دیاران خبر 14 (از کمک مالی ناکافی سازمان ملل به اتباع خارجی مقیم ایران تا اعتراضات در فرانسه به لایحه جدید دولت در مورد مهاجرت)

دیاران خبر بسته‌ی خبری هفتگی سایت دیاران است. بسته‌ای که می‌کوشد مهم‌ترین اخبار و تحولات مهاجرتی در ایران و جهان را دنبال کند. دیاران خبر می‌کوشد تا نسبت به اخبار روز تحلیل داشته باشد. گذشته‌ی هر خبر را مرور کند و سناریوهای محتمل برای آینده را ارائه دهد. در این شماره به اخبار مختلفی مانند کمک مالی ناکافی سازمان ملل به اتباع خارجی مقیم ایران تا اعتراضات در فرانسه به لایحه جدید دولت در مورد مهاجرت می‌پردازیم.

۱. کمک مالی ناکافی سازمان ملل به اتباع خارجی مقیم ایران

همواره بحث‌های زیادی در مورد میزان کمک‌ سازمان ملل به ایران برای مدیریت مهاجران مطرح بوده است. مدتی پیش صادق رضادوست، مدیر کل پیشین امور اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور، بودجه مصوب سازمان ملل برای کمک به اتباع خارجی مقیم ایران برای سال ۲۰۲۳ را  ۱۱۴ میلیون دلار اعلام کرد. البته به گفته رضادوست عموما بین بودجه مصوب و با مقدار پرداختی نهایی تفاوت زیادی وجود دارد. به نحوی که سال گذشته ۱۱۶ میلیون دلار بودجه مصوب ایران بود ولی تنها ۶۸ میلیون دلار آن محقق و پرداخت شد.

رضادوست گفت که این بودجه مصوب معادل ۶ درصد هزینه‌های اتباع خارجی در ایران است و ۹۴ درصد دیگر هزینه‌های آن‌ها را جمهوری اسلامی ایران به طور رایگان در زمینه‌های بهداشتی، آموزشی و غیره تامین می‌کند. چندی پیش مهدی فیاضی، رئیس مرکز امور بین الملل و مدارس خارج از کشور، در مصاحبه‌ای اعلام کرد: «هزینه جاری اتباع در سال حدود ۲۲۰ میلیون یورو است. هزینه پنهان و زیرساخت‌های لازم برای آن‌ها در هر سال حدود یک میلیارد یورو است». واضح است که با توجه به هزینه‌های سنگین ارائه خدمات به جمعیت بیش از ۵ میلیونی مهاجران ساکن در ایران، میزان کمک سازمان‌های بین‌‌المللی به ایران ناچیز است.

هفته گذشته عبدالله مبینی، رییس سازمان ملی مهاجرت، هم از ناچیز بودن کمک­‌های بین‌­المللی و بی‌عدالتی در توزیع کمک‌ها انتقاد کرده بود. وی گفت: «55 درصد مهاجرین افغانستانی در کشور ما هستند و 44 درصد در کشور پاکستان بوده و مابقی در سایر کشورها حضور دارند. حدود 63 درصد سهم کمک‌های سازمان‌های بین‌المللی برای زیست مهاجرین افغانستانی به پاکستان و 32 درصد به ایران داده می‌شود. در کمک‌های بین‌المللی هم نوعی بی‌عدالتی وجود دارد». با توجه به مشکلات اقتصادی متعدد داخلی ایران بایستی کمک سازمان ملل و دیگر نهادهای بین‌المللی فعال در حوزه مهاجرت حمایت مالی بیشتری از ایران نمایند.

۲. ۸۳ درصد کودکان خیابان ایران از اتباع خارجی هستند

محمدرضا حیدرهایی، سرپرست دفتر امور آسیب دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی کشور، اعلام کرد طبق برآوردها ۸۳ درصد کودکان خیابان ایران از اتباع خارجی هستند. بین این کودکان فراوانی افغانستانی‌ها بیشتر است و بیش از ۶۰ درصد از آن­ها هم اتباع غیرمجاز هستند. وی گفت: «علت اصلی حضور کودکان فقر و مهم‌تر از آن مهاجرت است. بسیاری از این کودکان تبعه افغانستان هستند. خانواده آن‌ها هیچ منبع درآمدی ندارد و مجبورند به صورت خانوادگی کار کنند و بابت امرار معاش، درآمدی به دست بیاورند».

