مهر ۱۳, ۱۴۰۳ ۳:۲۰ بعد از ظهر
نقش دایاسپورای فلسطینی در مقاومت در برابر اسرائیل
(مقاله حاضر خلاصه‌ای ترجمه شده از مقاله Diasporic Heritage as Resistance: The Palestinian Experience اثر ناتالی القواسمی است در مورد دایاسپورای فلسطینی که در سال 2023 منتشر شده است.)
دایاسپورای فلسطینی از زمان تشکیل دولت اسرائیل در سال 1948 در سرزمین‌های اشغالی با آوارگی، خلع ید و خشونت سیاسی دست و پنجه نرم کرده است. با وجود این چالش‌ها، فلسطینی‌ها پیوند قوی با میراث و فرهنگ خود در داخل و خارج از سرزمین فلسطین حفظ کرده‌اند و از هویت دیاسپورایی خویش به عنوان نوعی مقاومت در برابر اشغالگری و استعمار استفاده کرده‌اند. این یادداشت به بررسی نقش میراث دیاسپوریک به عنوان شکلی از مقاومت فلسطینی‌ها می‌پردازد.
حفظ هویت فلسطینی در دوران دوری از وطن:
مهاجرت به معنای دوری از سرزمین مادری است و به همین دلیل مهاجران، چه اجباری و چه اختیاری، همواره با چالش حفظ هویت ملی خود در سایز کشورها مواجه هستند. مخصوصا این چالش برای نسل‌های دوم و سوم مهاجران پررنگ‌تر است زیرا آنان حافظه‌ای از زندگی در سرزمین ابا و اجدادی ندارند و صرفا روایت‌هایی از اعضای خانواده خود در این باره شنیده‌اند. دایاسپورای فلسطینی به عنوان یکی از دایاسپوراهای پرجمعیت و مهم جهان در چند دهه گذشته با چنین چالشی دست به گریبان بوده‌اند. بخشی از فلسطینی‌ها (ساکنان کرانه باختری و غزه) دارای کارت شناسایی سبز مخصوص اتباع فلسطینی هستند و بخشی دیگر که متولد بیت‌المقدس یا دیگر شهرهای تحت اشغال اسرائیل هستند، دارای هویت اسرائیلی (دارندگان کارت آبی) می‌باشند.
در کنار این دو گروه جمعیت زیادی از آوارگان قرار دارند که در کشورهای دیگر مانند لبنان، اردن یا دیگر کشورهای جهان زندگی می‌کنند. بخشی از این افراد در طول دهه‌های گذشته توانسته‌اند تابعیت کشور محل سکونت جدید خود را دریافت کنند مانند بخشی از ساکنان اردن. این نگرانی در میان فلسطینی‌ها وجود دارد که ممکن است نسل مهاجرانی که تابعیت کشورهای دیگر را اخذ نموده‌اند و در آن ادغام شده‌اند، هویت فلسطینی خود را به تدریج فراموش کنند و درنتیجه مساله بازگشت به سرزمین مادری به خاطره سپرده شود. با این حال تحقیقات نشان می‌دهد بخش زیادی از فسطینیان مهاجر تلاش گسترده‌ای برای انتقال میراث ملی خود به نسل‌های بعدی می‌نمایند و توانسته‌اند در دوران تبعید نیز رویای فلسطینی خود را زنده نگه دارند.
با مقاومت در برابر اشغالگری، هویت دایاسپورای فلسطینی به شکلی درآمده است که آنان را شکل داده و به آن‌ها اجازه می‌دهد تا در برابر بی‌عدالتی‌هایی که با آن مواجه هستند، مقاومت کنند و موضوع حقوق خود را مطرح کنند. برای فلسطینیان، میراث مهاجرتی آن‌ها خلق نسل جدیدی است که ارزش‌ها، اعتقادات و عملکردهای فرهنگی آن‌ها ریشه در تاریخ مقاومت آن‌ها در برابر استعمار و مبارزه علیه سلب مالکیت، همراه با زبان مشترک، غذا، موسیقی و سنت‌های فرهنگی متفاوت آن‌ها دارد. در ادامه برخی از شیوه‌های مقاومت فلسطینی‌ها در برابر روایت‌های غالبی که به دنبال حذف آنان است، بیان می‌کنیم.
الف) جنبش‌های سیاسی:
در بعضی رسانه‌های غربی اعتقادی وجود دارد که فلسطینیان خارج از کشور، زندگی امن و مطمئنی دارند و سرزمین‌های خود را فراموش کرده‌اند. اما در واقع با افزایش آگاهی، دایاسپورای فلسطینی جنبش‌هایی را برای متحد کردن فلسطینیان پراکنده در دنیا، ایجاد کرده‌اند. برای مثال رهبران سیاسی فلسطین به طور گسترده بر روی ترویج میراث فلسطین به عنوان راهی برای حفاظت از هویت فلسطینی مردم خود در دیاسپورا کار کرده‌اند. ایجاد احزاب سیاسی بخشی از این کنشگری بوده است. جنبش آزادی‌بخش ملی فلسطین (PNL) یکی از این کنشگری‌ها بوده که در سال 1959 توسط یاسر عرفات و برخی دیگر از پناهندگان فلسطینی از غزه در خلیج فارس تأسیس شد. این جنبش بخشی از سازمان آزادی‌بخش فلسطین (PLO) است که بر کرانه باختری و غزه حکومت می‌کند.
