درامد کرده است یا کشور دوردست نیوزلند در سال 2012، 6 میلیارد دلار درآمد داشته است یا در مالزی صنعت آموزش عالی پس از صنعت پالم و گردشگری سومین منبع درآمد این کشور محسوب میگردد. نظام آموزش عالی ایران هم اکنون در یک دوره گذار از یک سیستم سنتی ملی به یک سیستم مدرن بینالمللی در حال حرکت است و دانشگاهها باید به تدریج ظرفیتهای خود را برای همراه شدن با این تغییرات تقویت نمایند.
علیزاد در نشست مهاجرت تحصیلی به ایران و مازاد عرضه ی خدمات آموزش عالی گفت: به منظور تسهیل فرآیند جذب دانشجویان خارجی در ایران دبیرخانهی مشترکی بین وزارت علوم، وزارت بهداشت، دانشگاه آزاد اسلامی به عنوان نمایندگان آموزش عالی به همراه وزارت امور خارجه و سایر مراجع ذیصلاح تشکیل شده است تا در دل یک همکاری بین بخشی فرصتها برای گسترش و ارتقای جذب دانشجویان بینالملل احصا و فعال گردد. ما در قالب وزارت علوم، بهداشت و دانشگاه آزاد اسلامی حدود 40 هزار دانشجوی بینالمللی داریم. این آمار مربوط به مهر ماه سال 1397 است و توسط دبیرخانه مربوطه جمع آوری گردیده است.
ما در ارتباط با دانشگاهها یک چالش داریم که به نظر میرسد همچنان اسناد بالادستی، ظرفیتها و فرایندها نتوانستهاند بر آن فایق شوند. این چالش عبارت است از اینکه علم بهتر است یا ثروت؟ بعضی از دانشگاههای ما به شدت بر روی کیفیت آموزش تاکید دارند و اصلا برای آنها کمیت جذب دانشجوی بینالمللی اهمیت ندارد در نقطه مقابل اما دانشگاههایی هستند که کمیت از اولویت بالاتری برایشان برخوردار است و افزایش سطح کیفیت را در مرحله دوم میبینند. به نظر میرسد جامعه آموزش عالی ما همچنان در این که قبال موضوع دانشجویان بینالملل علم بهتر است یا ثروت را پاسخ نداده است. من در مطالعهای که بر روی برنامههای 10 کشور موفق در این حوزه انجام داده ام پاسخ آنها به این سوال را اینگونه یافتهام: «اولویت با علم ثروتساز» است که معنای دانشگاههای نسل سوم همین است که ورود دانشگاه به شیوههای مختلف به عرصه تکنولوژی را توصیه میکند.
مدیر کل امور دانشجویان غیرایرانی وزارت علوم در ادامهی نشست مهاجرت تحصیلی به ایران اظهار داشت: باید تاکید کنم که ما باید تراز تبادل دانشجویمان با سایر کشورها را اصلاح کنیم. متاسفانه به غیر از 5 کشور ما با مابقی کشورها دارای تراز تبادل دانشجو کوچک تر از یک هستیم که این 5 کشور هم در قالب محور مقاومت میگنجند. در تمامی دنیا وقتی یک دانشجو می خواهد دانشگاه مقصد خود را انتخاب کند به دو نکته توجه میکند یکی نزدیکی کشور مقصد به کشور مبدا و دوم جایگاه کشور مقصد در بین قطبهای علمی بینالمللی. ما برای این که هرم جذب دانشجو را بر روی قاعده قرار بدهیم باید به تقویت ظرفیتها و تواناییهای اساتید و هییت علمیهایمان بپردازیم.
علیزاده در پایان حرفهایش در نشست مهاجرت تحصیلی به ایران گفت: باید تاکید کنم که مهمترین موانع جذب دانشجوی خارجی در ایران تعدد نهادهای سیاستگذار این حوزه، قوانین ورود و خروج و اقامت اتباع خارجی در ایران و قانون ممنوعیت تدریس به زبان غیرفارسی است.
تقاضا برای ورود دانشجویان خارجی به رشتههای پزشکی ایران در حال افزایش است
دکتر منیعی، معاون پژوهشی موسسهی پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی به ارائهی آخرین آمارهای مربوط به دانشجویان خارجی در ایران پرداخت. اودر ابتدا بیان کرد که یکی از ماموریتهای موسسهی پژوهش و برنامهریزی آموزش عالی به روز رسانی نظام آمار و اطلاعات مربوط به حوزه آموزش عالی کشور است که در پنجاه سال گذشته به طور مداوم این وظیفه را انجام داده است. این آمار از شمولیت کامل برخوردار است و دربردارنده اطلاعات تمامی بخشهای نظام آموزش عالی اعم از وزارت بهداشت، دانشگاه آزاد، پیام نور، دانشگاه جامع علمی کاربردی و دانشگاه فرهنگیان و ….. را دربرمیگیرد. یکی از ویژگیهای آمار این موسسه این است که علاوه بر تعداد دانشجو حدود 50 قلم اطلاعاتی دیگری نیز از دانشگاهها در مورد هر یک از دانشجویان دریافت میگردد این مساله بسیار در بهبود کیفیت موثر بوده است.