کودکان خیابان تبعه خارجی غالبا در کارهای غیررسمی چون زباله‌گردی مشغول به فعالیت هستند. این دسته از کودکان ضمن از دست دادن فرصت تحصیل، معمولا در معرض آسیب‌های بهداشتی، اخلاقی و اجتماعی بسیاری هم قرار می‌گیرند. ضمن این که بسیاری از آن‌ها توسط کارفرمایان شدیدا استثمار می‌شوند. ضروری است دولت ایران با کمک نهادهای داخلی و خارجی فعال در زمینه حقوق کودکان و مهاجران راهکارهایی اثربخش برای حل این مساله اتخاذ نمایند.

البته حضور اتباع خارجی در زمینه فعالیت‌هایی که آسیب اجتماعی تلقی می‌شوند، خاص کودکان نیست و در میان بزرگسالان نیز این مساله تا حدی مشاهده می‌شود. برای مثال هفته جاری مدیرعامل سازمان خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران گفت: «تا پایان سال گذشته بالغ بر یک هزار متکدی از سطح شهر تهران جمع‌آوری شدند که ۲۵ درصد از این افراد از اتباع بیگانه بوده‌اند».

۳. آموزش رایگان دوره‌­های سواد آموزی برای اتباع خارجی

ایران در دهه‌های گذشته که میزبان میلیون‌ها مهاجر بوده تلاش‌های بسیاری در زمینه تحصیل اتباع خارجی و رشد سواد آموزی آن‌ها نموده است. یکی از حوزه‌های سواد آموزی به مهاجران از طریق نهضت سواد آموزی بوده است. در همین رابطه عسگرپور، معاون سواد آموزی اداره کل آموزش و پرورش استان البرز، گفت دوره‌های سوادآموزی برای رده‌های سنی ۱۰ تا ۴۹ سال برای اتباع دارای مدرک معتبر قانونی رایگان است. وی گفت: «اتباع خارجی متقاضی سواد آموزی می‌توانند از آموزش، کتاب و نوشت افزار نهضت سواد آموزی همانند ایرانیان بهره‌مند شوند». عسگرپور افزود: «تا کنون هزار و ۵۴ نفر از اتباع خارجی در استان البرز تحت پوشش نهضت سواد آموزی قرار گرفته‌اند. از این میان ۸۹۸ نفر از مناطق شهری و  ۱۵۶ نفر در مناطق روستایی مشغول به تحصیل هستند».

در سایر استان‌ها نیز نهضت سواد آموزی فعالیت قابل توجهی دارد. برای مثال چندی پیش معاون سواد آموزی اداره کل آموزش و پرورش قم گفت:‌ «یک هزار و ۲۲۹ نفر از زنان و دختران اتباع افغانستان مقیم این استان سال گذشته در کلاس‌های نهضت سواد آموزی شرکت کردند». وی ادامه داد: «در کل کشور میانگین باسوادی اتباع خارجی ۷۲ درصد است اما در قم این رقم ۸۴ درصد می‌باشد». بهره‌مندی از فرصت‌های آموزشی و تحصیلی یک حق بنیادی برای همه مهاجران، اعم از کودکان و بزرگسالان است. لازم است امکانات و شرایط دسترسی به خدمات آموزشی به زنان و مردان مهاجر بازمانده از تحصیل بیشتر فراهم شود و در این مسیر نهضت سواد آموزی می‌تواند نقش مفیدی داشته باشد.

