حضور مهاجرین افغانستانی در رسانه‌های تصویری ایران

دهه هاست که مهاجرین افغانستانی نسل در نسل، طی سال‌های متمادی در ایران بوده‌اند. با توجه به سکونت بیش از چهل ساله افغانستانی‌ها در ایران، زندگی در کنار این مردم، چه به‌عنوان مهاجر در داخل کشور و چه به‌عنوان همسایه در خارج از کشور به یکی از مباحث انکارناپذیر در مطالعات مرتبط با مهاجرین در ایران تبدیل شده و افغانستانی‌ها مورد توجه بسیاری از اهالی رسانه قرار گرفته‌اند. دهه‌های گذشته حضور مهاجرین افغانستانی در عرصه رسانه‌ بسیار محدود بوده اما در سالیان اخیر این روند معکوس شده و در برنامه‌های نوروز ۱۴۰۲ حضور پرتعدادی از مهاجرین افغانستانی را در برنامه‌های سینما و تلوزیون شاهدیم. اینجا دو نکته در خصوص حضور افغانستانی‌ها قابل ذکر است؛ یکی سیر تحول نگرش‌ها نسبت به افغانستانی‌ها در رسانه های تصویری در ایران است و دوم حضور خود مهاجرین بعنوان فاعل در رسانه‌های تصویری ایران.

مورد اول متمرکز است بر محتواهای تولید شده در رسانه‌های تصویری که رابطه متقابلی با باورعمومی دارند. سیر تحول محتوایی در تولید فیلم های سینما و تلوزیون سیری رو به پیشرفت بوده است؛ در فیلم دهه شصت افغانستانی‌ها افرادی دارای جایگاه اجتماعی و شغلی پایین با درآمد کم و تداعی کننده فقر، بی‌پولی و بیکاری هستند و جامعه ایرانی نسبت به آنها نژادپرستانه رفتار می‌کند. حتی در فیلم های عاشقانه، افغانستانی‌ها در وصال به شخص ایرانی ناموفق هستند. اما آثار تولید شده به مرور آن دیگری بودن و کلیشه ها را در فرد افغانستانی کمرنگ کرده و او را در جامعه مشارکت می‌دهد. دیگر او فقط کارگر ساختمان و خدمتکار نیست، او می‌تواند خیاط باشد، پرستار یا حتی معلم شود. دیگر در ازدواج با یک ایرانی ناکام نیست و از جایگاه اجتماعی بهتری برخوردار است. هرچند همچنان نگرش‌ها نسبت به مهاجرین افغانستانی و واقعیت زندگی همه‌ی آنان، آنطور که فیلم‌ها به تصویر می‌کشند بهبود نیافته اما رسانه های تصویری به ویژه سینما به دلیل تأثیری که بر اذهان جامعه دارد، می تواند با تولید آثاری که ویژگی‌های مثبت مهاجرین را برجسته می‌کنند، به‌عنوان ابزاری آگاهی بخش در تغییر نگرش مردم در زمینه پذیرش مهاجران افغانستانی و ادغام هرچه بهتر وبیشتر آنها کارساز باشد.

نکته دوم افزایش حضور خود مهاجرین بعنوان فاعل در رسانه‌های تصویری ایران است. نسبت به دهه‌های گذشته که حتی برای به تصویر کشیدن نقش خود مهاجرین هم از آن‌ها در کسوت بازیگری دعوت نمی‌شد، اکنون شاهد فعلیت یافتن توانایی بازیگران، کارگردان‌ها و نویسندگان مهاجر معروف افغانستانی هستیم که برخی از بدو تولد و یا خردسالی در ایران سکونت داشته‌اند و برخی دیگر در ایران شکوفا شدند. تغییر از حیث افزایش کمیت هنرمندان و فعالین رسانه‌ای از میان مهاجرین، نتیجه مثبتی در تغییر نگرش جامعه میزبان نسبت به توانایی‌ها و جایگاه آنان در سطوح مختلف خواهد داشت.

در ادامه به بهانه افزایش حضور مهاجرین افغانستانی در رسانه‌های تصویری ایران در چند سال اخیر، به معرفی کوتاهی از تازه ترین‌ها خواهیم پرداخت.

