پناهندگی افغانستانی‌ها به اروپا پس از حکومت طالبان گریز قانونی

(یادداشتی در باب درخواست پناهندگی از سوی
شهروندان افغانستانی به دولت های اروپایی)

حسین خاوری – دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق بین الملل دانشگاه قم- شهریور 1400

مقدمه

چند هفته‌ای از حضور طالبان در پایتخت افغانستان می‌گذرد اما موج مهاجرت هنوز ادامه دارد. گروه طالبان که توانستند در عرض یک هفته بر بیش از ۸۰% درصد خاک افغانستان مسلط شوند، هنوز نتوانستند اعتماد کامل مردم را به خود جلب کند.

همزمان با خروج آمریکا از کشور افغانستان، ناتو اعلام کرد که ۱۸ هزار نفر را از کشور افغانستان خارج کرده است.(1) این افراد که جز کارمندان و یا همکاران ائتلافی آمریکایی بودند برای در امان ماندن در برابر طالبان از کشور خارج شدند.

کنار این 18 هزار نفر، مردم عادی و آنهایی که در رده‌های پایین تشکیلات آمریکایی و خارجی به فعالیت نظامی – اقتصادی و عمرانی مشغول بودند نیز شروع به مهاجرت کرده اند.

این افراد که اولویت آنان مهاجرت به کشورهای اروپایی و ائتلافی آمریکایی بود بخش قابل توجهی از آنان نتوانستند به صورت هوایی از کشور خارج شود،لذا از مرز زمینی به کشورهایی مانند پاکستان و جمهوری اسلامی ایران پناهنده شدند.

آنان سعی دارد تا از طریق ارتباط با سفارتخانه های کشورهای اروپایی درخواست خود را مطرح کنند و ویزای پناهندگی برای پرواز به کشور مقصد را دریافت کنند. زمانی که موضوع حمایت از همکاران افغانستانی که از سوی دولت‌های اروپایی رسانه‌ای شد، بازتاب گسترده ای در بین شهروندان افغانستانی داشت به طوری که موج جدیدی از مهاجرت را به کشورهای همسایه ایجاد کرد. به طوری که بخشی از مهاجرین سابق که در جمهوری اسلامی ایران سکونت داشتند آنها هم به فکر خروج از کشور به صورت قانونی شدند.

دقیقاً در همین زمان شایعات زیادی از پذیرفتن مهاجرین افغانستانی در اروپا بین مردم منتشر می‌شود و تجمعات و ارسال ایمیل های انبوه به سفارت خانه ها شروع می شود.

این موضوع که فرصت خوبی برای سود جویان پدید آورده است به یک معضلی میان افغانستانی ها و سفارتخانه‌ها در شرایط فعلی و شیوع ویروس کرونا ایجاد کرده است و افغانستانی‌های زیادی را در دوگانه رفتن یا ماندن قرارداده است.

پناهندگی پناهندگی

توافق دوحه؛ شروع خروج نخبگان از کشور

توافقنامه صلح بین آمریکا و طالبان در ۱۹ فوریه ۲۰۲۰ در دوحه قطر به امضای طرفین رسید. مطابق این توافقنامه که به حضور ۲۰ ساله آمریکا در افغانستان پایان می‌داد، ایالات متحده متعهد شد که در عرض 14 ماه تمام نیروهای نظامی، متحدان و شرکای ائتلافی، به‌شمول تمام کارمندان غیرنظامی و غیردیپلماتیک، پیمان‌کاران امنیتی خصوصی، مربیان، مشاوران و پرسنل خدمات حمایتی خود را از افغانستان خارج کند.(2)

