مهر ۱۳, ۱۴۰۳ ۳:۲۰ بعد از ظهر
سیاست دایاسپورایی و چالش‌های دولت فلسطین در تعامل با دایاسپورا
وضعیت دشوار فلسطین ناشی از مناقشه طولانی‌مدت با اسرائیل باعث شده است که این کشور نتواند همچون بسیاری از کشورها، به حوزه‌هایی سیاستی همچون سیاست دایاسپورایی بپردازد. وضعیت جنگی، بحران‌های انسانی و مناطق گسترده اشغال شده توسط اسراییل در این کشور موجب شده است که دولت فلسطین عمده توان خود را صرف رفع نیازهای اولیه انسانی مردمان خود کند. با این حال چالش بزرگ‌تر که مانع از تعامل فلسطین با جهان شده است، وضعیت رسمی این کشور است. مقامات فلسطین پس از سال‌ها تلاش، نهایتاً توانستند تا در سال 2012 با رای موافق 138 کشور عضو سازمان ملل، وضعیت فلسطین را در سازمان ملل به «کشور ناظر در مجمع عمومی سازمان ملل» ارتقاء دهند تا بدین وسیله بتوانند بر بسیاری از مسائل و محدودیت‌های این کشور در عرصه بین‌المللی فایق آیند. از سال 2012، به تدریج دولت فلسطین تلاش کرده است تا با به عضویت درآمدن در نهادهای بین‌المللی، مشروعیت رسمی خود را تحکیم کنند. در این میان کنوانسیون ژنو مهم‌ترین نهادی بوده است که فلسطین را به عضویت خود پذیرفته است.
ذکر سابقه کشور فلسطین از منظر وضعیت رسمی در سازمان ملل و نهادهای بین‌المللی از این رو اهمیت دارد که در جهان امروز کشورها بدون ارتباط رسمی با سایر نهادهای بین‌المللی و سایر دولت‌ها عملاً نمی‌توانند در عرصه سیاست دایاسپورایی دستاوردی داشته باشند و در واقع امکان تدوین سیاست دایاسپورایی در انزوا امکان‌پذیر نیست.
با وجود چنین شرایط پیچیده‌ای، دولت فلسطین توانسته است در سال‌های اخیر گام‌هایی را در زمینه تعامل با دایاسپورا و اقدامات سیاستی بردارد که در نوع خود و برای دولتی که با چالش‌هایی بنیادین و حیاتی مواجه است، بسیار جالب توجه است. در ادامه تلاش خواهیم کرد تا تصویری کلی از روند این اقدامات و ابتکارات ارایه دهیم.
چهارچوب سیاستی و قانونی
سیاست ملی 2017: نام این سیاست، “یک سرزمين، یک ملت” است که یادآور این مساله است که در حال حاضر بیشتر مردم کشور فلسطین، خارج از مرزهای این کشورند و بخش قابل توجهی از آنان نیز پناهنده محسوب می‌شوند. با توجه به این واقعیت‌ها، دستور کار این سیاست، تقویت و بهبود خدمات‌رسانی به فلسطینیان کشورهای همسایه است(غالبا از طریق کمک‌های بشردوستانه و کمک‌های اقتصادی-اجتماعی) و همچنین فراهم آوردن فرصت برای فلسطینیان خارج از کشور در راستای فرایند دولت‌سازی از طریق “سرمایه‌گذاری، کمک‌های مالی، جذب متخصصان و ترویج”.
