بحران مهاجرتی ونزوئلا

ونزوئلا. کشوری دموکراتیک با منابع نفتی و گازی فراوان در شمال قاره‌ی آمریکای جنوبی. کشوری با سواحل بسیار زیبا و جمعیت متناسب و در حال رشد 32 میلیون نفری. کاراکاس پایتخت این کشور در دامنه‌ی کوه‌هایی سر به فلک کشیده و قدمت دار با آسمان‌خراش هایی مدرن در ساحل دریای کارائیب شهری جذاب برای پایتختی یک کشور است.

به نظر می‌آید ونزوئلا با توجه به جمعیت متناسب و منابع عظیم نفتی و گازی باید غرق در ثروت و رفاه باشد. اما در عمل این کشور غرق در بحران است. آشوبگران در خیابان‌ها جولان می‌دهند. سراسر کشور دچار قحطی غذا و خوراکی است. دارو کمیاب است. تورم این کشور افسارگسیخته شده. قدرت مرکزی در برقراری امنیت ناتوان است و حجم عظیمی از پناهندگان و جمعیت این کشور در حال خروج از مرزهای آن هستند. تمام شاخص‌های اصلی اقتصادی نشان می‌دهند که ونزوئلا در حال فروپاشی اقتصادی است. تولید ناخالص داخلی پایین، نرخ بیکاری بالا، تورم‌های نجومی و این نکته که 80 درصد جمعیت ونزوئلا زیر خط فقرند.

درآمد بسیاری از ونزوئلایی‌ها کمتر از 30 دلار در ماه است. درحالی‌که یک جین تخم‌مرغ در این کشور به‌طور متوسط 1.5 دلار است. سایر مواد غذایی هم به همین طریق‌اند. در چنین شرایطی مشخص است که بسیاری از ونزوئلایی‌ها در تأمین مایحتاج روزمره‌ی خود هم ناتوان خواهند بود.

به نظر می‌رسد ونزوئلا یک مثال دیگر از کشورهای دچار نفرین منابع در جهان باشد. کشوری که منابع عظیم نفت و گاز دارد و ذخایر منابع طبیعی‌اش در جهان بی‌مانند است. ذخایر نفت این کشور از ذخایر نفتی کشور آمریکا هم بیشتر است. اما این منابع عظیم هیچ منفعتی برای این کشور نداشته‌اند.

علاوه بر این روی کار آمدن دولتی چپ‌گرا از اواخر دهه‌ی 1990 میلادی سیری از نزول در شاخص‌های اقتصادی را در این کشور به وجود آورد. نمودار زیر درآمد نفتی و نرخ تورم ونزوئلا در دوران هر یک از رئیس‌جمهورهای این کشور را نشان می‌دهد. همان‌طور که مشاهده می‌شود اوضاع در دوران آخرین رئیس‌جمهور این کشور (نیکلاس مادورو) به وخیم‌ترین حالت خودش رسیده: تورم افسارگسیخته و ناچیز شدن درآمد نفتی.

وابسته بودن اقتصاد ونزوئلا به نفت یکی از عوامل مهم فروپاشی اقتصادی این کشور است. 95 درصد صادرات ونزوئلا تنها نفت خام است. ونزوئلا عمیقاً وابسته به یک عامل خارج از کنترلش بوده و هست: قیمت جهانی نفت. در اواخر دهه‌ی 1990 هوگو چاوز طی یک انقلاب سوسیالیستی موسوم به انقلاب بولیواری به‌قدرت رسید. یکی از اقدامات او ملی کردن تمامی صنایع کشور ونزوئلا بود. اصلی‌ترین صنعت ونزوئلا صنعت نفت بود. با ملی اعلام کردن آن، شرکت‌های خارجی از ونزوئلا خارج شدند و تولید نفت ونزوئلا به‌شدت کاهش یافت. طی سال‌های 1999 تا 2013 تولید نفت ونزوئلا حدود 25 درصد کاهش یافت. علاوه بر آن بهره‌وری سایر شرکت‌های ونزوئلایی به خصوص در زمینه‌ی غذا کاهش یافت. کاهش تولید مواد غذایی در این کشور بسیاری از شهروندان را به زیر خط فقر برد. دولت ونزوئلا کوشید با سهمیه بندی اوضاع را کنترل کند. اما به جز تشکیل صف‌های طولانی جلوی سوپرمارکت‌های خالی از مواد غذایی ونزوئلا اتفاقی نیفتاد. برای خروج از این بحران دولت شروع به چاپ بی رویه‌ی اسکناس کرد و مقدمات تورم افسارگسیخته را فراهم کرد.