در مفاد این توافق نامه آمده است که آمریکا در چندین مرحله نیروهای خود را خارج می کند. در این بین به نیروهای ائتلافی و هم‌پیمانان نیز اشاره شده است که تا زمان خروج آنها از کشور افغانستان، نیروهای طالبان حق تعرض و حمله نظامی به آن را ندارد. همچنین در مقابل آمریکایی ها متعهد شدند تا تعرضی در کشور نداشته باشد. در قسمت«ب» بخش اول توافق نامه آمده است که: «ایالات متحده و متحدانش از تهدید یا استفاده از زور علیه تمامیت ارضی یا استقلال سیاسی افغانستان یا مداخله در امورد داخلی این کشور خودداری خواهند کرد.(3)

از این رو شرکای آمریکایی و نیروهای ائتلافی به فکر خروج کارمندان غیرنظامی و غیر دیپلماتیک، مشاوران و مربیان خود افتادند. عمده این نیروها چون از شهروندان افغانستان بودند، خروج آنها از کشور با سرعت آهسته انجام می شد.

بعد از شروع گروه طالبان به تصرف خاک افغانستان، خیلی از نیروهای همکار با کشورهای غربی نتوانستند از کشور خارج شود . همچنین کشورهای اروپایی که جزء ائتلاف آمریکا در افغانستان بودن به شهروندان و کارمندان خود امید دادند که شما را برای خروج از کشور و پناهندگی در کشور مقصد (کشورهای اروپایی) کمک خواهیم کرد.(4)

به همین منظور در رسانه‌ها اعلام داشتند که متقاضیان و واجدین شرایط به سفارتخانه‌ها ایمیل بزنند تا با بررسی شرایط شان به آنان ویزا داده شود و از این طریق به صورت قانونی وارد کشور شوند.

شایعات از دامن سودجویان

سهل انگاری و بی‌تفاوتی کشورهای غربی که نتوانسته بودند به موقع کارمندان، مترجمان و همکاران خود را خارج کنند؛ باعث ازدحام فرودگاه بین‌المللی کابل شد. هرچند طالبان با اعلام عفو عمومی (5) خواستند از این ازدحام بکاهند و مانع خروج نخبگان و کارمندان شوند اما نتوانستند مانع بروز حوادثی درفرودگاه بین المللی کابل شوند.

حوادثی چون سقوط مسافران افغانستانی از چرخ هواپیما (6) و یا انتحاری در ورودی فرودگاه کابل که جان ۱۷۰ نفر از شهروندان افغانستانی را گرفت(7)نقطه تاریکی در تاریخ افغانستان به جای گذاشت.

این اتفاقات در کشور افغانستان باعث سودجویی بعضی از افراد برای افغانستانی ها شد. اخباری در فضای مجازی منتشر می‌شد که سفارتخانه‌های اروپایی و سازمان ملل متحد در ایران اقدام به ویزا دادن به افغانستانی ها می کند و لازم است مدارک خود را برای آنان از طریق ایمیل ارسال کنند تا به آنها ویزای ورود به کشور را بدهند .

کار به جایی رسید که بعضی افراد خبر رسیدن افغانستانی هایی که از طریق ایمیل زدن به کشور اروپایی رسیده است را به عنوان یک موفقیت به دیگران برای تبلیغ کارشان منتشر می کردند.

انتشار اینگونه شایعات بود که شهروندان افغانستانی مقابل سازمان ملل در تهران و همچنین سفارتخانه های آلمان(8) و فرانسه تجمع کردند.بسیاری از آنان که دلایل واقعی داشتند اما طریقه اقدام به ایمیل زدن را نمی دانستند کنار افرادی قرار گرفتند که مدارکی برای ارائه نداشتند و این ازدحام در مقابل سفارت خانه ها آنقدر زیاد شد که خبرگزاری ها آن را به عنوان یک خبر منتشر کردند.

سازمان ملل در پیامی در وبسایت رسمی خود اعلام داشت که در رابطه با این موضوع هیچ کاری نمی‌تواند بکند(9). اعلامیه ای از سوی آژانس پناهندگان سازمان ملل متحد در تهران در تاریخ ۲۴ آگوست ۲۰۲۱ اعلام داشتند: «شایعات مربوط به ثبت‌نام برای اسکان مجدد توسط کمیساریا را باور نکنید، هیچ ثبت نامی برای اسکان مجدد وجود ندارد. پناهندگان با مشکلات جدی حمایتی بایستی با کمیساریا از طریق تلفن پذیرش یا ایمیل تماس بگیرند.