۴. طرح جدید آمریکا و آلمان برای ساماندهی درخواست‌های پناهندگی

یکی از جدیدترین برنامه‌های دولت‌های غربی در واکنش به تقاضاهای پناهندگی، رسیدگی به درخواست‌های پناهندگی در خارج از کشور و بیرون از مرزهای خود می‌باشد. ایالات‌متحده و آلمان یکی از نخستین کشورهایی هستند به سمت این سیاست در حال حرکت هستند. وزارت امور خارجه آمریکا چندی پیش اعلام کرد که در آستانه تشکیل مراکز ثبت تقاضای پناهندگی در خارج از خاک آمریکا است. نخستین مراکز قرار است به‌زودی در کلمبیا و گواتمالا افتتاح شوند. هرساله صدها هزار نفر از آمریکای جنوبی و مرکزی سعی می‌کنند از طریق مکزیک خود را به آمریکا برسانند و در این کشور درخواست پناهندگی ‌دهند. حال وزارت خارجه آمریکا طرحی پیاده کرده که براساس آن قرار است مرحله نخست ثبت‌نام پناهجویان از آمریکای جنوبی و مرکزی، خارج از این کشور انجام شود. گفته می‌شود در این مراکز، متخصصان مهاجرت نیز به متقاضیان مشاوره خواهند داد.

وزارت خارجه آمریکا هدف این سیاست‌ جدید را محدود کردن مهاجرت غیرقانونی و ایجاد مسیرهای امن، به‌سامان، انسانی و قانونی به ایالات‌متحده اعلام کرده است. از سوی دیگر هفته جاری وزیر کشور آلمان اعلام کرد که دولت ائتلافی آلمان به توافق رسیده‌اند که فرایند رسیدگی به درخواست‌های پناهندگی در خارج از مرزهای این کشور صورت گیرد. نانسی فزر این سیاست جدید را لحظه‌ای تاریخی برای راه‌حل سیاست اتحادیه اروپا در مورد پناهجویان دانست.

کشورهای توسعه‌یافته غربی مانند ایالات‌متحده و آلمان سیاست‌ها و اقدامات متعددی در دهه‌های اخیر برای حل مساله مهاجرت‌های غیرمجاز و پناهجویی انجام داده‌اند اما تاکنون به موفقیت قابل‌توجهی نرسیده‌اند. هدف سیاست جدید این کشورها آن است که مهاجرت را به جای آن که در مرزهای خود کنترل کنند که امری پرهزینه است، در بیرون از مرزهای خود، چه در کشورهای مبدا مهاجران چه در کشورهای ترانزیتی، کنترل کنند. باید دید این سیاست که مدت‌هاست بحث آن در کشورهای غربی مطرح است، در عمل چقدر کارآمد است.

۵. اعتراضات در فرانسه به لایحه جدید دولت در مورد مهاجرت

هزاران نفر از مردم فرانسه ازجمله بسیاری از مهاجران حاضر در این کشور، روز شنبه هفته جاری در پاریس و دیگر شهرهای فرانسه راهپیمایی و به تغییرات برنامه‌ریزی شده در لایحه جدید مهاجرت دولت امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه اعتراض کردند. تظاهرکنندگان در حالی که بنرهایی با نوشته‌هایی از قبیل «نه به قانون دارمانین» و «علیه سرکوب، زندان و تبعید» در دست داشتند، بر علیه جرالد دارمانین وزیر کشور فرانسه شعار دادند. معترضان همچنین عملیات بازگشت را هدف گرفتند که توسط مقامات در جزیره مایوت فرانسه واقع در اقیانوس هند (سواحل جنوب شرقی آفریقا) برای اخراج مهاجران غیرقانونی (اکثرا از اهالی کشورهای همان منطقه جغرافیایی مانند موزامبیک، تانزانیا، ماداگاسکار و غیره) به اجرا درآمده است.

بر اساس لایحه جدد دولت فرانسه که عنوان آن «کنترل مهاجرت در عین بهبود ادغام» است، دانستن حداقل سطح زبان فرانسه قبل از اعطای مجوز اقامت چند ساله لازم است. این لایحه امکان انگشت‌نگاری اجباری و همچنین تشدید الزامات قانونی برای تمدید مجوزهای طولانی مدت را فراهم می‌کند. به نوشته لوموند، این لایحه بحث برانگیز به دنبال فراهم کردن زمینه بیشتر برای اخراج مهاجران، به ویژه برای خارجیانی که مرتکب جرم می‌شوند، است. فرانسه همانند بسیاری دیگر از کشورهای اروپا در سالیان اخیر درگیری مداومی با ورود پناهجویان داشته و مساله مهاجرت جز مباحث سیاسی مطرح این کشور است. سیاست‌های به اجرا درآمده فرانسه در قبال مهاجران همواره مورد انتقاد گروه‌های حقوق بشری قرار گرفته است.