کو شناسنامه ؟

اعطای شناسنامه و تعیین تکلیف تابعیت فرزندان مادر ایرانی در انتظار آیین‌نامه‌ی اجرایی

پیمان حقیقت‌طلب| پس از سه بار رفت‌و‌برگشت بین مجلس شورای اسلامی و شورای نگهبان بالاخره اصلاح قانون تعیین تکلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی در ۲ مهر ۱۳۹۸ نهایی شد.

یک هفته بعد این قانون از مجلس به دولت ابلاغ شد و در ۱۶ مهر ۱۳۹۸ حسن روحانی قانون را جهت اجرا به سه وزارتخانه کشور، رفاه و دادگستری ابلاغ کرد. با گذشت بیش از یک ماه از ابلاغ قانون هنوز خبری از اجرائی‌شدن آن نیست و مادران ایرانی زیادی برای گرفتن شناسنامه برای بچه‌هایشان دچار بلاتکلیفی شده‌اند.

*آن‌طور که احمد میدری، ‌معاون امور اجتماعی وزارت رفاه می‌گوید در جهت اجرای این قانون جلسه‌ای در سازمان ثبت‌احوال کشور برگزار شد که حقوق‌دانان سازمان درباره شیوه اجرائی قانون اعطای تابعیت ابهاماتی داشتند که ازآنجاکه وزارت رفاه نماینده دولت در مجلس بود، قرار شد از معاونت حقوقی رئیس‌جمهوری، خانم لعیا جنیدی استفساریه و کسب تکلیف شود. دو هفته قبل این استفساریه انجام شده و حالا منتظر نظر لعیا جنیدی هستیم.*

کی شناسنامه می‌دهند؟

– آبان ماه پارسال بود. همین آقایی که الان وزیر آموزش پرورش شده یه ویدئو ازش اومد. توی ویدئو از طرف دولت گفته بود که از این به بعد بچه‌هایی که مادرشون ایرانیه می‌تونن شناسنامه بگیرن. ما خیلی خوشحال شدیم. رفتیم اداره کفالت که برای بچه‌هامون شناسنامه بگیریم.

گفتن این لایحه‌ی دولته. باید بره مجلس. بعد تصویب شه. ما که نمی‌دونستیم لایحه چیه. صبر کردیم. هی صبر کردیم. توی این یک سال هزار بار گفتن که از این به بعد بچه‌های مادر ایرانی می‌تونن شناسنامه بگیرن. یک سال گذشته. ولی هنوز وقتی می‌ریم می‌گن نه، نمی‌شه.

این‌ها را معصومه می‌گوید. زنی ایرانی که شوهری افغانستانی دارد. ۴ بچه دارد که بزرگ‌ترین‌شان ۲۰ ساله است و کوچک‌ترین‌شان ۱۰ ساله.

– این پسرم که ۲۰ سالشه چشم‌انتظار شناسنامه‌ست. دو ساله داره کنکور می‌ده. سال اول دانشگاه فرهنگیان قبول شد. اما گفتن تو ایرانی نیستی. باید پول بدی تا ثبت‌نامت کنیم. می‌گفت رتبه‌م خوب شده. برای چی باید پول بدم؟ ما هم راستش دست و بالمون تنگه. نمی‌تونیم پول دانشگاه‌شو بدیم. می‌گفتن تو ایرانی نیستی.

کارهای شناسنامه‌شو شروع کرده بودیم. ۱۸سالش که تموم شد اقدام کردیم که براش شناسنامه بگیریم. ۱۸ سالگی خیلی دیره برای شناسنامه. تا اینا بیان شناسنامه بدن بچه می‌شه ۲۵ساله. من هر مادر ایرانی‌ای که می‌بینم تو ۱۸ سالگی برای بچه‌ش اقدام کرده ۴-۵سال طول کشیده. اون موقع به چه دردش می‌خوره؟ الان این پسر من شناسنامه می‌خواد که بره دانشگاه. ۵ سال دیگه که نمی‌خواد. قانون جدید می‌گن دیگه شرط ۱۸ساله شدن نداره. ولی کو؟ چرا اجراش نمی‌کنن؟

تا الآن فقط بی‌بی‌سی بخشنامه نوشته!