هر آنچه را که در شبکه‌های اجتماعی در مورد اسکان مجدد یا نقل مکان به کشورهای دیگر از جمله کانادا، انگلستان و اروپا می‌خوانید، باور نکنید. برخی از کشورها به تازگی فرصت‌هایی را برای اتباع افغانستانی که با آن کشورها همکاری داشته اند ، اعلام کرده‌اند . کمیساریا در ارجاع افراد به این برنامه‌ها و یا بررسی درخواست آن‌ها نقشی ندارد».(10)

اما در وبسایت آژانس پناهندگان افغانستان کشورهایی چون آمریکا، کانادا، انگلستان، دانمارک، آلمان و بلژیک برای اخذ روادید معرفی شده بودند(11) که در صورت داشتن شرایط، فرد متقاضی می تواند به آن سفارتخانه ایمیل بزند و اقدام به اخذ ویزا برای ورود به آن کشور کند.

اما مسئله‌ای که بسیار مهم است این است که شرایط اخذ ویزا چیست؟ آیا همه میتواند با هر دلیلی اقدام به ارسال ایمیل به سفارتخانه های خارجی کند و روادید برای ورود خود به کشورهای اروپایی بگیرد ؟

در وب سایت آمریکایی(12) افرادی که می توانند برای اخذ ویزا اقدام کنند بیان شده است:

1. دارا بودن ملیت افغانستانی
2. مترجم نیروهای مسلح آمریکایی که ۱۲ ماه کار کرده است.
3. توصیه نامه از سوی افسر نظامی آمریکایی که شما را به عنوان مترجم معرفی کرده است.

همچنین در وبسایت کانادا(13) بیان شده که افراد زیر می توانند درخواست ویزا و پناهندگی بدهند:

1. افرادی که به دولت کانادا کمک کرده است.
2. رهبران زنان
3. مدافعان حقوق بشر
4. افراد دگرباشان جنسی
5. روزنامه نگاران

با توجه به شرایطی که گفته شد در کشورهای اروپایی دو شرط مهم را ذکر کرده‌اند شرط اول که در همه کشورها دیده می‌شود کمک کردن به دولت ها در قالب فعالیت های تعریف شده در داخل افغانستان می باشد و شرط دوم گروهی که در تهدید شدید جانی و قریب الوقوع هستند. لذا این دو معیار از اصلی ترین گزینه ها برای برخورداری از ویزای کشورهای اروپایی می باشد.

اما آیا تا به حال شخصی افغانستانی توانسته از این طریق به این کشورها سفر کنند؟

آقای احمدیان یکی از شهروندان افغانستانی می‌باشد که تازه به ایران آمده است. او در همکاری با کشور فرانسه در عرصه عمرانی و حفاظتی همکاری داشته است . آقای احمدیان می گوید:« زمانی که طالبان کشور را در محاصره خود گرفت و بر استان ها مسلط شد، من نتوانستم حتی خانواده خود را ببینم و همه از روستا پراکنده شدند.» آقای احمدیان از خانواده خود هیچ خبر ندارد. او جدیداً به سفارت فرانسه همراه با مدارک و لوح تقدیر و همچنین کارت عضویتی که در همکاری با دولت فرانسه داشته است ایمیل ارسال کرده.

اما در جوابی که از سوی کشور فرانسه دریافت کرده‌اند چند شرط را برای برخورداری از ویزا عنوان کرده است :

در این مقطع، فقط مسافرانی که با یکی از چهار واکسن مورد تأیید آژانس دارویی اروپا واکسینه شده‌اند (فایزر/کومیرناتی، مدرنا، آسترازنکا/واکس‌زویرا و جانسن) مجازند که از ایران به فرانسه سفر کنند. در مورد سایر مسافران، صرفاً کسانی که دلیل ضروری برای سفر داشته باشند، مجاز به ورود به خاک فرانسه هستند.
سفارت فرانسه فقط و فقط همسر اتباع فرانسوی را به حضور می‌پذیرد.
برای اخذ ویزا به سایت مربوطه در ایمیل مراجعه کنید و پروفایل بسازید و مطابق قوانین درخواست بدهید.