آثاری که مهاجرین افغانستانی در آن‌ها نقش ایفا کرده‌اند به چند دسته تقسیم می‌شوند:

• برنامه هایی که موضوع، مهاجرین افغانستانی هستند.
• برنامه هایی که مهاجرین افغانستانی قسمتی از آن بوده اند.

در ادامه به شرح و توصیف برخی از این آثار در رسانه‌های تصویری ایران خواهیم پرداخت.

برنامه هایی که موضوع، مهاجرین افغانستانی هستند:

سریال پوست شیر

دو نفر از کارگردانان معروف افغانستانی در ایران جمشید محمودی و نوید محمودی هستند که در دهه ۶۰ و زمانی که کودک بودند، به ایران مهاجرت کردند، در ایران بزرگ شدند، فیلم‌سازی آموختند و اکنون به افرادی صاحب سبک در سینما و تلویزیون ایران تبدیل شده‌اند. این دو برادر، از ولایت پروان افغانستان‌اند. نوید متولد ۱۳۵۶ و جمشید، متولد ۱۳۶۲ است. آنها فیلم های سینمایی زیادی را کارگردانی و نویسندگی کرده اند. از سری کارهای مطرح برادران محمودی می‌شود به چند متر مکعب عشق اشاره کرد که با این فیلم در جشنواره های داخلی و بین المللی درخشیدند و توانستند جوایز متعدی را به دست آورند. برادران محمودی لِیست بلندی از آثار دارند که غالبا به مهاجرین افغانستانی مرتبرط هستند اما در ادامه به آخرین اثر از آنها اشاره و توضیحاتی خواهیم داد.

سریال جدید پوست شیر اولین تجربه حضور جمشید محمودی در شبکه نمایش خانگی بود. سریال داستان پدری را نمایش می‌دهد که  پس از 15 سال از زندان آزاد شده و طی سفری دخترش ربوده می‌شود و او که تلاش پلیس را کافی نمی‌بیند، خودش وارد عمل شده و با دوستانش به دنبال دخترش می‌گردند. این سریال با استقبال قابل توجهی از سوی مخاطبان نمایش خانگی قرار گرفته است و واکنش‌های بسیاری را به‌همراه داشته. حجم استقبال و واکنش‌ها به سریال پوست شیر به‌گونه‌ای بود که هشتگ این سریال در روز ۱۸ اسفند با ۴ هزار و ۱۸۶ توئیت و ریتوئیت، ترند اول توئیتر فارسی شد. همچنین، طبق آمار منتشر شده از گوگل ترندز، عبارت پوست شیر به یکی از بیشترین جست‌وجوی گوگل ایرانیان در دی‌ماه ۱۴۰۱ و همچنین در زمان پخش، به یکی از پربیننده‌ترین سریال‌های شبکه خانگی تبدیل شد.

یکی از ویژگی‌های این سریال، پیش بینی پذیری سخت قسمت‌های بعدی آن است که در ادامه واکنش‌های جالب برخی کاربران اینستاگرام و حدس و گمان در مورد ادامه سریال را می‌خوانیم:

سریال هم‌سایه

این سریال توسط محمد حسین غضنفری کارگردانی شده و علی پورکیانی تهیه کننده و تهمینه بهرام و ارسلان امیری فیلمنامه نویسان این سریال هستند. کارگردان این سریال سعی در نشان دادن دغدغه ها و مشکلات زندگی مهاجران افغانستانی در ایران را دارد. در سریال هم‌سایه تلاش شده تا بدون جهت‌گیری‌های نژادپرستانه، به بازنمایی زندگی و چالش‌های آن‌ها پرداخته شود. در این اثر همراهی همسایه ایرانی به مهاجر افغانستانی را شاهد هستیم و شاید بارزترین نماد این روابط همدلانه، جایی است که حافظ برای تدریس به کودکان افغانستانی به مدرسه‌ای می‌رود که مدیر افغانستانی آن در حادثه‌ای به قتل رسیده و حافظ خود را در این اتفاق تلخ مقصر می‌داند و دچار عذاب وجدان است. البته در این میان هستند کسانی که مواجهه درستی با مهاجران افغانستانی ندارند و کارگردان با نگاهی ایده‌آلیستی، از پرداختن به این سوژه پرهیز کرده است. فرید سجادی‌حسینی در نقش یک مرد افغانستانی به خوبی از پس نقش و بیان افغانستانی‌اش برآمده است. 11 بازیگر افغانستانی در سریال هم‌سایه بازی کرده اند؛ فاطمه میرزایی، محمدامین صاحب زاده ، علی حکیمی، بشیراحمد نیکزاد ، مهدی حسینی، مرجان خائقی، غلام حسین محمدی، محسن رنجبر، شهلا اکبری، نازیلا احمدی و نازنین موسوی بازیگران افغانستانی این سریال هستند. هم‌سایه شهریور 1400 از شبکه سه سیما پخش شده.