روندهای سیاست دایاسپورایی
دایاسپورای فلسطینی غالباً بواسطه جنگ‌های اعراب و اسرائیل در سال‌های ۱۹۴۸ و ۱۹۶۷ بوجود آمدند. اعتقادات فلسطینیان آواره و مساله “حق بازگشت”، بخش اصلی سیاست خارجی فلسطین و همچنین از پایه‌های هویت ملی آنان است. با این حال، تداوم اشغال و پیشرفت اندک فرایند دولت‌سازی، ظرفیت دولت را برای طراحی و اجرای استراتژی و چهارچوب سیاستی موثر در راستای تعامل با دایاسپورا، محدود کرده است؛ علی‌رغم آنکه جامعه فعالی از فلسطینیان در خارج از کشور حضور دارند و شبکه تعاملاتی قوی دارند. در این میان، ادغام تدریجی دایاسپورا در اقتصاد جهانی-در اروپا، آمریکای شمالی و کشورهای حاشیه خلیج فارس-حجم ورودی قابل توجهی از رمیتنس را برای فلسطینیان به ارمغان آورده است(فلسطین بزرگ‌ترین دریافت کننده رمیتنس از نظر درصد GDP در منطقه است) که نشان دهنده پتانسیل و جذابیت تعامل با دایاسپورا، به عنوان موضوعی مهم برای طراحی سیاست‌ها است. از این نظر، دولت در حال پی بردن به ارزش دایاسپورا، همراستا با اهداف طرح شده در دستور کار سیاست ملی است. برای نمونه یک کمیته بین نهادی برای تسهیل همکاری عمیق بین بازیگران مختلف (وزارتخانه‌ها، مسئولان و بخش خصوصی است) تشکیل شده است. وظیفه این کمیته شناسایی محدودیت‌های سیاست دایاسپورایی و پیدا کردن مسیرهای ارتقای تعامل و پاسخ بهتر به نیازهای دایاسپورا است. اولویت‌ها شامل هدایت و جذب سرمایه‌ها به سوی پروژه‌های توسعه ملی و همچنین بهبود نگرش افکار عمومی مردم کشورهای خارجی به وضعیت فلسطینیان در این کشور است.
دستاوردها
۱. بازگشت و “گردش مغزها”: در سال‌های اخیر چند ابتکار ویژه با هدف بازگشت کوتاه مدت اعضای متخصص دایاسپورا در قالب قرارد با متخصصان در دستور کار قرار گرفته است. دولت با همکاری مشترک بین سازمان‌های بین‌المللی و وزارتخانه‌های فلسطین، کانال‌هایی را برای جذب متخصصان برای پشتیبانی از بخش‌های مشخصی از اقتصاد ایجاد کرده است. بطور خاص، جامعه دانشگاهی، بخش پزشکی و درمان و بخش های‌تک، توانسته است از تخصص دایاسپورای فلسطینی بهره ببرد.
2. سرمایه‌گذاری دایاسپورا: همکاری با بخش خصوصی منجر به ایجاد کانال‌های متعددی برای تشویق سرمایه‌گذاری دایاسپورا در فلسطین شده است. بطور ویژه، “سازمان تشویق سرمایه‌گذاری فلسطین(PIPA)”، سازمان متولی برای آوردن سرمایه‌گذاری خارجی و کارآفرینان مهاجر به فلسطین است. برای نمونه، این سازمان در برنامه MedGeneration که برنامه‌ای منطقه‌ای برای ارتباط و متصل کردن متخصصان در اروپا و کسب و کارهای فلسطینی است، مشارکت داشته است. سایر ابتکارات که شامل “اوراق قرضه دایاسپورا” است، منجر به شکل گرفتن بخش بانکی فعال و درخواست بسیاری از فلسطینیان مهاجر برای سرمایه‌گذاری در این کشور شده است. 3. رویکرد کلِ دولت[1]: تیم فنی دولت(MTT)، که کمیته‌ای بین‌وزارتی تحت رهبری وزارت داخلی است، منجر به همکاری بین سازمانی برای تعامل با دایاسپورا شده است. MTT با پشتیبانیِ جامعه بین‌المللی در حال حاضر با نقش فعال خود، سازمان‌های جامعه مدنی و دولتی در فلسطین را گرد هم آورده تا بستری برای استراتژی ملی دایاسپورا فراهم کند. همچنین MTT همواره اطلاعات جوامع دایاسپورایی را برای برطرف کردن نیازها و پی بردن به انگیزه‌های آنان برای شکل دادن به آینده سیاست‌گذاری، جمع‌آوری می‌کند.
موانع و چالش‌ها
۱. بازگشت و “گردش مغزها”: در سال‌های اخیر چند ابتکار ویژه با هدف بازگشت کوتاه مدت اعضای متخصص دایاسپورا در قالب قرارد با متخصصان در دستور کار قرار گرفته است. دولت با همکاری مشترک بین سازمان‌های بین‌المللی و وزارتخانه‌های فلسطین، کانال‌هایی را برای جذب متخصصان برای پشتیبانی از بخش‌های مشخصی از اقتصاد ایجاد کرده است. بطور خاص، جامعه دانشگاهی، بخش پزشکی و درمان و بخش های‌تک، توانسته است از تخصص دایاسپورای فلسطینی بهره ببرد.
