دی ۳۰, ۱۴۰۳ ۷:۲۴ بعد از ظهر
دیاران خبر 8 (از ابلاغ آییننامه حمایت از نخبگان غیر ایرانی تا اعطای پناهندگی به زنان افغانستانی بر مبنای جنسیت)
دیاران خبر بستهی خبری هفتگی سایت دیاران است. بستهای که میکوشد مهمترین اخبار سپهر سیاستگذاری مهاجرت در ایران و جهان را دنبال کند. دیاران خبر میکوشد تا نسبت به اخبار روز تحلیل داشته باشد. گذشتهی هر خبر را مرور کند و سناریوهای محتمل برای آینده را ارائه دهد. در این شماره به اخبار مختلفی از ابلاغ آییننامه حمایت از نخبگان غیر ایرانی تا اعطای پناهندگی به زنان افغانستانی بر مبنای جنسیت پرداخته خواهد شد.
۱. ابلاغ آییننامه حمایت از نخبگان غیر ایرانی:
محمد مخبر، مصوبه هیئت وزیران در خصوص «آییننامه حمایت از نخبگان غیر ایرانی» را ابلاغ کرد. این آییننامه بنا بر پیشنهاد معاونت علمی به تصویب رسیده است. براساس این آییننامه «به منظور بهرهمندی از دانش و تخصص نخبگان غیر ایرانی که در راستای آرمانهای نظام مقدس جمهوری اسلامی و تأمین منافع ملی خدمات و اقدامات شایانی انجام داده یا میدهند، در صورت دارا بودن شرایط نخبگی از امتیازات شهروندی به استثنای تابعیت و تصدی مناصب مذکور در ماده (۹۸۲) قانون مدنی برخوردار میشوند».
مطابق این آییننامه معاونت علمی رییس جمهور موظف است با همکاری بنیاد ملی نخبگان درخواستهای متقاضیان برخورداری از حمایتهای این آییننامه را براساس شاخصهای ماده ۲ این آییننامه با کسب نظر از دستگاههای تخصصی مربوط بررسی نموده و افراد واجد صلاحیت را ظرف دو هفته پس از تکمیل مدارک به کمیسیون ساماندهی اتباع و مهاجرین خارجی وزارت کشور معرفی نماید. کمیسیون مربوطه در وزارت کشور موظف است حداکثر ظرف دو ماه نسبت به بررسی و تصمیمگیری درخصوص پروندههای نخبگان غیر ایرانی اقدام کند. همچنین فراجا نیز موظف است نسبت به صدور دفترچه اقامت ویژه برای متقاضیان موردتأیید کمیسیون مربوطه اقدام نماید.
جذب و حمایت از مهاجران نخبه و دارای مهارت بالا امروزه به یکی از سیاستهای مهاجرتی اصلی کشورهای جهان مخصوصا کشورهای توسعه یافته تبدیل شده است. مهاجران نخبه میتواند نقشی مهم در بازار کار کشورها و جبران خلاهای آن ایفا نمایند. ایران چندین دهه است میزبان مهاجران افغانستانی و عراقی است که تعدادی از آنها را مهاجران نخبه تشکیل میدهند. اما دولت ایران هیچگاه برنامه منسجمی برای حمایت از نخبگان غیر ایرانی و بهرهگیری از آنها در مسیر توسعه کشور نداشته است. در چند سال اخیر با همت معاونت علمی ریاست جمهوری قدمهایی در این زمینه برداشته شد و در این راستا سامانه آی کانکت برای ثبتنام نخبگان غیر ایرانی راهاندازی شد. تصویب آییننامه مذکور اگرچه گام مثبتی است اما بایستی برای نخبگان بینالمللی حمایتهای جدیتری مقرر نمود.
۲. تنها 2 درصد از اتباع خارجی تحت پوشش حمایتهای درمانی کمیساریای عالی هستند:
مساله خدمات درمانی و بیمه اتباع خارجی یکی از موضوعات مهم حوزه مهاجرین است. بخشی از اتباع خارجی که عموما دارندگان کارت آمایش هستند، با حمایت کمیساریا عالی پناهندگان سازمان ملل تحت پوشش بیمه قرار دارند. ناصحی مدیرعامل سازمان بیمه سلامت ایران چندی پیش با اشاره به حضور اتباع خارجی در ایران و استفاده آنان از خدمات بهداشتی و درمانی گفت: «از ۶ میلیون اتباع خارجی فقط دو درصد از آنان تحت پوشش کمیساریای عالی هستد». وی گفت که بخش مهم هزینههای بهداشتی و درمانی اتباع خارجی برعهده دولت جمهوری اسلامی ایران است. ناصحی از سازمان بهداشت جهانی خواست تا در این زمینه حمایتهای بیشتری از ایران انجام دهد.
بهرهمندی از خدمات درمانی جزء حقوق بنیادین همه انسانها اعم از مهاجران است. با وجود نیاز مبرم بخش عمدهای از اتباع مهاجر به خدمات درمانی و بیمه، اکثریت این گروه در دسترسی به خدمات بیمه سلامت با مشکل مواجهاند. همان گونه که ناصحی اشاره کرده گروه بسیار کوچکی از اتباع خارجی با کمک نهادهای بینالمللی تحت حمایت بیمه قرار گرفتهاند. هزینه حق بیمه بقیه مهاجران برعهده خود مهاجران و دولت ایران است که این امر فشار زیادی به دولت ایران هم وارد میکند. از آنجا که بخش قابل توجهی از مهاجران ساکن ایران از اقشار فقیر و محروم هستند که خودشان توان پرداخت حق بیمه ندارند، ضروری است که سطح حمایتهای بینالمللی از این گروهها بیشتر شود.
۳. وعده دولت برای حل مشکل ثبتنام دانشجویان افغانستانی:
سازمان امور دانشجویان به تازگی دستورالعمل جدیدی ابلاغ کرده که به موجب آن، تحصیل در ایران تنها با اخذ گذرنامه الکترونیکی امکانپذیر است. این قانون قرار است از ابتدای سال تحصیلی ۱۴۰۲_۱۴۰۳ اجرایی شود. این مقرره مشکلاتی برای ثبتنام دانشجویان افغانستانی دارای کارت آمایش یا گذرنامه خانواری ایجاد میکند. دلیل این امر آن است که روند صدور پاسپورت الکترونیکی برای شهروندان افغان از جمله دانشجویان پس از روی کار آمدن رژیم طالبان، در یک و نیم سال گذشته متوقف شده است. به همین دلیل، دانشجویان افغانستان دارای کارت آمایش و بدون پاسپورت با مشکلات بسیاری مواجه شدهاند.
سید رسول موسوی، دستیار وزیر امورخارجه و مدیرکل آسیای جنوبی وزارت امور خارجه ایران، با بیان اینکه سیاست ایران تسهیل امور تحصیل دانشجویان افغانستانی در ایران خصوصا دانشجویان دختر است، در مورد شیوهنامه وزارت علوم خاطرنشان کرد: «شیوهنامه اشاره شده، نامه داخلی وزارت علوم است و با توضیحاتی که وزارت خارجه به این وزارت می فرستد، اصلاح خواهد شد». به دنبال بازتاب وسیع رسانهای این مشکل، دکتر رازقی، مدیر کل دانشجویان غیرایرانی وزارت علوم ایران نیز از حل موقت این مشکل سخن گفته است: «آنها موقتا به دانشگاهها ابلاغ کردهاند که دانشجویان افغانستانی را که گذرنامه الکترونیکی ندارند الی مرتفع شدن مشکل دولت افغانستان در راستای صدور گذرنامه الکترونیکی با سایر مدارک اقامتی معتبر ثبتنام کنند».
دانشجویان افغاستانی بزرگترین گروه دانشجویان بینالمللی در دانشگاههای ایران هستند که اکثریت آنها را کسانی تشکیل میدهند که یا متولد ایران هستند یا از گذشته ساکن ایران بودهاند. شرط لزوم تبدیل وضعیت برای این دسته از افغانستانیها برای ثبتنام در دانشگاهها امر جدیدی نیست. از گذشته اتباعی افغانستانی که در کنکور قبول میشدند، میبایست یک سفر به افغانستان میرفتند و در آنجا گذرنامهی افغانستانی میگرفتند. بعد با ویزای تحصیلی وارد ایران شوند و در دانشگاه ثبتنام کنند. این الزام وزارت علوم هم در جهت سیاست مهاجرتی بازگشت است که بر آن است تا تعداد پناهندگان در ایران کاهش یابد و هم در راستای تحقق یکی از وظایف بزرگ این وزارتخانه در جذب دانشجویان بینالمللی.