معاون پژوهشی موسسهی پژوهش و برنامهریزی آموزش عالی بیان کرد که آخرین آمار ما از دانشجویان خارجی در ایران مربوط به سال تحصیلی 97-98 است. در شهریور ماه 1398 بالغ بر 21000 دانشجوی بین المللی مشغول به تحصیل در دانشگاههای ایران بودند.
منیعی اعلام کرد که بر اساس تحلیلی که بر روی آمار موجود انجام دادهایم شکاف بین حضور مردان و زنان بینالمللی در ایران جهت تحصیل رو به افزایش است و زنان کمتری تمایل به تحصیل در ایران دارند. هم اکنون 55 درصد دانشجویان بینالمللی در ایران مرد و 45 درصد زن هستند. سهم دانشجویان خارجی در کشور رو به افزایش است اما باید دقت کنیم که این افزایش سهم از نظر ما بیشتر به خاطر کاهش قابل توجه دانشجویان کل کشور است که از 4 میلیون 800 هزار نفر در سال 1392 به 3 میلیون و 300 هزار نفر در سال ۱۳۹۷ رسیده است که این کوچک شدن مخرج کسر باعث افزایش سهم دانشجویان خارجی گردیده است.
معاون پژوهشی موسسهی پژوهش و برنامهریزی آموزش عالی اشاره کرد که عمده دانشجویان بینالمللی حاضر در کشور در دورههای کاردانی و کارشناسی مشغول به تحصیل هستند (حدود 67 درصد) که احتمالا این افراد بیشتر از بین مهاجران ساکن در ایران می باشند. این روند برعکس روند موجود در سطح جهان است که مهاجرت تحصیلی در آن بیشتر مربوط در دوره های تحصیلات تکمیلی رخ میدهد.
منیعی در این نشست بیان کرد که در رشتههای تحصیلی باید اشاره کرد که دانشجویان بینالمللی در ایران بیشتر مشغول به تحصیل در رشته های علوم انسانی هستند اما باید توجه کرد که تقاضا برای ورود به رشتههای پزشکی در ایران رو به افزایش است. ترتیب آن بدین ترتیب است که رشته های علوم انسانی 47 درصد از دانشجویان را به خود جذب کرده است سپس علوم مهندسی با 23 درصد قرار دارد علوم پزشکی 16 درصد را در اختیار دارد و 6 درصد نیز در علوم پایه تحصیل میکنند.
از نظر دستگاه اجرایی باید اشاره کرد که در سال تحصیلی 97-98، 8700 نفر در دانشگاه های زیر نظر وزارت علوم تحصیل میکنند. وزارت بهداشت 2700 دانشجو دارد و دانشگاه آزاد 5300 دانشجو دارد.
منیعی با اشاره به کشورهای مبدا مهاجران تحصیل در ایران گفت: اگر دانشجویان را به تفکیک کشورهای مبدا ردهبندی کنیم در ابتدا دانشجویان افغانستان قرار دارند. سپس دانشجویان عراق و لبنان، سوریه، چین و پاکستان قرار دارند. در واقع باید گفت 95 درصد دانشجویان بینالمللی حاضر در ایران از این 6 کشور می آیند و دو سوم دانشجویان نیز افغانستانی هستند. رده بندی دانشگاههای وزارت علوم در جذب دانشجویان بینالملل نیز حاکی از این است که دانشگاه امام خمینی قزوین در صدر قرار دارد و پس از آن دانشگاه فردوسی مشهد و دانشگاه تهران قراردارند. در رتبهبندی رشتهها نیز بییشترین دانشجویان در رشتهی زبان فارسی مشغول به تحصیل هستند و پس از آن دانشجویان رشتههای پزشکی، حقوق، مهندسی عمران و حسابداری قرار دارند.
منیعی اضافه کرد که شرایط ما به هیچ وجه با کشور همسایهمان ترکیه قابل قیاس نیست. بهگونهای که در سال 2016 ایران در قبال 18 هزار دانشجوی بینالمللی شاغل به تحصیل در ایران 52 هزار دانشجوی ایرانی در خارج داشته است. اما ترکیه در حالی که تنها 46 هزار دانشجو در خارج از کشور خودش داشته است توانسته 106 هزار دانشجو را در دانشگاههای خود جذب کند.