این نهادها و جنبش‌های سیاسی در تبعید فلسطینیان نقش پررنگی در طول تاریخ فلسطین در زمینه مبارزه با اشغالگری، دفاع از حقوق فلسطینیان و تضمین حق بازگشت برای همه فلسطینی‌های خارج از کشور ایفا کرده‌اند. برای مثال این جنبش‌ها کنفرانس‌ها و اجلاس‌هایی با دیگر رهبران و سازمان‌های عربی و بین‌المللی برای دستیابی به این اهداف برگزار کرده‌اند. علاوه بر این، این احزاب سیاسی از رویدادها و فعالیت های فرهنگی برای مدیریت و جلب حمایت آرمان خود استفاده کرده‌اند.
همچنین در سالیان اخیر، مهاجران فلسطینی ساکن در کشورهای غربی، اعم از پناهجویان، دانشجویان و غیره اقدامات سیاسی متعددی برای ابراز مخالفت با اشغالگری‌ها و جنایات اسرائیل ترتیب داده‌اند. برگزاری و شرکت در تظاهرات‌های ضد اسرائیلی در کشورهای غربی نمونه‌ای از این دست اقدامات است مانند حضور گسترده دانشجویان فلسطینی در اعتراضات پس از هفت اکتبر در کشورهای اروپایی و آمریکا. مثال دیگر این حرکت‌ها مربوط به مهاجران ساکن در بریتانیا است که هر ساله در “روز سرزمین” به عنوان راهی برای مقاومت راهپیمایی می‌کنند. آن‌ها در این روز پرچم فلسطین را به اهتزاز درمی‌آورند و برای حفظ میراث این سرزمین سخنرانی می‌کنند.
ب) بایکوت اسرائیل:
یکی دیگر از اشکال مقاومت مدنی دایاسپورای فلسطینی تلاش چشم‌گیر آنان برای تحریم کالاهای ساخت اسرائیل و شرکت‌هایی است که از اشغال سرزمین‌های فلسطینی سود می‌برند. یکی از مثال‌های بارز این نوع مقاومت، جنبش بایکوت، خروج سرمایه، تحریم (BDS) است که در سال 2005 آغاز شد و کمپین‌های مختلفی را برای تحریم اسرائیل به راه انداخته است. این اقدامات شامل کمپین‌های آکادمیک، فرهنگی و اقتصادی است که با اتحادیه‌ها، انجمن‌های دانشگاهی و کلیساها، همراه با 170 سازمان فلسطینی برای حمایت از آزادی، عدالت و برابری فلسطینیان ترتیب داده شده است.
یکی از اهداف این جنبش این است که با تحریم کالاها اسرائیل منزوی شود. همچنین این جنبش با تحریم موسسات آکادمیک قصد دارد به جلوگیری از سفیدشویی جنایات اسرائیل علیه فلسطینیان کمک کند. موفقیت این نوع کنشگری‌ها که علاوه بر مهاجران فلسطینی اتباع کشورهای دیگر نیز در آن مشارکت کرده‌اند، مشهود است. برای نمونه در سال 2014 BDS نقش بزرگی در کاهش 46 درصدی سرمایه‌گذاری خارجی در اسرائیل ایفا کرد. این امر به بحران صادرات تسلیحات ساخت اسرائیل منجر شد.
علاوه بر این، بسیاری از هنرمندان ازجمله راجر واترز، لورین هیل، برایان انو و اولیس کاستلو از شرکت در هر گونه فعالیت و رویداد در اسرائیل خودداری کردند. نمونه دیگری از بایکوت، کمپین همبستگی ایرلند با فلسطین است که بر روی انتشار نحوه تمایز بین کالاهای اسرائیلی با بارکد کار می‌کند. این کمپین توسط فلسطینی‌های ساکن در ایرلند و با تمرکز بر پرتقال یافا به عنوان نماد میراث فلسطینی انجام شد. این کمپین در واقع تلاش مي‌کند تا از واردات پرتقال از یافا که هم اکنون در اشغال اسرائیل است، توسط کشورهای دیگر جلوگیری نماید.