اما بحران مهاجرتی ونزوئلا در یک سال اخیر به وجود آمد. بعد از مرگ هوگو چاوز، نیکلاس مادورو رئیس‌جمهور ونزوئلا شد. چون چاوز قبل از مرگش از او حمایت کرده بود، در انتخابات ریاست جمهوری 2014 پیروز شد. او در انتخابات ماه مه سال 2018 ونزوئلا نیز پیروز شد و در 5 ژانویه 2019 سوگند خورد.

اما همزمان، خوان گوآیدو رئیس پارلمان ونزوئلا ادعا کرد که انتخابات سال 2018 این کشور انتخاباتی آزاد نبود و مشروعیت قانونی ندارد. مطابق ماده 233 قانون اساسی ونزوئلا نمایندگان پارلمان می‌توانند رئیس‌جمهور را با رأی خود برکنار کنند و تا زمان انتخابات مجدد رئیس مجلس به شکل موقت رئیس‌جمهور می‌شود. نمایندگان پارلمان ونزوئلا رأی به برکناری مادورو از ریاست جمهوری دادند. بسیاری از مردم ونزوئلا به خیابان‌ها ریختند و تظاهرات زیادی صورت گرفت. در یکی از این تظاهرات، خوآن گوایدو اعلام کرد که من رئیس جمهور ونزوئلا هستم.

دیوان عالی کشور ونزوئلا حامی نیکلاس مادورو بود. آن ها در دفاع از مادورو پارلمان این کشور را ملغی کردند و اختیاراتش را به یک مجلس موسسان که از موافقان مادورو تشکیل شده بود سپردند. حمایت ارتش از مادورو باعث پیچیده تر شدن اوضاع در ونزوئلا شد. از سویی دیگر کشورهایی چون آمریکا و کانادا و انگلیس و فرانسه و… خوآن گوآیدو را به عنوان رئیس جمهور ونزوئلا به رسمیت شناختند. کشورهایی چون روسیه و چین نیز از نیکلاس مادورو حمایت کردند. دخالت های خارجی باعث عمیق تر شدن بحران در کشور ونزوئلا شد. شورش ها و درگیری های خیابانی نیکلاس مادورو و خوآن گوآیدو به نظر پایان ناپذیر می آید.

ونزوئلا خود با مشکلات عظیم اقتصادی روبه رو بود. با درگیری سران قدرت در این کشور، این مشکلات وخیم تر شدند. کمبود مواد اولیه ی غذایی، کمبود شدید دارو و پوشاک و ناامنی به بدترین حد خود در این کشور رسید. در سال 2019 تورم در این کشور به 10میلیون درصد رسید. ناامنی و شورش و درگیری های خیابانی و جنگ قدرت در این کشور به حدی رسیده است که روزانه حدود 30هزار نفر ونزوئلایی خاک این کشور را ترک می کنند. صندوق بین المللی پول پیش بینی می کند که با ادامه ی وضعیت کنونی تورم در این کشور رقم هایی شدیدتر را هم تجربه کند و اوضاع در این کشور حادتر نیز شود.

ونزوئلایی ها به کدام کشورها مهاجرت کرده اند؟

در سال 2005 تنها 400 هزار نفر از ونزوئلایی ها در خارج از این کشور زندگی می کردند. تعداد مهاجران و پناهندگان ونزوئلایی در سال 2015 به 700 هزار نفر رسیده بود. اما از سال 2015 به بعد تعداد مهاجران و پناهندگان ونزوئلایی به سرعت افزایش یافته است. در حال حاضر بیش از 4 میلیون نفر ونزوئلایی به سایر کشورها پناهنده شده اند.

طبق آخرین آمارهای کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان تا دسامبر سال 2019 بیش از 4میلیون و 769هزار ونزوئلایی به خارج از این کشور مهاجرت کرده اند. کشورهای حوزه ی آمریکای جنوبی و آمریکای مرکزی اصلی ترین مقاصد پناهندگان و مهاجران ونزوئلایی بوده اند. 80 درصد پناهندگان ونزوئلایی در کشورهای حوزه ی آمریکای لاتین مانده اند.

کلمبیا، پرو، شیلی، اکوادور، آمریکا، برزیل، آرژانتین و برزیل اصلی ترین میزبانان مهاجران ونزوئلایی در سال های اخیر بوده اند.

سرانجام چه خواهد شد؟

نیکلاس مادورو و خوآن گوآیدو همچنان به هیچ توافقی نرسیده اند. علی رغم گفت و گوهایی که این دو گروه مخالف در کشور ثالث (نروژ) با هم انجام داده اند، همچنان توافق برقرار نشده است. سازمان کشورهای آمریکایی پیش بینی کرده است که با ادامه ی وضعت کنونی تعداد پناهندگان ونزوئلایی تا پایان سال 2020 به 8میلیون و 200هزار نفر خواهد رسید. این رقم از رشد پناهندگان یک کشور در تاریخ بی سابقه بوده و تبعات زیادی برای تمام کشورهای درگیر با مسئله خواهد داشت.