آذر ۱۸, ۱۴۰۳ ۶:۵۷ قبل از ظهر
دیاران خبر 6 (از تمدید برگه‌های سرشماری اتباع افغانستانی تا افزایش آمار مهاجرت‌های غیرمجاز به اروپا)
از تمدید برگه‌های سرشماری اتباع افغانستانی تا افزایش آمار مهاجرت غیرمجاز به اروپا
دیاران خبر بسته‌ی خبری هفتگی سایت دیاران است. بسته‌ای که می‌کوشد مهم‌ترین اخبار سپهر سیاست‌گذاری مهاجرت در ایران و جهان را دنبال کند. دیاران خبر می‌کوشد تا نسبت به اخبار روز تحلیل داشته باشد و گذشته‌ی هر خبر را مرور کند و سناریوهای محتمل برای آینده را ارائه دهد. وقایع فرهنگی و جنبه‌های متعدد حضور مهاجران در یک کشور و به خصوص کشور ایران در دیاران خبر جایگاه ویژهای خواهد داشت.
۱. تمدید مجدد برگه‌های سرشماری اتباع افغانستانی:
اداره امور اتباع و مهاجرین خارجی اعلام کرده که اعتبار برگه‌های سرشماری اتباع خارجی که امسال در طرح‌های سرشماری، بازشماری و شناسایی شرکت کرده‌اند، به مدت ۳ ماه دیگر یعنی تا تاریخ ۳۱/۱/۱۴۰۲ تمدید شده است. این مدرک به صورت سامانه‌ای تمدید شده است و نیازی به مراجعه حضوری اتباع افغانستانی ندارد. بنا به اطلاعیه اداره اتباع اعتبار برگه‌های مذکور به منظور فراهم نمودن تمهیدات لازم جهت اجرای تصمیمات کمیسیون ساماندهی و تعیین تکلیف نهایی اتباع خارجی صورت می‌گیرد.
نکته جالب آن است که در اطلاعیه اداره اتباع از اصطلاح «روند حمایت مشروط» برای اتباع افغانستانی که در طرح مذکور شرکت کرده‌اند، استفاده کرده است. این نخستین باری است که اداره اتباع از این اصطلاح در ارتباط با این دسته از مهاجرین ساکن ایران استفاده می‌کند. از آن جا که اداره اتباع توضیحی درباره این اصطلاح ارائه نکرده است، نمی‌توان درباره ابعاد حمایت مشروط و ویژگی‌های آن مطلب چندانی گفت. البته به نظر می‌رسد منظور نوعی حمایت موقت از اتباع افغانستانی مهاجر ساکن در ایران است که دولت ایران پناهندگی آن‌ها را نمی‌پذیرد اما به خاطر شرایط داخلی کشورشان، از اخراج آن‌ها اجتناب می‌کند و تسهیلات محدودی به آن‌ها اعطا می‌کند.
این دومین باری است که برگه‌های سرشماری تمدید می‌شوند و دفعه قبلی نیز اواخر مهرماه این مدرک برای سه ماه تمدید شده بود. بهتر است دولت به جای تمدیدهای متوالی کوتاه مدت، سازوکاری دقیق و منسجم برای اعطای مدارک اقامتی موقت یا مدت‌دار پیش‌بینی کند و به افراد واجد شرایط اقامت‌های رسمی دهد. ایراد اصلی مدرک فعلی این است که حمایت چندانی را برای اتباع دارنده آن فراهم نمی‌کند و تنها کارکردش جلوگیری از اخراج تبعه خارجی است.
۲. تغییر مجدد سیاست مجلس در قبال فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با اتباع خارجی:
چند ماه پیش که کلیات قانون سازمان ملی مهاجرت به تصویب مجلس رسید، یکی از مواد جنجال برانگیز آن ماده ۴۱ بود. این ماده قانون تعیین تکلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی مصوب ۲/۷/۱۳۹۸ را الغا نمود. به دنبال انتقاداتی که به مجلس در خصوص این تصمیم وارد شد، گویا سیاست مجلس تغییر کرد. در همین رابطه به تازگی ابوالفضل ابوترابی در گفت‌وگو با خبرنگار خبرگزاری خانه ملت، با اعلام این خبر که جمع‌بندی پیرامون طرح تشکیل سازمان ملی مهاجرت نهایی شده است، گفت: براساس این طرح فرزندان حاصل از ازدواج دائم زنان ایرانی با اتباع خارجی مشمول اخذ تابعیت قرار می‌گیرند. وی در ادامه گفت: این اقدام بر اساس قانون مصوب سال 98 مجلس شورای اسلامی صورت گرفته است. افرادی که تا قبل از تصویب این قانون در سامانه ثبت‌نام کرده باشند نیز مشمول اخذ تابعیت قرار می‌گیرند.
همچنین طبق این طرح فرزندان حاصل از ازدواج شرعی زنان ایرانی با اتباع خارجی نیز منوط بر احراز شروطی از سوی دادگاه مبنی بر این که ازدواج صوری نبوده باشد و از زن ایرانی برای اخذ اقامت سوء استفاده نشده باشد، مشمول اخذ اقامت دائم قرار خواهند گرفت. لذا سیاست جدید مجلس آن است که به فرزندانی که حاصل ازدواج رسمی و دائمی زن ایرانی با تبعه خارجی هستند، تابعیت اعطا کند. اما افرادی که ازدواج والدینشان به شکل شرعی صورت گرفته، صرفا می‌توانند تحت شرایط ذکر شده اقامت دائم دریافت کنند.
تصمیم جدید مجلس از سیاست قبلی که کلا مادر ایرانی‌ها را از تابعیت محروم می‌کرد و صرفا امکان اخذ اقامت مدت‌دار را برای آن‌ها فراهم مي‌کرد، بهتر است و می‌تواند تا حدی دغدغه‌های طرفداران اعطای تابعیت و نیز نگرانی‌های مخالفان اعطای تابعیت را برطرف کند.
۳. اتخاذ ابتکاراتی در سطح جهانی برای کمک به دختران دانش‌آموز و دانشجوی افغان:
به دنبال تصمیم طالبان مبنی بر ممنوعیت تحصیل دختران دانش‌آموز و دانشجو، ابتکاراتی از سوی سایر کشورها در راستای حمایت از زنان افغانستانی و بهره‌مندی آنان از حق تحصیل انجام شده است. یکی از این اقدامات ارائه آموزش‌های آنلاین به دختران افغانستانی است تا در صورت دسترسی آنان به اینترنت، بتوانند وقفه تحصیلی خود را تا حدودی جبران نمایند. شماری از مراکز آموزشی در سراسر جهان دست به کار شده‌اند تا آموزش‌های آنلاینی را بطور رایگان در اختیار دختران دانش‌آموز و دانشجوی افغان بگذارند. وبسایت FutureLearn یک پلتفرم دیجیتال پیشروی بریتانیایی، کالج بوستون، مدرسۀ آنلاین هرات و پل آموزش برای افغانستان (EBA) از جمله سایت‌هایی هستند که در این زمینه فعالیت می‌کنند.
همچنین در داخل ایران نیز برخی مراکز، تلاش‌هایی برای ارائه آموزش آنلاین و رایگان به دختران افغانستانی را آغاز کرده‌اند. سایت «مکتب‌خونه» که خود را «بزرگترین رسانه دیجیتال آموزش آنلاین در ایران» معرفی می‌کند، یکی از این مراکز است. این سایت اعلام کرده دختران دانشجوی افغان به تمامی دوره‌های آموزشی آنلاین این مرکز دسترسی رایگان خواهند داشت. همچنین پلتفرم فیلیمو از دی ماه امسال خدمات آموزشی «فیلیمو مدرسه» را برای دختران دانش‌آموز افغانستان رایگان کرده است.
علاوه بر این برخی دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی بورسیه‌های تحصیلی ویژهای برای دختران افغانستانی پیش‌بینی کرده‌اند. برای مثال هند ۹۵۰ بورسیه تحصیلی برای دانشجویان افغان مقیم هند در نظر گرفته است. دانشگاه آو دِ پیپل (University of the People) که اولین دانشگاه غیرانتفاعی کاملا آنلاین آمریکایی محسوب می‌شود نیز اعلام کرده که هزار بورسیه تحصیلی برای زنان ساکن افغانستان در نظر گرفته تا بتوانند مدرک لیسانس خود را به‌صورت آنلاین دریافت کنند. دانشگاه داندی اسکاتلند نیز برای ورودی سپتامبر ۲۰۲۳ میلادی، سهمیۀ بورسیه ویژهای برای زنان افغانستان درنظر گرفته است. دریافت کنندگان این بورس می‌توانند در مقطع کارشناسی ارشد تحصیل کنند و برای مدت یک سال نیز به طور کامل از پرداخت شهریه معاف باشند.
برخی از دانشگاه‌های ایرانی نیز مانند دانشگاه تهران و دانشگاه پیام نور از اختصاص بورسیه‌هایی برای دانشجویان دختر افغان یا تخفیف شهریه این افراد خبر داده‌اند. چنین ابتکاراتی در سطح بین‌المللی می‌تواند بسیار مفید باشد و به احقاق حق تحصیل اتباع افغانستانی کمک کند.