علاوه بر فیلم‌ها و سریال‌ها، بخش خبری مجزا در شبکه خبر صداو سیمای جمهوری اسلامی ایران و گسترش برنامه‌های شبکه سحر افغانستان از پیشرفت‌های مثبتی بوده که قابل ذکر هستند. در هردو مورد مجریان، خبرنگاران و عوامل افغانستانی در ساخت و تولید برنامه‌ها همکاری دارند.

باشگاه خبرنگاران جوان بخش افغانستان(yjc)

این بخش خبری از شبکه خبر ایران به پوشش جامع اخبار ملی و فرا ملی در حوزه مهاجرین افغانستانی می‌پردازد که توسط معاونت سیاسی سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران راه‌اندازی شده است. بخش خبری افغانستان درخصوص ثبت‌نام و شرکت در طرح‌ها، بازتاب مشکلات گروه‌های مختلف از مهاجرین افغانستانی و قوانین و سیاست‌های مرتبط با آنان اطلاع رسانی لازم را به مهاجرین افغانستانی انجام می‌دهد.

اخبار این بخش از طریق شبکه خبر ایران ساعت20:30 پخش زنده دارد. همچنین سایت این شبکه خبری از سایت  https://www.yjc.ir/fa/afghanistan قابل پیگیری می‌باشد. اینستاگرام باشگاه خبرنگاران جوان بخش افغانستان نیز به آدرس af_yjc منعکس کننده‌ی اخبار این بخش خبری است.

شبکه برون مرزی سحرافغانستان

نخستین شبکه تلویزیونی برون مرزی سحر، از ۲۵ آبان ۱۳۷۶  در ساعاتی محدود به هفت زبان عربی، ترکی آذربایجانی، بوسنیایی، ترکی استانبولی، فرانسه، انگلیسی و اردو در مجموع با ۱۹ ساعت پخش کار خود را آغاز کرد. این شبکه در دی ۱۳۹۳ با سیاست‌گذاری جدید به عنوان شبکه‌ای رادیو و تلویزیونی، به تدریج فعالیت خود را در قالب ۵ کانال ۲۴ ساعته به زبان‌های کردی، ترکی آذربایجانی، اردو، بالکان ودر سال ۱۴۰۰ فارسی دری با روزانه ۱۲۰ ساعت پخش توسعه داد.

 شبکه سحر افغانستان برنامه‌های مختلف و متنوعی را طی این سال‌های اخیر تولید و پخش کرده که از جمله این برنامه‌ها، برنامه‌های صبحگاهی، خانواده ، سیاسی، سلامت محور و همچنین برنامه‌های سرگرم کننده مرتبط با شبکه‌های اجتماعی است . همچنین در این شبکه چهار بخش خبری به دو زبان فارسی و پشتو نیز پخش می‌شود. این شبکه ساخت برنامه‌های مستند از زندگی مهاجران در ایران ، مهاجران بازگشته از ایران به افغانستان و تأثیراتی که همزیستی با ایران روی زندگی آنان داشته را در دستور کار خود قرار داده است.

ابراهیم علی برزی مدیر شبکه جهانی سحر هدف از تاسیس این شبکه را کمک به توانمند سازی مردم افغانستان در عرصه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی  و تقویت روابط و مناسبات بین دوملت ایران و افغانستان دانسته.

این شبکه از طریق ماهواره و فرکانس هایی که در آدرس https://af.sahartv.ir/ مشخص شده، قابل پیگیری است. ساعات و جدول زمانبندی برنامه ها در آدرس اینترنتی مذکور قرار داده شده.

برنامه هایی که مهاجرین افغانستانی قسمتی از آن بوده اند:

مسابقات تلوزیونی

از تازه ترین برنامه‌های تلوزیونی با محوریت ورزشی و رقابتی، شرکت علی یعقوبی در مسابقه تلوزیونی قهرمان است که اخیرا از شبکه سه سیما در حال پخش است. این شرکت کننده‌ی افغانستانی پیش‌تر هم در برنامه استعدادیابی عصرجدید شرکت کرده بود.