ج) مقاومت از طریق هنر:
دایاسپورای فلسطینی از هنر برای مبارزه با اشغالگری اسرائیل و حفظ میراث فرهنگی خود استفاده فراوانی کرده‌اند. به عبارت دیگر تولیدات هنری آنان در حوزه‌های مختلفی مانند ادبیات، موسیقی و فیلم به ابزاری برای به چالش کشیدن روایت‌های مسلط و اثبات هویت فلسطینی به عنوان راهی برای مقاومت تبدیل شده است. بخش زیادی از این آثار فرهنگی توسط هنرمندان مهاجر فلسطینی خلق شده‌اند. فلسطینیان مهاجر اصولا آزادی و امکانات بیشتری برای خلق آثار هنری انتقادی در مقایسه با ساکنان سرزمین‌های فلسطینی دارند.
به عنوان مثال می‌توان به شعرهای محمود درویش، شاعر و فعال فلسطینی اشاره کرد که سال‌ها در تبعید زندگی کرد و رویدادهای معاصر فلسطین را تجربه کرده بود. او که برای تصاویر قدرتمند و مضامین مقاومت شناخته شده است، از فلسطین به عنوان استعاره‌ای برای توصیف رنج سلب مالکیت و تبعید استفاده کرده است. علاوه بر این در حوزه سینما نیز آثار هنری قابل توجهی توسط هنرمندان مهاجر فلسطینی خلق شده است. برای نمونه فیلم «فرحه» محصول سال ۲۰۲۱ توسط دارین جی. سالام یک فلسطینی ساکن اردن ساخته شد و توانست نقدهای مثبت بسیاری دریافت نماید و در نتفلیکس تعداد زیادی بازدید دریافت کرد. این فیلم داستان دختری است که نکبت 1948 را تجربه کرد و پس از مهاجرت به سوریه به نماد مقاومت در خارج از کشور تبدیل شد.
د) شبکه‌های اجتماعی:
در قرن بیست و یکم فناوری‌های مدرن مانند اینترنت و شبکه‌های اجتماعی زیست‌جهان انسان‌ها را در عرصه‌های مختلف دگرگون کرده است ازجمله در حوزه مقاومت مدنی در برابر ستمگری دولت‌ها. فلسطینی‌های مهاجر از این ابزارهای نوین برای توصیف رنج خود، نمایش تجارب‌های زیسته خویش و مقابله با روایت‌های غالب اشغالگران استفاده بسیاری نموده‌اند. در این راستا می‌توان به موضوع «شهروند خبرنگاری» اشاره کرد. در حالی که برخی از روزنامه‌ها و منابع خبری اخبار را بر اساس باور سیاسی خود و نوع نگاهشان به رویداد تحریف می‌کنند، شهروند خبرنگاران تلاش چشمگیری می‌نمایند که به طور روزانه مبارزه فلسطینیان در داخل و خارج از کشور را از لنزهای یک فلسطینی نشان دهند.
اکنون به لطف پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی، بسیاری از فلسطینیان در دایاسپورا میراث فلسطین را در ویدئوهای زنده به اشتراک می‌گذارند، حمایت خود را نشان می‌دهند و با مردم داخل فلسطین به عنوان راهی برای مقاومت در ارتباط هستند. در حالی که دولت اسرائیل تلاش دارد با به اشتراک‌گذاری ویدیوها و محتواهای رسانه‌ای مختلف جنایات خود را با تبلیغ خود به عنوان یک کشور صلح‌طلب که دارای فرهنگ، سنت‌ها و حتی غذاهای عالی است، پنهان کند، فلسطینیان مهاجر کوشیده‌اند جنایات این رژیم و سرقت میراث فرهنگی فلسطینی‌ها را به نمایش بگذارند.
طائق بدار و همسرش علا حمدان که فیلمساز هستند، نمونه جالبی از کنشگری فلسطینیان مهاجر در شبکه‌های اجتماعی هستند. آن‌ها سعی کرده‌اند در رسانه‌های اجتماعی با تمرکز بر جنگ غزه، با اتصال خبرنگاران غزه و باز کردن یک ویدیوی زنده که مردم می‌توانند در سراسر جهان آن را تماشا کنند، به جهانیان نشان دهند در آنجا چه اتفاقی می‌افتد. علی‌رغم محدودیت‌های اینستاگرام، که آزادی اشتراک‌گذاری ویدیوها و پخش زنده را محدود می‌کرد، آن‌ها موفق به دستیابی به صدها هزار بازدید و میلیون‌ها فالوور شده‌اند. آن‌ها همچنین روی فیلم‌های متعددی کار کرده‌اند که مقاومت فلسطین را در دیاسپورا نشان می‌دهد.
درمجموع می‌توان گفت با وجود چالش‌هایی که مهاجران فلسطینی برای حفظ هویت و تعلق خود به سرزمین مادری خویش دارند، آنان توانسته‌اند به طرق مختلف میراث فرهنگی خویش را حفظ کنند و در مقاومت در برابر ظلم، پاک‌سازی قومی و بی‌عدالتی نقشی جدی ایفا نمایند. لذا این میراث دیاسپوریک می‌تواند منبع قدرت و انعطاف‌پذیری برای فلسطینی‌ها باشد و آن‌ها را برای ادامه مبارزه برای عدالت و رهایی توانمندتر کند.