آسیه زن ایرانی دیگری است که شوهر افغانستانی و یک دختر ۶ساله دارد. از قوانین با جزئیات خبر دارد. می‌گوید:

– یک سال طول کشید تا قانون سال ۱۳۸۵ که می‌گفتن بچه‌های مادرایرانی فقط بعد از ۱۸سالگی می‌تونن ایرانی بشن تغییر کنه. اوایل مهر ماه قانون جدید تصویب شد. دو هفته بعدش رئیس‌جمهور قانون رو به وزارت کشور ابلاغ کرد. همون شب بی‌بی‌سی یه گزارش کار کرد در مورد جزئیات قانون جدید. هیچ کس هیچ چیزی نمی‌دونست. متن قانون می‌گفت که بچه‌های مادر ایرانی قبل از ۱۸سالگی به درخواست مادرشون و تایید وزارت اطلاعات و سپاه ایرانی می‌شن. توی گزارش بی بی سی نوشته بود که باید ازدواج ثبت قانونی شده باشه تا این اتفاق بیفته. این نگران‌کننده‌ بود. تو متن قانون نبود. حس کردم می‌خوان دبه کنن.

من فرداش رفتم اداره کفالت‌های وزارت کشور. خودم ازدواجم ثبت قانونی شده. اما مادرهای زیادی رو می‌شناسم که چون شوهرشون پاسپورت نداشته نتونستن ازدواج‌شون رو ثبت قانونی کنن. اونا خیلی مشکل دارن. قانون جدید در حقیقت برای اوناست. رفتم اداره کفالت پرسیدم. گفتن نمی‌دونیم. هنوز بخشنامه نیومده. رفتم اداره ثبت احوال پرسیدم. اونا هم گفتن نمی‌دونیم. هنوز بخش‌نامه نیومده. رفتم اداره اتباع وزارت کشور تو خیابون میرداماد اون‌جا هم گفتن نمی‌دونیم. هنوز بخش‌نامه نیومده.

من دوست دارم دخترم سال دیگه که می‌ره مدرسه با شناسنامه‌ی ایرانی ثبت‌نام شه. ایرانی باشه. چرا بخش‌نامه‌شو نمی‌نویسن؟ الان ۲ ماهه قانون تصویب شده. اما تنها کسی که براش بخشنامه نوشته بی‌بی‌سی بوده. بی‌بی‌سی قراره مجری قانون توی این کشور باشه؟!

کارمندها تو دل آدم را خالی می‌کنند

محمد پسر ۱۸ ساله‌ای است که طبق قانون سال ۱۳۸۵ برای شناسنامه گرفتن اقدام کرده است. برای انگشت‌نگاری گفته‌اند که حتما باید به اداره پلیس تهران بیاید. او هم از قم پا شده آمده تهران تا انگشت‌نگاری شود. برایش عجیب نیست که برای یک انگشت‌نگاری ساده باید بیاید به پایتخت ایران.

می‌گوید: برادر من ۲۴ سالش است. او هم همین فرآیند را طی کرد. الان به من یک کاغذ داده‌اند که برو ۶ ماه دیگر بیا. اگر برادرم را ندیده بودم اعصابم خرد می‌شد. ۶ ماه از جوانی‌ام را عاطل و باطل بگذرانم؟ اما برادرم را که دیده‌ام صبور شده‌ام. او الان ۶ سال است که منتظر شناسنامه است. همین فرآیند را طی کرد. بعد گفتند برو ترک تابعیت بگیر. وقتی بچه بود به زور گیر دادند که باید پدرت برایت پاسپورت افغانستانی بگیرد تا بتوانی درس بخوانی. حالا به زور گیر داده‌اند که برو پاسپورتت را باطل کن تا بتوانی ایرانی بشوی.

او هم اقدام کرد و الان ۵ سال است که دنبال ترک تابعیت افغانستانی‌اش است. برای ترک تابعیت افغانستان باید رئیس‌جمهور خودش شخصا امضا کند. ۵ سال است که برادرم منتظر امضای رئیس‌جمهور افغانستان است. آمده‌ام این‌جا می‌گویم الان قانون جدید که آمده ننوشته ترک تابعیت. پس برادرم بالاخره ایرانی خواهد شد دیگر…

اما مأمور پلیس گفت قانون جدید شامل حال قبلی‌ها نمی‌شود. یعنی چی که نمی‌شود؟ برادر من تا آخر عمرش بلاتکلیف بماند؟ می‌گویم در مورد من چه؟ می‌گوید برو حالا ۶ ماه دیگر بیا شاید فرجی شد! کارمندها از تغییر بدشان می‌آید. اداره کفالت هم که می‌روم تو دل آدم را خالی می‌کنند که کی گفته بچه‌های مادر ایرانی می‌توانند راحت‌تر شناسنامه بگیرند؟ چه پدرکشتگی‌ای با بچه‌های مادر ایرانی دارند نمی‌دانم.

همگان در انتظار

*با وجود همه این اتفاقات هنوز خبری از گرفتن شناسنامه نیست و احمد میدری هم از ایراد حقوقی این قانون خبر می‌دهد که باعث شده سازمان ثبت احوال دست‌به‌دامان معاون حقوقی رئیس‌جمهور شود.

سیف‌الله ابوترابی، سخنگوی سازمان ثبت احوال درباره جزئیات اجرای این طرح و ورود لعیا جنیدی به داستان تابعیت می‌گوید: خانم جنیدی در حال پیگیری است. چون این قانون که تصویب شد، برایش آیین‌نامه اجرائی صادر نکردند و مشخص نشده که سازوکار اجرائی آن چگونه است و چه فرایندی باید طی شود.

ابوترابی ادامه‌ می‌دهد: ما منتظریم به ما شیوه‌نامه ابلاغ شود تا انجام کار را شروع کنیم. فقط قانون توسط رئیس‌جمهوری به وزارت کشور و وزارت دادگستری و سازمان تأمین اجتماعی ابلاغ شد و مسئولان آن را به استانداران و سازمان ثبت احوال ابلاغ کردند؛ اما ما برای اجرا نیازمند آیین‌نامه اجرائی هستیم. خانم جنیدی هم پیگیر آیین‌نامه اجرائی هستند و به محض ابلاغ صدور شناسنامه‌ها آغاز خواهد شد.*

ماده‌واحده‌ای که برای تعیین تکلیف تابعیت فرزندان مادر ایرانی-پدر خارجی در دوم مهر ماه امسال نهایی شد، نسبت به ماده‌واحده‌ی سال ۱۳۸۵ حرکتی رو به جلو محسوب می‌شود. طبق این ماده‌واحده این فرزندان می‌توانند قبل از ۱۸ سالگی هم صاحب شناسنامه شوند. افراد بالای ۱۹ سال هم می‌توانند درخواست شناسنامه بدهند. در ماده‌واحده‌ی سال ۱۳۸۵ افراد تنها در سن بین ۱۸ تا ۱۹سالگی می‌توانستند تقاضای شناسنامه کنند و اگر دیرتر اقدام می‌کردند به پرونده‌شان ترتیب اثر داده نمی‌شد. طبق ماده‌واحده‌ی جدید شرط تولد در خاک ایران برای کسب تابعیت ایرانی برداشته شده است و نیازی به ارائه‌ی گواهی رد تابعیت از کشور پدری نیست.

با همه‌ی این بهبودها هنوز مادران ایرانی زیادی هستند که برای گرفتن شناسنامه‌ی بچه‌هایشان چشم‌انتظارند. هنوز هیچ کدام از این بهبودها به مرحله‌ی عمل نرسیده است و همگان در انتظارند. وزارت کشور در آخرین اقدام ماده‌واحده‌ی جدید را به استانداری‌ها و ادارات ثبت احوال کشور ابلاغ کرده است. ولی هنوز خبری از شناسنامه برای بچه‌های مادر ایرانی نیست.

*این نوشته پیش از این با جرح و تعدیل در شماره روز ۲۵آبان ۱۳۹۸ روزنامه شرق منتشر شده بود.
(بخش‌های ستاره‌دار از شرق است)