۴. کمبود ۳۳۰ هزار نیروی کار در انگلیس به علت خروج از اتحادیه اروپا:
دو اندیشکده «مرکز اصلاحات اروپایی» و «انگلستان در اروپای در حال تحول» در گزارشی مشترک اعلام کردند در نتیجه خروج انگلیس از اتحادیه اروپا، این کشور با ۳۳۰ هزار نفر کمبود نیروی کار مواجه شده است. در پی خروج انگلیس از اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۰ میلادی، شمار زیادی از کارگران مهاجر از این کشور خارج شدند. مطابق آمار اداره ملی آمار انگلیس تا ماه ژوئن سال ۲۰۲۲ میلادی، ۵۴۰ هزار مهاجر خاک انگلیس را ترک کردند. انگلیس پس از خروج از اتحادیه اروپا با اصلاح قوانین مهاجرت، مقررات ورود نیروی کار غیرماهر خارجی را دشوارتر کرد. در حال حاضر بخش‌های حمل و نقل و انبارداری انگلیس با بیشترین کمبود نیروی کار مواجه هستند.
کنفدراسیون استخدام و کار بریتانیا گفت که شرکت‌های بزرگ بر دولت فشار می‌آورند تا طرح‌هایی را برای تسهیل مهاجرت نیروی کار به انگلیس تصویب کند و محدودیت‌هایی را که برای مهاجرت اعمال می‌کند کاهش دهد. در غیر این صورت برای انجام تعداد زیادی از مشاغل، نیروی انسانی پیدا نمی‌کنند. البته اوکراینیها تا حدی این کمبود را جبران کرده‌اند اما همچنان کمبود نیروی کار محسوس است. دولت‌های غربی باید در خاطر داشته باشند که کارگران مهاجر یکی از عوامل توسعه صنعتی و اقتصادی این کشورها در طول تاریخ بوده‌اند. لذا اتخاذ سیاست‌های محافظه‌کارانه برای کاهش ورود مهاجران می‌تواند در درازمدت به اقتصاد کشورهای توسعه یافته همچون انگلستان صدمه وارد کند.
۵. افزایش آمار مهاجرت‌های غیرمجاز به اروپا:
آژانس محافظت مرزی و ساحلی اتحادیه اروپا به‌تازگی اعلام کرده است که تعداد تلاش‌های مهاجران برای ورود بدون مجوز به اروپا در سال گذشته میلادی به حدود ۳۳۰ هزار نفر رسید. این رقم بالاترین رقم مهاجرت به اروپا در ۶ سال گذشته است. آژانس فرونتکس (Frontex) گفته که تقریبا نیمی از تلاش‌ها برای مهاجرت در سال ۲۰۲۲ از طریق زمینی و از مسیر منطقه بالکان غربی انجام شده است. صرف نظر از مسیر ورود، تقریبا ۴۷ درصد از کل ترددهای مرزی به سوری‌ها، افغان‌ها و تونسی‌ها تعلق دارد. همچنین مطابق اطلاعات فرونتکس مردان بیش از ۸۰ درصد از تلاش‌ها برای ورود به اتحادیه اروپا را تشکیل می‌دهند. البته آمار ذکر شده شامل تقریبا 13 میلیون پناه‌جوی اوکراینی که بین ماه‌های فوریه و دسامبر در مرزهای خارجی اتحادیه اروپا شمارش شده‌اند، نمی‌گردد.
فرونتکس اعلام کرده که تعداد افرادی که از راه دریا و با قایق‌های ضعیف اقدام به مهاجرت می‌کنند، هم در سال گذشته افزایش یافته است. بیش از ۱۰۰ هزار تلاش برای ورود از راه دریا ثبت شده که حدودا ۵۰ درصد بیشتر از آمار سال ۲۰۲۱ است. مهاجرت از راه دریا توام با مخاطرات فراوانی است و سالانه صدها نفر در طول این سفرها کشته می‌شوند.
افرادی که برای درخواست پناهندگی به مرزهای اروپا می‌رسند، شانس معقولی برای پذیرفته شدن دارند. اما کسانی که بدون ویزا و فقط برای جست‌وجوی شغل و زندگی بهتر می‌آیند، اکثرا بازگردانده می‌شوند. اتحادیه اروپا از سال ۲۰۱۵ که حدود یک میلیون نفر از اتباع سوری به دنبال درگیری‌های این کشور، وارد قاره اروپا شدند، دچار بحران شد. سال‌هاست که اعضای اتحادیه اروپا در مورد پذیرش پناه‌جویان و سایر مهاجران و مسئولیت اعضای این اتحادیه در کنترل این پدیده اختلاف نظر دارند. اما به نظر می‌رسد اتحادیه اروپا هیچ راهی جز گسترش همکاری در مواجهه با بحران مهاجرت ندارد.