منیعی در پایان با ابراز نگرانی نسبت به وجود اسناد بالادستی متعدد در سیاستگذاری آموزش عالی و نهادهای متعدد تصمیمگیر بیان داشت که کشور دچار سندروم سند شده است و بهتر است ما دستورکار آزادسازی دانشگاهها را به جای صدور سند سرلوحه عمل خود قرار دهیم تا دانشگاهها با فراغ بال و خلاقیت و استقلال به پیگیری برنامههای خود بپردازند.
جذب دانشجویان خارجی در دانشگاههای مرزی باعث رونق اقتصادی میشود
مهندس قلعهنویی ریاست مرکز تعاملات علم و فناوری معاونت علمی ریاستجمهوری به عنوان یکی از دستاندرکاران مبحث دانشجویان بینالمللی نیز به ارائهی تجربیات و دیدگاههای خود پرداخت.
در این نشست مهندس قلعهنویی در مورد برنامههای معاونت علمی ریاست جمهوری برای بازاریابی دانشگاههای کشور در سایر کشورها و ارتقای جذب دانشجویان بینالملل گفت: اجراییسازی سند روابط علمی بینالمللی بر عهده مرکز تعاملات معاونت علمی است. ما در این راستا برنامههای دستگاهها را از آنها گرفته و با هماهنگی با خود آنها به شورای عالی انقلاب فرهنگی جهت تصویب ارایه میکنیم. در بسیاری از موارد این سند ما تنها نقش حمایتکننده را داریم و متولی نیستیم. به طور مثال در حوزه جذب دانشجویان بینالملل متولی وزارت بهداشت و وزارت علوم هستند و ما تنها نقش حمایتکننده راداریم و بنابراین به صورت شفاف هیچ برنامه مشخصی برای جذب دانشجو نداریم.
قلعهنویی در نشست مهاجرت تحصیلی به ایران اظهار کرد: نکتهای که وجود دارد این است که رویکرد ما در جذب دانشجو به ظاهر روشن نیست. آیا ما به دنبال مباحث فرهنگی هستیم یا هدف ما از جذب دانشجو به کشور اقتصادی است یا این که رویکرد سیاسی داریم؟ به نظر اگر رویکرد ما به این حوزه مشخص باشد میتوانیم بر اساس آن برنامهریزی مناسبی انجام دهیم. به طور مثال جامعه المصطفی چون رویکرد مشخصی به این موضوع داشته است توانسته عملکرد موفقی داشته باشد. گاهی اوقات ما میگوییم هدف ما از جذب دانشجو اقتصادی است اما در عمل بیشتر دانشجویان بینالمللی ما در مرکز کشور مشغول به تحصیل هستند. در حالی که اگر رویکرد اقتصادی باشد بهتر است جذب دانشجویان بیشتر در دانشگاههای مناطق مرزی رخ دهد.
بحث دیگری که باید به آن توجه کرد موضوع سیاستگذاری کلان مهاجرت است اگر سیاستگذاری کلان مهاجرت ما در تقابل با نگاه جذب دانشجویان بینالملل تدوین گردد باعث شکست در جذب دانشجو می گردد. در واقع باید گفت بر این دو حوزه باید رویکرد سیاستگذاری واحدی حاکم باشد. ما در واقع باید سیاستگذاری کشور در حوزه مهاجرت را در بخشهایی هوشمند کنیم تا بتوانیم زمینه را برای جذب بیشتر دانشجویان فراهم سازیم. با این نگاه شاید اموزش به زبان فارسی برای ما مزیت باشد و بتواند با هدف قرار دادن فارسی زبانان منطقه باعث افزایش تعداد دانشجویان و مهاجرت بیشتر تحصیلی به کشور گردد. به طور مثال میتوانیم برای فارسی زبانان کشورهای همسابه برای ورود به دانشگاههای ایران امتیازاتی را قایل شویم. یا از سوی دیگر ما دانشجو را به کشور میآوریم اما زیرساخت مناسب برای مالکیت، اشتغال و ازدواج او را در کشور فراهم نکردهایم بنابراین با این مسایل متعدد باید تمرکز را به سمت سیاستگذاری هوشمندانه در حوزه مهاجرت تغییر داد.
در پایان مهندس قلعهنویی اشاره کرد که باید برای حضور در این بازار کمی وسیعتر بیندیشیم و به دورههای کوتاه مدت و حتی غیرآکادمیک یا حرفهای نیز باید توجه کنیم.
