دی ۳۰, ۱۴۰۳ ۵:۰۵ بعد از ظهر
بازگشت مهاجران بدون مدرک افغانستانی به حالت عادی برگشته است
سازمان جهانی مهاجرت (IOM) چند سال است که آمار بازگشت مهاجران بدون مدرک افغانستانی از چهار مرز اصلی این کشور را به صورت ماهانه منتشر میکند. مرزهای اسپین بولدک و ترخم، مرزهای افغانستان با کشور پاکستان هستند و مرزهای هرات و نیمروز مرزهای افغانستان با ایران.
طبق پژوهشهایی که انجمن دیاران بر روی این دادههای ماهانه انجام داده است، خروج مهاجران بدون مدرک افغانستانی از ایران الگوی ثابت سالانه دارد. از آمار ورود مهاجران بدون مدرک افغانستانی هیچ دادهی رسمیای موجود نیست. اما از سال ۲۰۱۲ به طور متوسط سالانه ۵۲۵هزار مهاجر بدون مدرک افغانستانی از مرزهای هرات و نیمروز به کشور خودشان بازگشتهاند.
در برخی سالها همچون ۲۰۱۳ و ۲۰۱۶ که اقتصاد کشور ایران اوضاع بهتری را تجربه کرده بود، میزان بازگشت مهاجران بدون مدرک افغانستانی کمتر از حد متوسط (حدودا ۴۴۰هزار نفر) شده بود. در سال ۲۰۱۸ که اوضاع اقتصادی ایران بسیار وخیم شد و بحرانهای ارزی فشار زیادی را بر مردم ایران وارد آورد، بازگشت مهاجران بدون مدرک افغانستانی رکورد زد. در سال ۲۰۱۸ بیش از ۷۵۰هزار مهاجر بدون مدرک افغانستانی از ایران به افغانستان بازگشتند. بازگشت این دسته از مهاجران از الگوی ثابت ماهانه پیروی نکرد و برخلاف سالهای گذشته در ماه آگوست ۲۰۱۸ (مرداد ۱۳۹۷) شاهد اوج بازگشت آنان بودیم.
طبق بررسیهایی که گروه پژوهش انجمن دیاران انجام داده است در سال ۲۰۱۹ (۱۳۹۸) بار دیگر الگوی بازگشت مهاجران بدون مدرک افغانستان به حالت قبل از سال ۲۰۱۸ برگشته است. بحران اقتصادی سال ۱۳۹۷ باعث شد تا ورود مهاجران بدون مدرک به ایران کاهش پیدا کند. از سویی دیگر، ثبات نسبی اقتصاد ایران در سال ۱۳۹۸ و افزایش دستمزدها باعث شد تا نرخ خروج مهاجران بدون مدرک افغانستانی به مراتب نسبت به سال گذشته کاهش پیدا کند. البته نسبت به سال ۱۳۹۶ (۲۰۱۷) نرخ خروج مهاجران بدون مدرک ارقام بالاتری را نشان میدهد.
الگوی ثابت ماهانهای که انجمن دیاران به آن دست یافته حاکی از آن است که در ماههای فوریه و ژوئن معمولا نرخ خروج مهاجران بدون مدرک از ایران به پایینترین حد خود میرسد. یعنی در اواسط بهمن و اوایل اسفند ماه و اواسط خرداد و شروع تابستان ما کمترین نرخ بازگشت را داریم. فروردین ماهی است که نرخ خروج مهاجران بدون مدرک افغانستانی به اوج خود میرسد. در ماههای دیگر سال یک روند ثابت قابل مشاهده است.
در ماه آگوست سال ۲۰۱۸ (معادل اواسط مرداد و اوایل شهریور ۱۳۹۷) بیش از ۱۰۰هزار مهاجر بدون مدرک افغانستانی از مرزهای ایران به افغانستان بازگشتند. در ماه آگوست ۲۰۱۹ این رقم به ۳۹هزار نفر کاهش پیدا کرد. در سال ۲۰۱۷ نیز در این ماه ۴۶هزار نفر مهاجر بدون مدرک به کشور خودشان بازگشته بودند.
در ماه اکتبر سال ۲۰۱۸ نرخ بازگشت مهاجران بدون مدرک افغانستانی به ۹۸هزار نفر رسیده بود. عددی در سال ۲۰۱۹ به ۴۸هزار نفر رسیده است. این ارقام نشانگر این است که در سال جاری بازگشت مهاجران افغانستانی به حالت عادی خود بازگشته است.
در ده ماههی اول سال ۲۰۱۸ بیش از ۶۴۷هزار مهاجر بدون مدرک افغانستانی از ایران به کشور خودشان بازگشته بودند. در ده ماههی اول سال ۲۰۱۹ فقط ۳۹۶هزار مهاجر بدون مدرک افغانستانی از ایران به کشور خودشان برگشتهاند. این میزان بازگشت نسبت به سال ۲۰۱۷ که ۳۵۵هزار نفر بازگشته بودند، روندی افزایشی و نسبت به سال ۲۰۱۸ روندی کاهشی را نشان میدهد. پیشبینی میشود تا پایان سال ۲۰۱۹ بیش از ۴۸۰هزار نفر مهاجر بدون مدرک افغانستانی به کشور خودشان بازگردند. رقمی که از میزان متوسط سالیان گذشته کمتر خواهد بود.
روند ثابت و الگووار خروج مهاجران بدون مدرک افغانستانی، بیانگر پذیرش غیررسمی ورود آنان از سوی جامعهی ایران است. گویی تعادلی ناگفته ایجاد شده است. تعادلی که رسمی شدن آن میتواند فواید بسیاری داشته باشد. ورود غیرقانونی این مهاجران به ایران هزینههای زیادی را هم بر جامعهی ایران و هم بر جامعهی افغانستان وارد میکند. غیرقانونی و غیررسمی بودن این مهاجران باعث میشود تا کارفرمایان آنان را با مبالغی بسیار کمتر از کارگران ایرانی به استخدام درآورند. شبکههای قاچاقی که شکل گرفته است محمل انواع جرم و جنایتها هستند. سالانه تعداد زیادی از این مهاجران در جادههای استانهای شرقی جان میسپارند. حرکت به سوی رسمی سازی و تسهیل صدور مدرک برای این مهاجران مطمئنا میزان آسیبهای ناشی از حضور غیرقانونی این مهاجران را تا حد زیادی کاهش میدهد