2. سرمایه‌گذاری دایاسپورا: همکاری با بخش خصوصی منجر به ایجاد کانال‌های متعددی برای تشویق سرمایه‌گذاری دایاسپورا در فلسطین شده است. بطور ویژه، “سازمان تشویق سرمایه‌گذاری فلسطین(PIPA)”، سازمان متولی برای آوردن سرمایه‌گذاری خارجی و کارآفرینان مهاجر به فلسطین است. برای نمونه، این سازمان در برنامه MedGeneration که برنامه‌ای منطقه‌ای برای ارتباط و متصل کردن متخصصان در اروپا و کسب و کارهای فلسطینی است، مشارکت داشته است. سایر ابتکارات که شامل “اوراق قرضه دایاسپورا” است، منجر به شکل گرفتن بخش بانکی فعال و درخواست بسیاری از فلسطینیان مهاجر برای سرمایه‌گذاری در این کشور شده است. 3. رویکرد کلِ دولت[1]: تیم فنی دولت(MTT)، که کمیته‌ای بین‌وزارتی تحت رهبری وزارت داخلی است، منجر به همکاری بین سازمانی برای تعامل با دایاسپورا شده است. MTT با پشتیبانیِ جامعه بین‌المللی در حال حاضر با نقش فعال خود، سازمان‌های جامعه مدنی و دولتی در فلسطین را گرد هم آورده تا بستری برای استراتژی ملی دایاسپورا فراهم کند. همچنین MTT همواره اطلاعات جوامع دایاسپورایی را برای برطرف کردن نیازها و پی بردن به انگیزه‌های آنان برای شکل دادن به آینده سیاست‌گذاری، جمع‌آوری می‌کند.
اقدامات موثر در زمینه‌های مختلف سیاست دایاسپورایی
سرمایه انسانی
انتقال دانش از طریق مهاجران فلسطینی(پروژه TOKEN): پروژه TOKTEN که توسط UNDP اجرا می‌شود، از متخصصان حرفه‌ای میان دایاسپورا برای کار داوطلبانه کوتاه‌‌مدت در نهادهای مختلف فلسطینی بهره می‌برد. این پروژه که از سال ۱۹۹۴ در کرانه باختری و غزه اجرا شده است، نشان می‌دهد که چگونه نیروی مهاجر می‌تواند با مداخلات بخشی -بخصوص در بخش سلامت و IT- به فرایندهای نهادسازی در بستری پرچالش کمک نماید و حس ملت‌بودن را تقویت کند.
شبکه سازی
همایش دایاسپورا رام‌الله: این همایش که با همت شهرداری رام‌الله و صاحبان کسب و کارهای خصوصی برگزار می‌گردد، همایشی سالانه است که دایاسپورای فلسطینی مرتبط با شهر را گرد هم می‌آورد. این همایش در واقع بر مبنای همایش‌های دایاسپورایی متعددی شکل گرفته که بصورت محلی از دهه ۱۹۹۰ و بخصوص در جوامع دایاسپورایی ایالات متحده شکل گرفت. موفقیت چنین ابتکاراتی نشان می‌دهد که مهاجران چگونه می‌توانند از طریق ارتباطات خود با شهر یا روستاهایشان در سطحی ملی موثر واقع شوند.
کارآفرینی
برنامه توسعه بازار فلسطین(PMDP) 2014-2018: این ابتکار که با کمک بریتانیا و اتحادیه اروپا بنا نهاده شد، به منظور حمایت از خلق شغل و توسعه اقتصادی پایدار در فلسطین طراحی شد. این برنامه برای کسب و کارهای متوسط و کوچک، کمک‌های فنی و مالی در قالب گرنت برای ارتقا و گسترش کسب و کارها و ادغام در زنجیره ارزش ارائه می‌داد. به عنوان بخشی از این برنامه، PDMP گروه‌های کاری دایاسپورایی متعددی را به منظور جستجوی پیوندهای تجاری و سرمایه‌گذاری ایجاد کرد و همچنین ارتباطات میان سرمایه‌گذاران مهاجر و کسب و کارهای محلی را تسهیل نمود.
Source:
Alexis J. McLean, ICMPD (2023). Diaspora engagement mapping: Palestine