۴. تبدیل شدن اوکراینیها به دومین گروه جمعیتی خارجی در آلمان:
اداره آمار دولت فدرال آلمان در گزارش اخیر خود اعلام کرد در سال ۲۰۲۲ حدود ۱.۱ میلیون نفر اوکراینی به خاک آلمان وارد شدهاند. این رقم حتی بیشتر از تعداد کل ورود مهاجران از خاورمیانه به این کشور در اوج بحران مهاجرتی سال ۲۰۱۵ است. بر اساس این گزارش، بدون احتساب کسانی که به اوکراین بازگشتهاند، تعداد مهاجرت از اوکراین به آلمان در سال ۲۰۲۲ بالغ بر ۹۶۲۰۰۰ مورد بوده است. این رقم از مجموع ۸۳۴۰۰۰ نفری که بین سالهای ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶ از کشورهای سوریه، افغانستان و عراق وارد آلمان شدهاند، بیشتر است. به گفته این سازمان، دو سوم این مهاجران اوکراینی که به آلمان آمدهاند، در سه ماهه نخست پس از حمله روسیه به اوکراین، بین ماه مارس و ماه می سال گذشته وارد شدهاند.
نکته مهم این گزارش آن است که درحال حاضر شهروندان اوکراینی پس از اتباع ترکیه، دومین گروه اتباع خارجی پرجمعیت در آلمان را تا اکتبر سال ۲۰۲۲ تشکیل میدهند. حمله روسیه به اوکراین تحولات عظیمی در زمینه جابهجاییهای جمعیتی در اروپا ایجاد کرده است. بر اساس ارزیابی آژانس پناهندگان سازمان ملل متحد، تقریبا یک سوم جمعیت اوکراین تا انتهای سال ۲۰۲۲ بیجا شدهاند. از این رقم تقریباً هشت میلیون اوکراینی به عنوان پناهنده در کشورهای اروپایی زندگی میکنند. بیش از 6.5 میلیون نفر هم در کشور خود آواره هستند. با توجه به تداوم جنگ اوکراین و روسیه و عدم وجود چشماندازی برای صلح به نظر میرسد در سال جاری میلادی نیز جهان همچنان باید با آوارگی اوکراینیها دستوپنجه نرم کند.
۵. اعطای پناهندگی به زنان افغانستانی بر مبنای جنسیت:
به دنبال بازگشت طالبان به قدرت، این گروه محدودیتهای بسیاری در زمینه تحصیل، کار و حضور زنان در عرصههای اجتماعی وضع کرد. این مقررات تبعیضآمیز با واکنشهای منفی بسیاری از کشورهای جهان اعم از کشورهای اسلامی و غیراسلامی روبرو شد. در واکنش به این تصمیمات طالبان، کشورهایی مانند دانمارک، سوئد و فنلاند اعلام کردهاند که به زنان افغانستانی تنها بر مبنای جنسیت این افراد پناهندگی خواهند داد. برای مثال هیأت استیناف پناهندگان دانمارک در بیانیهای اعلام کرد که بر اساس تصمیمی که در جلسه فوقالعاده هیأت تجدیدنظر گرفته شده، رویه خود را تغییر داده است و اکنون به زنان و دختران افغانستان «تنها به دلیل جنسیت» پناهندگی اعطا خواهد کرد.
دیدبان حقوق بشر از این اقدامات استقبال کرده و گفته است که این تصمیم باید برای سایر کشورها الگو باشد.[5] تعریف پناهنده در کنوانسیون 1951 مربوط به وضعیت پناهندگان به ترس موجه از آزار و اذیت به دلایل نژادی، مذهبی، ملیتی، عضویت در یک گروه اجتماعی خاص یا عقیده سیاسی اشاره دارد. در این کنوانسیون به جنسیت به عنوان مبنایی مجزا برای اخذ پناهندگی اشاره نشده است. با این وجود در دهههای اخیر همواره این بحث مطرح بوده که باید بر اساس معیار جنسیت نیز پناهندگی اعطا شود. لذا تصمیم کشورهای مذکور از لحاظ حقوقی بسیار مهم است.
البته گرچه اعطای وضعیت پناهندگی به زنان و دختران افغان یک گام مثبت است، اما برخی معتقدند که این اقدام میتواند منجر به افزایش مهاجرتهای غیرقانونی و استثمار زنان و دختران شود. خانوادهها ممکن است اعضای زن خود را به سفرهای خطرناک برای درخواست پناهندگی در کشورهای مذکور بفرستند که میتواند منجر به خطرات و چالشهای قابل توجه شود.