آقای احمدیان می گوید حال در ایران هیچ کسی را ندارد. چندباری از دست نیروی انتظامی گریخته است چرا که مدرک قانونی ندارد. اگر او را از کشور اخراج کنند، نیروهای طالبان بعداز شناسایی او به عنوان یک فرد خائن به وطن برخورد بدی می کند.

از این جهت او هیچ انگیزه برای بازگشت به وطن خود را ندارد. در ایران هم نگران اخراج خود است و سفارت های خارجی هم جوابی به درخواست آن نداده است.

از نوع آقای احمدیان زیاد هستند که در جمهوری اسلامی ایران به سر می برند و تا الان تصمیمی در رابطه با مدیریت این افراد گرفته نشده. گزارش های محلی حاکی از آن است که موج اخراج شهروندان افغانستانی در شهرستان های استان تهران به شدت افزایش یافته است.

اغلب این افراد کسانی هستند که به ایران پناه آورده اند و جایی را برای گذراندن زندگی ندارند. بنابراین ترس از اخراج شدن از کشور و به دست نیروهای طالبان افتادن، شدت تقاضای پناهندگی را به سفارت افزایش می دهند و به نوعی علت اصلی تجمعات و بی نظمی ها دلایل گفته شده می باشد.

نتیجه:

جمهوری اسلامی ایران بر اساس رسم مهمان نوازی خوب است برای مدت کوتاهی به آوارگان اسکان موقت بدهد. مراکز مدیریتی اداره اتباع مانند گل تپه و یا سلیمان خانی محل خوبی است تا کیس های پناهندگی افغان ها را بررسی کنند. هرچند این موضوع نیاز به همکاری دستگاه وزارت امورخارجه و سفارت خانه های کشورهای اروپایی دارد اما با مدیریت این جریان می توانداز هرج و مرج ها بکاهند و مقابل سود جویان که به چیزی جز منافع شخصی خود فکر نمی کنند بایستد.
بسیاری از افرادی که توسط نیروی انتظامی دست گیر و از کشور اخراج می شوند افرادی هستند که به دلیل ترس از جان خود به ایران آمده است. در این موضوع بهتر است در چند ماه جمهوری اسلامی ایران، پروژه اخراج پناهندگان را به تعویق بی اندازد.
حمایت موقت از پناهجویان(14) : در دستورالعمل کمیساریای پناهندگان در مورد حمایت موقت یا تمهیدات توقف 2014، برای موقعیتهایی مانند سرازیری گسترده پناهجویان، جابجاییهای مرزی در مقیاس گسترده، و وضعیتهای انتقالی یا سیال (مانند مورد افغانستان که بحران به تازگی آغاز شده و ماهیت جابجاییها نامشخص است) و بطور کلی موقعیتهایی که در آنها تعیین تکلیف وضعیت افراد به صورت موردی غیرممکن یا غیرقابل اعمال است، ارائه حمایت موقت یا تمهیداتی برای توقف کوتاه مدت پناهجویان در نواحی مرزی کشورهای همسایه پیش بینی شده است.این دستورالعمل از دولتها میخواهد پناهجویان یا جمعیت آسیب دیده را به سرزمین خود بپذیرند، ترتیبات لازم و فوری برای اسکان، و برخورداری آنها از امنیت، آموزش، مراقبتهای بهداشتی، غذا و… را اتخاذ کنند و تا آرام شدن اوضاع در کشور بحران زده یا دست یافتن جمعیت به راه حل های پایدار به حمایتهای خود از آنها ادامه دهند.

منابع: