اردیبهشت ۱, ۱۴۰۳ ۳:۵۰ بعد از ظهر
بخش‌نامه‌های فضایی
معصومه نگران و مستأصل است. بهش گفته‌اند که از ترم دیگر حق ثبت‌نام در دانشگاه را نداری. ترم سومی است. بقیه‌ی همکلاسی‌هایش در حال انتخاب واحد برای ترم چهارم هستند. اما او نمی‌داند که دردش را به که بگوید و از کجا پیگیری کند. با هزار بدبختی و در اوج کرونا خودش را برای کنکور آماده کرده بود و بعد از کنکور در دانشگاه قبول شده بود. اما حالا بهش گفته‌اند که تو حق ادامه‌ی تحصیل نداری. جرمش چیست؟ جرمش این است که در ایران و از پدر و مادری افغانستانی که سابقه‌ی حضورشان در ایران بیش از ۲۰ سال است به دنیا آمده و مدرک هویتی‌اش کارت آمایش است. مدیر کل امور دانشجویان بین‌المللی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در نامه‌ی شماره‌ی ۱۲۸۴۰۲/۴/۴۱ به تاریخ ۱۱ بهمن ۱۴۰۱ بار دیگر به معاون آموزشی‌های دانشگاه‌های کل ایران نامه زده است که دانشجویان با مدرک اقامت کارت آمایش را ثبت‌نام نکنید.
مشکل کارت آمایش چیست؟
مهاجران حاضر در ایران به دو دسته‌ی کلی تقسیم می‌شوند. آن‌هایی که مدرک اقامت قانونی دارند و آن‌هایی که مدرک اقامت قانونی ندارند. در سرشماری وزارت کشور در تیر ماه سال ۱۴۰۰ حدود ۲میلیون و ۳۰۰ هزار نفر از مهاجران بدون مدرک حاضر در ایران شناسایی شدند. برآوردهای وزارت کشور این بود که تعداد مهاجران بدون مدرک در ایران حدود ۲ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر است. اما در این میان حدود ۱ میلیون و ۷۰۰ هزار نفر از مهاجران حاضر در ایران مدرک اقامت قانونی دارند. مدارک اقامت قانونی مهاجران در ایران متنوع است. یکی از این مدارک، کارت آمایش است. کسانی که در ایران کارت آمایش دارند از نظر حقوق بین‌المللی پناهنده شمرده می‌شوند و از حقوق یک پناهنده بر اساس کنوانسیون‌های جهانی برخوردارند. سال‌هاست که ایران پناهنده‌ی جدید نپذیرفته است. کسانی که در ایران صاحب کارت آمایش هستند عموما کسانی هستند که در اوایل دهه‌ی ۸۰ در سرشماری وزارت کشور شرکت کردند و یا این که در ۲۰ سال اخیر از پدر و مادری صاحب کارت آمایش در ایران متولد شده‌اند. به عبارتی دیگر کسانی که در ایران مدرک اقامتی کارت آمایش دارند سابقه‌ی حضور طولانی مدت در ایران دارند.
دارندگان کارت آمایش در بهره‌مندی از حقوق شهروندی محدودیت‌های زیادی دارند. به عنوان مثال آن‌ها نمی‌توانند گواهینامه‌ی رانندگی بگیرند مگر این‌که در خانواده‌شان عضو معلول داشته باشند، آن‌ها نمی‌توانند از شهر محل زندگی درج شده در کارت‌شان به جای دیگر سفر کنند مگر این‌که اداره‌ی اتباع وزارت کشور مجوز سفر از یک مسیر مشخص برای‌شان صادر کند. محرومیت از خدمات الکترونیک بانکی و کارت بانکی و سایر محدودیت‌ها هم وجود دارد. اما با این حال کسانی که کارت آمایش دارند به علت اطمینان از تمدید این کارت و قانونی باقی ماندن حضورشان در ایران به آن اقبال دارند. کارت آمایشی‌ها پناهنده به شمار می‌روند و تحت نظارت کمیساریای عالی سازمان ملل در امور پناهندگان در ایران مدرک اقامتی‌شان تمدید می‌شود.
سیاست رسمی ایران در قبال مهاجران به خصوص افغانستانی‌ها از سال ۱۳۷۰ به بعد سیاست بازگشت است. یکی از ابزارهای اجرای این سیاست این بوده است که تا جای ممکن تعداد کارت آمایشی‌ها در ایران کم شود و این افراد با قبول تابعیت افغانستانی‌شان با ویزا در ایران حضور داشته باشند. کمک‌های مالی سازمان‌های بین‌المللی در مورد حضور پناهندگان در ایران هیچ گاه به میزانی نبوده است که ایران برای حفظ وضعیت پناهندگی مهاجران افغانستانی مشتاق باشد. ایجاد محدودیت‌های جدی در زیست مهاجران کارت‌آمایشی از ابزارهای اجرای سیاست بازگشت بوده است. از طرف دیگر شرایط کشور افغانستان هم تقریبا در طول چند دهه‌ی اخیر هیچ گاه برای بازگشت مهاجران مهیا نشده است و شرایط این کشور روز به روز وخیم‌تر شده است.
وزارت علوم و کارت آمایشی‌ها
در دهه‌های اخیر کارت آمایشی‌های زیادی در مدارس ایران تحصیل کردند، همانند ایرانی‌ها در کنکور شرکت کردند و در دانشگاه پذیرفته شدند. اما شرط وزارت علوم برای ثبت‌نام کارت آمایشی‌ها همیشه این بوده است که این افراد باید یک سفر به افغانستان بروند و در آن‌جا گذرنامه‌ی افغانستانی بگیرند و بعد با ویزای تحصیلی وارد ایران و در دانشگاه ثبت‌نام شوند. این الزام وزارت علوم هم در جهت سیاست مهاجرتی بازگشت است که بر آن است تا تعداد پناهندگان در ایران کاهش یابد و هم در راستای تحقق یکی از وظایف بزرگ این وزارتخانه در جذب دانشجویان بین‌المللی.
جذب دانشجویان بین‌المللی در کشورهای مختلف جهان یکی از راه‌های بسیار مهم جذب درآمدهای ارزی و همچنین گسترش فرهنگ و زبان به شمار می‌رود. اهمیت این موضوع در برنامه‌ریزی‌های کلان کشور نیز درک شده و به همین خاطر وزارت علوم مکلف شده که سالانه چند ده هزار نفر دانشجوی بین‌المللی جذب کند. دانشجویان افغانستانی بزرگ‌ترین گروه دانشجویان بین‌المللی در دانشگاه‌های ایران هستند. برخی از آنان از کشور افغانستان به ایران برای تحصیل می‌آیند. اما تعداد قابل توجهی از این دانشجویان از طریق کنکور سراسری جذب دانشگاه‌ها می‌شوند. در حقیقت دسته‌ی دوم دانشجویان بین‌المللی از کشور دیگری به ایران نمی‌آیند؛ حتی خیلی از آن‌ها متولد و بزرگ‌شده‌ی ایران هستند و طبق قوانین تابعیت ایران می‌توانند ایرانی شمرده شوند. اکثرشان مدرک اقامت کارت آمایش دارند. اما برای دانشجوی بین‌المللی شدن آن‌ها باید گذرنامه‌ی غیرایرانی داشته باشند.
طالبان و عدم صدور گذرنامه‌ی جدید
مشکل کارت آمایشی‌ها و دانشجویان افغانستانی که در یکی دو سال اخیر از طریق کنکور وارد دانشگاه‌های ایران شده‌اند این است که در کشور افغانستان گروهی به حاکمیت رسیده‌اند که هنوز توسط هیچ کشور در جهان به رسمیت شناخته نشده‌اند. از وقتی که حکومت افغانستان سقوط کرده است سفارتخانه‌های افغانستان در کشورهای مختلف جهان اقدام به صدور گذرنامه‌ی جدید نکرده‌اند. بنابراین برای دارندگان کارت آمایش امکان تحویل مدرک اقامتی فعلی و تبدیل وضعیت وجود نداشته است.
مسئولین ایران برای رفع این مشکل چندین بار با مقامات طالبان رایزنی کرده‌اند و نشست‌هایی هم در چند ماه اخیر برگزار شده است. اما این نشست‌ها هیچ ثمره‌ای نداشته است. نه تنها مهاجرین حاضر در ایران از دریافت گذرنامه محرومند بلکه خیلی از اتباع افغانستانی حاضر در کشور افغانستان هم امکان دریافت گذرنامه ندارند. بخشی از مهاجرت‌های غیرقانونی افغانستانی‌ها در یک سال اخیر به ایران به این دلیل بوده که آن‌ها اصلا امکان ورود به صورت قانونی و با گذرنامه را نداشته‌اند.
معصومه بارها به سفارت افغانستان در خیابان پاکستان رفته است و بارها پرسیده است که آیا امکان تبدیل وضعیت وجود دارد؟ جواب همیشگی نه بوده است. حال در این میان مدیر کل امور دانشجویان بین‌المللی وزارت علوم بدون توجه به واقعیت‌های موجود بخش‌نامه‌ای صادر کرده و به دانشگاه‌ها دستور داده است که دیگر کارت آمایشی‌ها را ثبت‌نام نکنید. نکته‌ی جالب توجه این است که طبق قوانین وزارت علوم دانشجویان افغانستانی حتی در دوره‌های روزانه‌ی دانشگاه‌های دولتی موظف به پرداخت شهریه هستند. وقتی که هزینه‌های تحصیل توسط خود این دانشجویان در حال پرداخت است، صدور چنین بخش‌نامه‌هایی جزء محروم کردن سیستماتیک افراد از تحصیل و رشد و افزایش فضای نومیدی در جامعه کارکرد دیگری ندارد.
بازتاب گزارش:
گزارش ایسنا از واکنش رئیس سازمان امور دانشجویان: “ممانعت ثبت نام دانشجویان افغان بدون گذرنامه الکترونیکی” تکذیب شد
واکنش مدیرکل آسیای غربی وزارت خارجه ایران در صفحه توییتر: معصومه خانم و معصومه خانمها نگران نباشند. سیاست جمهوری اسلامی ایران تسهیل امور تحصیل دانشجویان افغانستانی در ایران خصوصا دانشجویان دختر است. نامه اشاره شده داحلی وزارت علوم است. باتوضیحاتی که وزارت خارجه به وزارت محترم علوم میفرستند اصلاح خواهد شد.
سلام جرمش این است که افغانستانی است پس جرم من هم این است که آمریکایی نیستم چون می خواستم هاروارد درس بخونم نتونستم تا کی این جرم ایرانی بودن رو تحمل کنیم نژادپرستی تا چه حد متاسفانه دیاران رسما تبدیل به گروه فشار شده تا یک گروه تخصصی