همچنین  در سال‌های اخیر حضور افغانستانی‌ها در مسابقات تلوزیونی مثل عصر جدید و قهرمان بسیار پررنگ بوده. بعنوان مثال حضور گروه دختران نینجاکار افغانستانی در عصر جدید و درخشش آنان در این برنامه، شرکت استندآپ کمدین علیرضا محمدی، اجرای آهنگ ملا ممدجان توسط یک گروه پسران افغانستانی.

برنامه سندباد

سندباد نام یکی از تازه‌ترین تولیدات شبکه دو سیماست که با هدف آشنایی مخاطبان ایرانی با کشورهای جهان از دریچه روایات و بازگویی تجربه‌های جهانگردان است. سندباد مواجهه متفاوت با تجربیات جهانگردان خارجی و ایرانی است که یکی از اهداف آن پرداختن به موضوعات مختلف کشورهای متفاوت در حوزه فرهنگ و سبک زندگی در فرمی جدید و متنوع شامل بخش‌های گوناگونی چون گفت‌وگو، مصاحبه، گزارش، مستند و مناظره است. پرداختن به موضوعات مختلف در حوزه سبک زندگی و همچنین جزییات مغفول مانده در این حوزه از رویکردهای مهم برنامه محسوب می‌شود. مهاجرین حاضر در ایران یا ایرانیانی که تجربه مهاجرت داشته اند و اکنون در ایران زندگی می‌کنند به این برنامه دعوت می‌شوند و هول محور خاصی با مهاجرین یا گروهی از آنها به کپ و گفت می‌پردازند.

برنامه زندگی پس از زندگی

یک برنامه تلویزیونی ایرانی به کارگردانی، تهیه کنندگی و اجرای عباس موزون است که به بیان تجربیات نزدیک به مرگ افراد مختلف می‌پردازد. این برنامه از سال 1399 یکی از پربیننده‌ترین برنامه‌های افطار است که تا بحال درچهار فصل تهیه شده و فصل چهارم این برنامه در رمضان ۱۴۰۲ از شبکه چهار در حال پخش است. قسمت هشتم و نهم فصل چهار این برنامه اختصاص داشت به به تجربه خانم فاطمه سجادی از هرات افغانستان که در آرشیو شبکه چهار صداو سیمای جمهوری اسلامی ایران و صفحه اینستاگرام این برنامه در دسترس هستند.

سخن پایانی

حضور بیش از چهل ساله‌ی مهاجرین افغانستانی در ایران توامان با چالش‌های فراوانی همراه بوده است. این چالش‌ها در وجوه مختلف زیست مهاجران بروز و ظهور پیدا می‌کند؛ چالش‌های جدی فرهنگی و هویتی‌ای که میان مهاجرین (به ویژه مهاجرین افغانستانی) و جامعه میزبان وجود دارد، مشکلات عمده مهاجران در اخذ پیش‌پا افتاده ترین خدمات و چالش‌هایی که سیاستگذاران و تصمیم‌گیران با اعمال نفوذ در قانون، مهاجران را با موانع بزرگی در مسیر زندگی مواجه می‌کنند(مثل قانون اعطای تابعیت به فرزندان مادر ایرانی). حضور بیش از پیش مهاجرین در ایران به این مشکلات عمق بخشیده و شکافی میان جامعه میزبان و مهاجرین ایجاد کرده.

برای بیان این مشکلات و چالش‌ها، راه‌ها‌ی مختلفی وجود دارد  اما شاید بتوانیم بگوییم موثرترین راه در به تصویر کشیدن مشکلات به بیانی ملموس از دریچه دوربین رسانه‌ها ممکن باشد. خوشبختانه در سال‌های اخیر شاهد افزایش حضور مهاجرین در برنامه‌های سینما و تلوزیون و پخش نمایش خانگی بودیم.

باید کوشید تا مسائل مرتبط با زیست مهاجرین افغانستانی و چالش‌های حضور آنان در ایران را در نزدیک ترین شکلش به واقعیت، به تصویر کشید. همچنین حضور مهاجرین در برنامه های تلوزیونی و پرداختن به آن‌ها قطعا کمک شایانی به ادغام آنان در جامعه میزبان خواهد کرد.